مهندسی ژنتیک

ژن به صورت توالی چهار حرف الفبا نوشته می‌شود. توانایی خواندن، مطالعه و مقایسه توالی‌های DNA انسان و هزاران گونه دیگر به امری عادی تبدیل شده است. یک فناوری جدید نوید ویرایش سریع و ارزان اطلاعات را می‌دهد. این امر می‌تواند نقص‌های ژنتیکی وحشتناکی را که زندگی‌ها را تباه می‌کند اصلاح کند. همچنین منادی امید والدین برای داشتن فرزند سفارشی در آینده است. این فناوری CRISPR-Cas9 یا CRISPR نامیده می‌شود و شامل بخشی از RNA (پیام‌رسان شیمیایی) است که به منظور هدف قرار دادن بخشی از DNA طراحی شده است؛ و نیز شامل آنزیمی است که نوکلئوس نامیده می‌شود و می‌تواند ژن‌های ناخواسته را بردارد و ژن‌های جدید را به جای آن بگذارد. روش‌های دیگری برای ویرایش DNA وجود دارد، اما CRISPR نوید انجام آن را با سهولت، سرعت و دقت بی‌سابقه می‌دهد. دامنه حیرت‌انگیزی از کاربردها محققان را به سمت CRISPR سوق داده تا درمان‌هایی برای هر نوع بیماری از آلزایمر گرفته تا سرطان و HIV بیابند. این فناوری با در اختیار قرار دادن این امکان به پزشکان برای قرار دادن ژن‌های مبارزه با سرطان در سیستم ایمنی بیمار، رویکردهای جدیدی را در تومورشناسی می‌گشاید. این فناوری همچنین می‌تواند روند ژن‌درمانی را سرعت بخشد که در آن پزشکان ژن‌های عادی را درون سلول افرادی که از بیماری‌های ژنتیکی مانند تای-ساکس یا فیبروز سیستیک رنج می‌برند قرار می‌دهند. احتمالاً سال‌ها یا حتی دهه‌ها طول بکشد تا زمانی که CRISPR برای طراحی نوزادان سفارشی استفاده شود. اما این موضوعات مطرح‌شده همیشه بحثی داغ به راه انداخته است. ماه آوریل دانشمندان در چین فاش کردند تلاش داشته‌اند از CRISPR برای ویرایش ژنوم‌های رویان انسان استفاده کنند. اگرچه این رویان‌ها آنقدر رشد نمی‌کنند که قابل رویت شوند، اما روزی برای درمان یا پیشرفت‌های غیرپزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این خط قرمزی است که بعضی نمی‌خواهند از آن عبور کنند. بسیاری از دانشمندان از جمله مخترعان CRISPR برای ویرایش سلول‌هایی مهلت می‌خواهند که می‌توانند نسل‌های بعدی را تولید کنند. آکادمی ملی علوم آمریکا در نظر دارد کنفرانسی برای پرداختن به اصول اخلاقی CRISPR برگزار کند. نیاز مبرم به بحث در این باره وجود دارد. CRISPR یک موهبت است، اما پرسش‌های عمیقی را به وجود آورده است.

