غول آهنی

بزرگ‌ترین گروه فولاد کشور، که بیش از نصف فولاد ایران در بین شرکت‌های بزرگ فولاد در آن تولید می‌‌شود، و زیرمجموعه اصلی آن یعنی شرکت فولاد مبارکه، دو سال قبل از مرز درآمد 10 هزارمیلیارد تومانی عبور کرد و پس از افت درآمد به کمتر از هشت هزار میلیارد تومان در سال 1394، براساس آخرین پیش‌بینی‌های منتشره دوباره تا مرز فروش 10 هزار میلیارد بازخواهد گشت. این خلاصه، شاید بتواند جایگاه گروه فولاد مبارکه را در اقتصاد ایران نشان دهد، مجموعه‌ای که در سال 1394 فروشی بالغ بر 7 /9 هزار میلیارد تومان را تجربه کرد. از این رقم، 8 /7 هزار میلیارد تومان توسط شرکت فولاد مبارکه محقق شد. باوجود این آمارها، طی سال‌های اخیر صنعت فولاد کشور در نتیجه ضعف تقاضا و افت قیمت، عملکردی کمتر از حد انتظار داشته که این موضوع بر فولاد مبارکه نیز تاثیرگذار بوده است؛ اگرچه کمتر از میانگین شرکت‌های حاضر در صنعت. مجموع عوامل غیرهمراستای موثر بر عملکرد فولاد مبارکه، در کنار برنامه‌های کشور برای افزایش ظرفیت تولید فولاد به 55 میلیون تن، ارزیابی دقیق وضعیت این شرکت را کمی پیچیده می‌کند و این نوشته به بخش اندکی از آن خواهد پرداخت.

بهتر از صنعت

در سال 1394، حدود هفت میلیون تن در گروه فولاد مبارکه (شامل فولاد مبارکه، فولاد سبا و فولاد هرمزگان) تولیدشده است که بیش از نصف تولید 8 /13 میلیون تنی فولاد خام زیرمجموعه‌های ایمیدرو (معادن و صنایع معدنی ایران) محسوب می‌شود. شرکت فولاد مبارکه، جزئی از گروهی به همین نام محسوب می‌شود که پورتفولیویی از سرمایه‌گذاری و مدیریت شرکت‌ها را در زنجیره ارزش صنعت در دست دارد. شرکت بزرگ دیگر این گروه، فولاد هرمزگان جنوب است؛ شرکتی که سالانه ظرفیت تولید 5 /1 میلیون تن اسلب را دارد و در سال 1394 بیش از 1 /1 میلیون تن تولید داشته است. این رقم، حدود 15 درصد کل اسلب تولیدی کشور در آن سال به شمار می‌رود. مجتمع فولاد سبا، که مستقیماً زیر نظر معاونت بهره‌برداری شرکت فولاد مبارکه اداره می‌شود نیز سالانه قادر است 700 هزار تن ورق گرم تولید کند. شرکت‌های صنایع معدنی و سنگ‌آهن فولاد سنگان فعال در «تولید کنسانتره، آهن و گندله» شرکت معدنی و صنعتی فولاد سنگ مبارکه (فعال در مراحل اکتشاف تا بهره‌برداری از معادن سنگ آهن، سنگ آهک و تولید آهک پخته) نیز از جمله شرکت‌های تابعه فولاد مبارکه به شمار می‌روند. فولاد مبارکه ضمناً حدود 10 درصد از سهام شرکت‌های صنعتی و معدنی چادرملو و معدنی و صنعتی گل‌گهر و یک‌پنجم سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات را نیز در دست دارد.

