شروط باز‌مهندسی سیاستگذار پولی

اقتصاد کشور در شرایط کنونی یکی از حساس‌ترین و نفسگیرترین دوران حیات خود را سپری می‌کند. در چنین شرایطی، باری مضاعف و تکلیفی سنگین بر دوش نظام مالی و به خصوص صنعت بانکی کشور قرار گرفته است. قلب تحولات اقتصاد کلان که در کنترل تورم و تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی برای خروج از رکود در نظام بانکی می‌زند به مراقبت ویژه نیاز دارد. استحکام مالی بانک‌ها که در اثر مضایق تحریم و عمیق شدن رکود، آسیب دیده باید ترمیم و بازیابی شود و شکاف عمیق بخش سنتی و غیرمنعطف بانکداری کشور با بانکداری حرفه‌ای، پویا و چابک دنیا باید با عزمی راسخ و اراده‌ای سترگ پر شود. بازآرایی و بازمهندسی بانک مرکزی و نوسازی و حرفه‌ای‌سازی بانک‌ها که در صدر برنامه‌های بانک مرکزی قرار دارد این هدف را نشانه‌گیری کرده است و به خوبی دنبال می‌شود.

برنامه‌محور بودن در بانک مرکزی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از الزامات اصلی تدوین نقشه راه بلندمدت بانک مرکزی می‌توان به مواردی چون نقش جدید بانک مرکزی و بازبینی فرآیندها، مهار تورم و نقدینگی، نظارت موثر بر نظام پولی، تحول در مفاهیم بانکداری و همچنین تحول در فناوری اطلاعات اشاره کرد. اولین نقشه راه و برنامه‌ریزی بانک مرکزی در زمان دکتر نوربخش در سال ۱۳۸۲ به تصویب رسید که شروع آن در حوزه نظام‌های پرداخت با شتاب، ساتنا و پایا بود. این برنامه در 10ساله گذشته بانک مرکزی به نحو مناسبی انجام و هم‌اکنون با توجه به شرایط داخل و خارج کشور به‌روز شده است. بر اساس الزامات جدید بانک مرکزی انتظار داریم که بانک مرکزی در مسیر آینده و در خارج و داخل بانک مرکزی بتواند تعامل مناسبی داشته باشد. برای این منظور تحول در نظام بانکی و بانک مرکزی دو بال برای تحول نظام پولی کشور به شمار می‌روند.

برای انجام تغییرات بنیادین در بانک مرکزی بر حداکثر بهره‌گیری از استانداردها و الگوهای روز و توسعه زیرساخت‌های بازار مالی تاکید می‌شود. از طرف دیگر نیز می‌توان بر تجمیع نیازهای بانکداری مرکزی بر تحول و توسعه رویه‌ها و فرآیندها، بازتعریف نقش و شرح وظایف، تغییر قوانین و مقررات و حوزه‌های نوین کسب و کار با توجه به سامانه‌های پرداخت اشاره داشت. نگاه همه‌جانبه و تاکید بر ساختار درون‌سازمانی، شبکه بانکی کشور، ارتباط با شرکت‌ها به‌خصوص سازمان‌های مرتبط با بانک مرکزی مثل خزانه‌داری کل کشور، گمرک، بورس اوراق بهادار و... نیز می‌تواند کمک شایانی به تغییرات بنیادین در بانک مرکزی داشته باشد. فناوری‌های نوین و هوشمندی فضای کسب و کار و ایجاد پایگاه داده نیز با توجه بر تغییرات کنونی در فناوری اطلاعات تاثیرات بسزایی در تغییرات بنیادین در نقشه راه بانک مرکزی دارد. بانک مرکزی برای استقرار حاکمیت مطلوب باید بر سه فعالیت محوری بانک از جمله سیاست‌های پولی و ارزی، ثبات مالی و نظارت و نظام‌های پرداخت تمرکز کند و به این منظور به سازماندهی و ساختاردهی مجدد با بهره‌گیری از فناوری اطلاعات بپردازد.

برای استقرار حاکمیت مطلوب،‌ چالش‌هایی از قبیل کارکردهای متعارف بانک مرکزی، چارچوب‌ها و الزامات قانونی و حقوقی، تمهیدات تصمیم‌سازی، روابط کاری با سایر قوا، منابع بانک مرکزی، پاسخگویی و شفافیت، مدیریت ریسک و ساختار مدیریت و انتصابات وجود دارد که لازم است در بازنگری ساختار درونی بانک مرکزی به آنها توجه شود. برای پوشش فعالیت‌های محوری بانک مرکزی در حوزه سیاست‌های پولی و ارزی یک پایگاه داده برای تصمیم‌سازی در این عرصه طراحی شده است. در حوزه ثبات مالی، نظارت مبتنی بر ریسک، یکپارچه‌سازی قوانین و مقررات مطابق با استانداردهای بین‌المللی مورد تاکید است.

با تغییرات نهادی و بنیادین در بانک مرکزی ارتقای کارایی و کیفیت سامانه‌ها و نیز اعتبار بیشتر داده‌های جمع‌آوری‌شده در بانک مرکزی صورت خواهد گرفت و علاوه بر این، کانال‌های ارتباطی مشخص میان بانک مرکزی و سازمان‌های بیرونی ضمن تسهیل مبادلات و مراودات اطلاعاتی از چندباره‌کاری و سردرگمی ذی‌نفعان جلوگیری می‌کند. ایجاد انباره‌های غنی اطلاعاتی و به‌کارگیری ابزارهای هوشمند تحلیل کسب و کار این امکان را برای مقام ناظر فراهم می‌آورد که با دید باز و دقت بیشتری تصمیمات مهم اقتصادی و سیاستگذاری‌های کلان پولی را انجام دهد. علاوه بر آن آموزش نیروهای انسانی مجرب و مطلع که به واسطه تعامل با مشاوران و کارشناسان داخلی و خارجی در اجرای پروژه‌ها دخیل بوده‌اند، می‌تواند به انجام بهتر چنین تغییراتی در بانک مرکزی منجر شود.

