مقدمه جهانی شدن

نمایشگاه کتاب فرانکفورت در پایین‌ترین سطح روابط اروپا و ایران هم ناشران ایرانی را هر سال دعوت می‌کرد. در دو دهه اخیر این حضور در اغلب دوره‌ها متولی دولتی داشته و کتاب‌های دستچین شده‌ای برای عرضه به غرفه ایران راه پیدا می‌کرده‌اند. به نظر در هنوز هم بر همین پاشنه می‌چرخد.
اکتبر هر سال (مهرماه) نزدیک هفت هزار ناشر از ۱۰۰ کشور در این نمایشگاه شرکت و حدوداً ۲۸۶ هزار نفر از این نمایشگاه بازدید می‌کنند. نمایشگاه فرانکفورت که از سال ۱۹۴۹ برگزار می‌شود به دلیل میزان بالای تبادلات و معاملات (تجارت نشر) یکی از مهم‌ترین نمایشگاه‌های کتاب است. اما آنچه ناشران بین‌المللی و کشورهایی با نشر صنعتی از یکی از بزرگ‌ترین نمایشگاه‌های کتاب جهان برداشت می‌کنند، بیش از به نمایش گذاشتن صرف است، اغلب ناشران بزرگ و بین‌المللی در طول برگزاری نمایشگاه کتاب فرانکفورت قراردادهای بین‌المللی امضا می‌کنند و از این فرصت برای ترویج ادبیات و داشته‌های مکتوب بهره می‌گیرند اتفاقی که برای ایران بسیار کم افتاده است. حتی امسال که مدیران غرفه ایران نسبتاً از همه ناشران و نویسندگان دعوت کرده‌اند تا آثار برجسته و قابل عرضه‌شان در عرصه بین‌المللی را برای حضور در نمایشگاه فرانکفورت ارائه کنند هم نمی‌توان امید چندانی داشت. امسال برخلاف چند سال اخیر هیچ آژانس ادبی ایرانی در طول نمایشگاه فرانکفورت فعالیت نمی‌کند. در چند سال گذشته حضور آژانس‌های ادبی همچون غزال سبب شد لااقل ناشران ایرانی موفق به عقد چند قرارداد بین‌المللی شوند.
مدیران برخی آژانس‌های ادبی معتقدند مسوولان فرهنگی دولت‌ها به دلیل ناآگاهی نسبت به لزوم فعالیت آژانس‌ها و نفع مادی از حضور در عرصه نشر بین‌الملل، از فعالیت آنها حمایت نمی‌کنند.
سال گذشته ایران طی تحریمی یکجانبه به دلیل حضور سلمان‌رشدی نمایشگاه کتاب فرانکفورت را تحریم کرد و حاضر به شرکت در این نمایشگاه نشد اما امسال با یک غرفه 200 متری در همجواری غرفه کشور ترکیه حضور خواهد داشت. امسال 16 ناشر ایرانی در نمایشگاه حضور مستقیم خواهند داشت و هفت ناشر کودک هم حاضر خواهند بود. با این همه چندان خبری از قراردادهای بین‌المللی نیست. در بهترین حالت سالی 50 کتاب ایرانی به زبان‌های دیگر ترجمه می‌شوند و موفق به عقد قراردادی بیرون از مرزهای ایران می‌شوند. این در حالی است که بر اساس آمارهای رسمی سالانه بیش از هفت هزار عنوان جدید در ایران تولید می‌شود که همین هم باعث شده ایران از نظر تولید کتاب در میان 10 کشور اول جهان قرار گیرد. اما وقتی به رقم تیراژ می‌رسیم ایران در پایین‌ترین بخش‌های این جدول می‌آید، تیراژ هزار و چند نسخه‌ای همان‌جایی است که معادله صنعت نشر در ایران را پیچیده‌تر هم می‌کند. سه روز نخست نمایشگاه فرانکفورت مخصوص بازدید اهل‌فن است که شامل ناشران، مولفان، مترجمان، روزنامه‌نگاران، کتابداران و کسانی می‌شود که به نوعی با کتاب و نشر سر و کار دارند. بیش از نیمی از بازدیدکنندگان نمایشگاه کتاب فرانکفورت در سال گذشته افراد حرفه‌ای، از جمله حدود 10 هزار روزنامه‌نگار بوده‌اند و نمایندگان بیش از ۱۰۰ کشور جهان در این رویداد فرهنگی به ارائه محصولات خود پرداخته‌اند. از آنجا که ایران پیمان جهانی کپی‌رایت را امضا نکرده و به رعایت آن متعهد نیست و تیراژ کتاب در این کشور بسیار نازل است دو کار اصلی این نمایشگاه چندان به کار ایران نمی‌آید. هر چند امسال هم قرار است چندین نویسنده سرشناس ایرانی همچون فرهاد حسن‌زاده و نغمه ثمینی در طول نمایشگاه حضور داشته باشند اما همچنان به دلیل نبود استراتژی مشخص و مشخص نبودن نقشه راه برای ورود به بازارهای جهانی و غیاب آژانس‌های ادبی به عنوان پل ارتباطی این فرصت حاصل چندانی برای صنعت نشر ایران نخواهد داشت.