اصول اخلاقی تنها راه است
اصول اخلاقی به دو دسته تقسیم می‌شوند: عملی و فلسفی. اولین مانع اصول اخلاقی عملی است. CRISPR همانند برش دادن بخش مورد نظر DNA، اغلب سبب ایجاد صدمه می‌شود. شاید در آزمایشگاه این موضوع مهم نباشد اما می‌تواند به افراد آسیب زیادی وارد کند. در بعضی افراد مبتلا به بیماری‌های وحشتناک لازم است خطر آسیب ثانویه بررسی شود. اما در مورد کاربرد سلول‌های دارای توان تولید، که ایجاد تاثیرات جانبی در هر سلول احساس می‌شود، این مانع باید بسیار بلند باشد. ممکن است یک نسل طول بکشد تا از ایمنی این فناوری اطمینان حاصل شود. تا آن زمان، زوج‌های مبتلا به بیماری‌های ژنتیکی را می‌توان از روش لقاح آزمایشگاهی و انتخاب نطفه سالم بارور کرد. به علاوه، اگرچه زیست‌شناسی مملو از داده‌های مربوط به ترتیب ژن است، اما هنوز کار طاقت‌فرسا که همان شناخت منشاء ویژگی‌های پیچیده و جالب انسانی است باقی مانده است. تعداد کمی از آنها را می‌توان با روش سریع بریدن و چسباندن ژن‌ها به آسانی انجام داد، اما اغلب موازنه‌هایی میان بعضی قابلیت‌ها و بعضی دیگر وجود دارد. به نظر می‌رسد تهیه فهرست جداگانه برای هر یک از ویژگی‌ها غیرقابل قبول باشد. علم پیشرفت می‌کند (که آن را به واقع در کشف توالی ژنی می‌بینیم) و گاهی سرعت آن بسیار بالاست. بنابراین دانشمندان حق دارند اکنون به بهترین شیوه تنظیم CRISPR بپردازند. این به معنای پاسخ به پرسش‌های فلسفی است. افرادی با CRISPR مخالفت خواهند کرد زیرا به بشر امکان بازی با خلقت را می‌دهد. اما پزشکی در نظم طبیعی چیزها دخالت می‌کند، مثلاً مردم را از عفونت‌ها و انگل‌ها نجات می‌دهد. فرصت درمان سرطان، نجات کودکان از بیماری‌های ژنتیکی و شناخت دیابت توجیه حرکت رو به جلو است. پرسش دشوارتر این است که آیا درست است سلول‌های دارای توان تولید انسانی را برای ایجاد تغییرات ذاتی ویرایش کنیم. هیچ دلیلی برای ممنوع کردن تحقیق یا استفاده درمانی از آن وجود ندارد: بعضی کشورها به راستی اجازه تحقیق روی رویان‌های انسانی را می‌دهند مادامی که از لقاح آزمایشگاهی دور نگه داشته شوند و بیشتر از 14 روز رشد داده نشوند؛ و بریتانیا به یک اهداکننده اجازه تامین DNA میتوکندری در بارداری را داده است تا در اختیار کودکان نیازمند به آن قرار دهد، حتی اگر سبب انتقال تغییر به نسل بعد شود. CRISPR مخالف این موضوع است که تغییرات در سلول‌های دارای توان تولید غیرقابل برگشت است: اگر می‌توان آنها را ویرایش کرد، پس می‌توان آن را دوباره به حالت اول برگرداند. یک مساله ریشه‌ای‌تر استفاده از CRISPR برای ایجاد تغییرات اختیاری در ژنوم انسان است. اینجاست که درمان (مثلاً برداشتن ژن‌هایی که سبب سرطان سینه یا آلزایمر زودهنگام می‌شوند) به پیشرفت ژنتیک می‌انجامد. بعضی افراد آنها را مشکلاتی کوتاه‌مدت یا کوته‌بینانه می‌دانند که نیاز به اصلاح دارند. اما در اینجا نیز رویکرد درست لیبرال بودن محتاطانه است: بار توجیه زمان و دلیل نادرست بودن ویرایش ژنوم بر دوش جامعه است.

CRISPR، شادتر، پربارتر
پرداختن به این اصول برای رسیدن به قوانین چندان زود نیست. در قوانین یا نحوه اجرای آنها در بعضی کشورها شکاف‌هایی وجود دارد که به دانشمندان یا کلینیک‌های باروری که از طرف بخش خصوصی حمایت مالی می‌شوند اجازه می‌دهد تحقیقات غیرقانونی CRISPR انجام دهند. رویکرد محافظه‌کارانه و سختگیرانه‌ای که مرکز باروری انسانی و رویان‌شناسی بریتانیا در تصمیم خود در رابطه با DNA میتوکندری در پیش گرفته باید الگوی همه شود. قانونگذاران باید استفاده از CRISPR را در گونه‌های غیرانسانی نیز تحت نظارت قرار دهند. تغییر ژن حیوانات برای گسترش خصوصیات مطلوب مثلاً حشراتی که ناقل مالاریا نیستند می‌تواند مزایای زیادی به ارمغان آورد. اما خطر پیامدهای پیش‌بینی‌نشده به معنای این است که چنین «محرک‌های ژنی» باید ممنوع شوند مگر آنکه با اقدامات متقابل و اثبات‌شده روند آنها معکوس شود. اگر ثابت شود CRISPR برای انسان ایمن است، سازوکارهایی نیز برای پرداختن به موضوع رضایت و عدالت نیاز خواهد بود. ویرایش ژن کابوس والدینی را مطرح می‌کند که انتخاب‌هایی که در جهت منافع فرزندان‌شان نیست انجام می‌دهند. مثلاً والدین ناشنوا ترجیح می‌دهند فرزندان‌شان نیز ناشنوا باشند؛ والدین سمج ممکن است به هر قیمتی شده هوش فرزندان‌شان را بیشتر کنند حتی اگر انجام آن بر شخصیت فرزندان به نوعی تاثیر بگذارد. و اگر امکان داشته باشد ژن‌ها را تغییر دهند تا فرزندان باهوش‌تر شوند، آیا این گزینه باید محدود به ثروتمندان باشد؟ اندیشیدن به چنین مسائلی خوب است. اما این تنگناها نباید مانع مزایای CRISPR شود یا جلوی پیشرفت آن را بگیرد. جهان به ابزاری دسترسی دارد که می‌تواند مردم را سالم‌تر و زندگی آنها را طولانی‌تر و با‌کیفیت‌تر کند. پس باید از آن استقبال کرد.
منبع: اکونومیست