امروزه صنعت بانکی در گسترش ابزارها و درگاه‌های الکترونیک در قالب حجم تراکنش و صدور کارت الکترونیک در جایگاه بسیار مطلوبی است. اما رقابت درگاه‌های الکترونیک در بانکداری نوین امروز در سطح بین‌المللی و جامعه هدف مشتریان و در مواجهه با نسل آینده مشتریان بانک، رقابتی تمام‌شده است. انقلاب جدید در صنعت بانکی انقلاب ابزارهای نرم‌افزاری و حضور پررنگ و پرقدرت فناوری در تعریف جدید از نحوه و چگونگی ارائه خدمات مالی در قالب ابزارهای نرم‌افزاری و اپ‌های متناسب با نیازهای مشتریان است.

بانکداری الکترونیک در ایران به عنوان صنعتی پویا وارد دوران بلوغ خود شده است. از ویژگی‌های این دوران، ضرورت شناخت دقیق‌تر بازیگران کلیدی نسبت به محیط اطراف و درکی صحیح از تصویر بزرگ صنعت در قاب اقتصاد کلان است. وصف الکترونیک پوسته‌ای بر قامت بانکداری است که اگر تا امروز، معیاری برای تفکیک بانکداری سنتی از مدرن بود، از امروز باید همه بانکداری را در بر بگیرد. نکته کلیدی اینجاست که دوران سکون مشتری به اتمام رسیده است. بانک باید بداند مشتری او کجاست، چه می‌کند و چه می‌خواهد تا خدمت مورد درخواست او را در زمان و مکان مدنظر و با کیفیت مورد انتظار به او ارائه دهد. اکنون که خوشبختانه این مهم در حوزه خدمات پرداخت با کیفیتی مناسب محقق شده است، نوبت آن رسیده تا بتوانیم بدنه لَخت خدمات بانکی را از این گردنه عبور دهیم. در صنعت بانکداری الکترونیک که به تدریج کل بانکداری کشور را درگیر خواهد کرد، بازی‌سازان و بازیگران در ارتباطی استراتژیک با یکدیگر تعامل می‌کنند. این تعامل استراتژیک، تحلیلگران را بر آن می‌دارد تا منظومه روابط درون صنعت را در قالب یک اکوسیستم واکاوی کنند. بازی‌سازان این صنعت شامل دولت، مقررات‌گذار و مقام ناظر بوده و از سوی دیگر، بازیگران این صنعت بانک‌ها، شرکت‌های آی‌تی و اپراتورهای تلفن همراه هستند و باید به نقش بازیگران جدید در این بخش نیز توجه خاص کرد که می‌توانند جدای از برندهای بانکی به ارائه خدمات بانکی بپردازند.

بانک به صورت یک کنشگر نیازهای مشتریان را در سنین مختلف شناسایی کرده و از طریق کانال‌های مختلف، محصول مناسب مالی را به مشتریان پیشنهاد می‌دهد. برای این کار بانک‌ها نیازمند داده‌های فراوانی از نیازهای مشتریان در فضای مجازی بوده و باید به دنبال کسب توانایی و توانمندی تبدیل داده‌ها به اطلاعات کاربردی در جهت پیش‌بینی نیازهای مشتریان باشند.

بانک مرکزی به‌وسیله سامانه نظارت الکترونیکی بر بانک‌ها می‌تواند نظارت داده‌محور و مبتنی بر فناوری را امکان‌پذیر کند. داده‌های بانکی در انباره‌های خاص مورد نظر بانک مرکزی نگهداری شده و ناظران بانک مرکزی می‌توانند تحلیل‌های چندجانبه و کاملی بر روی داده‌های بانکی داشته باشند و نظارت دقیقی را بر بانک‌ها اعمال کنند. با مشخص شدن استانداردهای بین‌المللی، عملیات بانکداری در بانک‌ها مشخص‌تر شده و نوع داده‌هایی که هر بانک برای عملیات بانکی خود تولید و هر یک از آنها پردازش و نگهداری می‌شوند، مشخص خواهد شد. از این‌رو، بانک‌ها نیز مدیریت بهتری بر روی فرآیندهای کسب و کار بانکی داشته و سرویس‌های بهتری را به مشتریان خود ارائه می‌دهند.

با انجام چنین تغییراتی، بانک مرکزی قادر است با به‌کارگیری تکنولوژی‌های اطلاعاتی و همچنین اصلاح فرآیندها و روال‌های داخلی خود و نظام بانکی کشور اقدامات لازم برای انجام امور زیر را انجام دهد:

■ توسعه و گسترش یکپارچه نظام پولی و مالی کشور مطابق الگوهای موفق جهانی

■ توسعه حاکمیت و تحقق استقلال بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران

■ خروج تدریجی از حوزه‌های اجرایی غیرمرتبط و واگذاری آنها به شبکه مالی و بانک‌های تجاری

■ توسعه و نوسازی نظام جامع اطلاعاتی

■ توسعه ابزارهای لازم برای عملیات و وظایف محوری بانک مرکزی نظیر سیاست‌های پولی و ارزی، نظارت و نظام‌های پرداخت.