شرکت فولاد مبارکه، به عنوان قلب گروه، بیشترین تولید را در میان واحدها و مجتمع‌های کشور در دست دارد و طی سال گذشته، بیش از یک‌سوم فولاد کشور در آن (بدون احتساب فولاد سبا) تولید شده است. با احتساب فولاد سبا، بیش از 40 درصد فولاد کشور در این دو شرکت تولید می‌شود. در سال 1394، بخش عمده فروش 8 /7 هزارمیلیارد تومانی شرکت را محصولات گرم به میزان پنج هزار میلیارد تومان تشکیل داده و فروش محصولات سرد دو هزار میلیارد تومان بوده است. یک سال قبل یعنی در سال 1393، این ارقام به ترتیب 4 /6 و 9 /2 هزار میلیارد تومان بود. کاهش رقم فروش، به هر دو عامل کاهش مقدار فروش و کاهش قیمت فروش نسبت داده می‌شود. با کسر ارقام بهای تمام‌شده و هزینه‌های فروش، اداری و عمومی، سود عملیاتی شرکت 1554 میلیارد تومان و حاشیه سود ناخالص کمتر از 28 درصد برآورد می‌شود. براساس ارقام منتشره در گزارش هیات‌مدیره شرکت فولاد مبارکه اصفهان، باوجود اینکه حاشیه سود ناخالص شرکت طی سال‌های اخیر روند نزولی داشته، در مقایسه با میانگین صنعت (6 /14 درصد) مناسب به نظر می‌رسد. این وضعیت مناسب شرکت در مقایسه با میانگین صنعت، در عمده شاخص‌های سودآوری که شاید نخستین معیار مقایسه باشند، به چشم می‌خورد. چنان‌که حاشیه سود عملیاتی شرکت حدود 20 درصد (در مقایسه با شش درصد میانگین صنعت) و حاشیه سود خالص 1 /10 درصد (در مقابل منفی 26 /3 درصد صنعت) است. بازده دارایی و حقوق صاحبان سهام شرکت نیز طی سال‌های 1391 تا 1394، به ترتیب از 9 /19 به 2 /4 درصد و از 2 /42 به 1 /9 درصد رسیده و در مقایسه با ارقام میانگین صنعت، که منفی هستند، مطلوب ارزیابی می‌شود. اما چه چیز وضعیت صنعت فولاد را این‌گونه رقم زده و فولاد مبارکه چگونه درصدد مدیریت این وضعیت برآمده است؟

رشد از مسیر صادرات

عمده صنایع مصرف‌کننده تولیدات فولاد (مشتریان) را به دو دسته کلی می‌توان تقسیم کرد: مصرف‌کنندگان فولاد گرم و فولاد سرد. این دو نوع محصول، حدود 80 تا 90 درصد از تولیدات را به خود اختصاص می‌دهند. فولاد گرم در صنایع سنگین و ساختمان‌سازی کاربرد دارد و فولاد سرد برای مصارف خودروسازی و تولید لوازم خانگی به کار می‌رود. طی سال‌های اخیر، روند فروش داخلی شرکت فولاد مبارکه تحت تاثیر تحولات اقتصاد کلان کشور قرار گرفته؛ اگرچه رشد ظرفیت تولید و نیز تولید همواره ادامه داشته است. فروش شرکت فولاد مبارکه از 5 /3 میلیون تن در سال 1385، در نقطه اوج خود به 3 /5 میلیون تن در سال 1391 رسید و پس از آن روند کاهشی را طی کرده و در سال 1394 به 4 /3 میلیون تن رسیده است. همزمان با افت فروش داخلی، این شرکت سیاست رشد صادرات را پیش گرفته و فروش صادراتی خود را از 620 هزار تن در سال 1391، به بیش از 8 /1 میلیون تن در سال 1394 رسانده؛ چنان‌که از مجموع فروش 8 /7 هزار میلیارد تومانی شرکت فولاد مبارکه در سال 1394، حدود دو هزار میلیارد تومان از محل صادرات و مابقی از محل فروش داخلی بوده است. فروش شرکت در سال 1393 حدود 2 /10 هزار میلیارد تومان بوده که 2 /8 هزار میلیارد تومان آن از محل فروش داخلی محقق شده است.

شرکت مهم دیگر عضو گروه فولاد، یعنی هرمزگان، طی سال‌های اخیر روند رشد فروش خود را به صورت پایدار تداوم بخشیده و تنها در سال 1394 با افت مواجه شده است. این شرکت در سال 1391 حدود نیم میلیون تن اسلب به فروش رساند و در سال 1392 این رقم به 867 هزار تن افزایش پیدا کرد. در سال 1393، فروش هرمزگان بیش از 2 /1 میلیون تن بود که در سال 1394 به 920 هزار تن کاهش پیدا کرد.

تمرکز بر بازارهای صادراتی در شرایطی که به دلیل رکود سال‌های اخیر، به ویژه در بخش‌های مسکن و خودروسازی، فروش داخلی شرکت فولاد مبارکه با کاهش مواجه بوده است، راهکاری برای دوران گذار به شمار می‌رود؛ اگرچه طی سال‌های گذشته روند کلی شاخص کالاها و از جمله فلزات در جهان نیز نزولی بوده و تنها طی ماه‌های اخیر تغییر کرده است. لذا انتظار می‌رود با رشد نرخ ارز، بهبود شاخص‌های قیمت فلزات در بازار جهانی و تداوم روند رو به رشد حجم صادرات، فولاد مبارکه بتواند درآمدهای خود را در بخش ارزی بهبود بخشد. بهبود وضعیت فروش داخلی نیز در گرو تداوم رشد اقتصادی ایجادشده طی سال‌های 1393 تاکنون به ویژه در بخش غیرنفت است.