سوت گم‌شده واگن‌ها

انتهای خیابان مشهور و بزرگ ولیعصر تهران، ایستگاه مرکزی راه‌آهن؛ قسمتی از شهر که با قطار و حمل‌ونقل ریلی گره خورده و می‌توان صفات یک «محله» را در سیمای آن دید. حال‌و‌روز حمل‌ونقل ریلی هم شبیه حال و روز نمادهای این محله است؛ باشگاه «فرهنگی- ورزشی» قدیمی ایران که روزگاری مهد ساخت و پرورش بازیکن حرفه‌ای به ویژه برای فوتبال به شمار می‌رفت، وقتی در مایملک بابک زنجانی قرار گرفت و نام آن تغییر کرد تا امروز که بعد از واگذاری به وزارت نفت برای وصول بخشی از طلب‌های این چهره حاشیه‌ساز، تکلیف روشنی ندارد. کمی این‌سوتر پدیده «مدرن» مترو با نام «ایستگاه راه‌آهن» سر برآورده اما انبوه مهمان‌پذیرهای رنگ و رورفته و مغازه‌هایی که روزگاری مملو از مشتری بودند، سیمای «کهنگی» به خود گرفته‌اند. ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و حتی سیاسی پایانه‌هایی که در گونه‌های ریلی، جاده‌ای، هوایی و حتی دریایی می‌توانند یک محله یا حتی شهر را دستخوش تغییر کنند، بارها مورد بحث قرار گرفته است. چند سالی است که چراغ حمل‌ونقل ریلی ایران که امروز در اقتصاد جهان، بسیار پرجاذبه و به واسطه کارکردها و سهولت و ایمنی، یکی از پرمشتری‌ترین ابزارهای حمل کالا و مسافر به شمار می‌رود، کم‌سوتر از ظرفیت و شایستگی آن است. وزیر راه که مواضع و حتی دیدارها و افتتاح‌های انجام‌شده توسط وی نشان می‌دهد درک درستی از حمل‌ونقل ریلی دارد اگرچه مزیت‌های سفر ریلی را برجسته ساخته اما بحران تامین سرمایه چه از سوی دولت و چه بخش خصوصی، مانع از طنین‌انداز شدن دوباره سوت قطارهای با فناوری روز دنیا در ایران شده است. حالا به گفته خود آخوندی، سفر با هواپیما در نوروز امسال، بیش از سفر با قطار بوده است. «مسیر» به عنوان جزئی مهم از سفر و فرصتی برای با هم بودن و لذت بردن از مناظر کشور پذیرفته شده است. برای بسیاری از ما، خاطره کوپه شش‌نفره در سفرهای بالای 10 ساعت با آن خواب‌های شیرین تخت‌های بالای صندلی‌های کوپه، شادی و گفت‌وشنود و پنجره‌های بزرگ رو به طبیعت ایران، بخش ثابت خاطرات دوران کودکی است. حالا اما کهنگی و فرسودگی ناوگان ریلی و مطابق نبودن توسعه آن با خواست شهروندانی که هر روز وارد مدار شدن فلان قطار پیشرفته و سریع در ژاپن یا اروپا را به شکل تصویری می‌بینند، از رونق این بخش کاسته است. اگر از مزیت‌های اقتصادی غیرقابل ‌گذشت حمل‌ونقل ریلی که نگین درس «اقتصاد حمل‌ونقل» به شمار می‌رود بگذریم، از ابعاد اجتماعی، فرهنگی و گردشگری سفر با قطار نمی‌توان گذشت. آشنایی نزدیک با طبیعت و فرهنگ‌های ایران، ایمنی و آرامش در سفر و اثرات روحی و روانی با هم بودن طولانی‌مدت برای جمع دوستانه یا خانوادگی هنگام سفر و تاثیر آن در افزایش بازدهی شغلی و رفتار اجتماعی، لزوم توجه ویژه برای به‌روزرسانی ناوگان و دوخطه کردن مسیرها در راستای کاهش تاخیرهای آزاردهنده هنگام عبور قطار مقابل را دوچندان می‌سازد. متصل نبودن خطوط راه‌آهن ایران حتی به کشورهای همسایه نیز ضریب نفوذ سفر ریلی در مسافرت‌های خارجی ایرانیان را به صفر رسانده است. واکاوی موانع اقتصادی برای ورود بخش خصوصی و جذب شدن هزاران میلیارد نقدینگی سرگردان به این بخش، مجال دیگری برای بحث می‌طلبد اما گرایش بیشتر مردم به سفر هوایی در مقایسه با مسافرت با قطار، حتماً از بعد اجتماعی و فرهنگی نیازمند توجه است.