بانوی پردیسان

به جرات می‌گویم که معصومه ابتکار در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در شمار یکی از مهم‌ترین، مشهورترین و محبوب‌ترین سیاستمداران جمهوری اسلامی در میان دوستداران محیط زیست محسوب می‌شود. کارنامه هشت‌ساله نخستین حضورش در تیم سید محمد خاتمی، چنان بود که سبب شد بسیاری از ایرانیان، شاید برای نخستین بار با موضوعی به نام محیط زیست آشنا شده و البته خیلی از مردم، مدیران و وکلا هم دریابند بین سازمان بهزیستی و محیط زیست احتمالاً تفاوت‌هایی وجود دارد. برگ برنده معصومه ابتکار در کارنامه هشت‌ساله نخست حضورش، شاید بازگرداندن نشاط به سرمایه اجتماعی در حوزه محیط زیست و شکوفایی دورانی بود که از آن با عنوان، بهار فعالیت‌های مدنی در حوزه محیط زیست یاد می‌کنند. چنین پشتوانه‌ای به همراه تداوم حضورش در صحنه‌های محیط زیستی ملی و بین‌المللی محیط زیستی در طول هشت سالی که کاخ پردیسانی را که خود ساخته بود، ترک کرده بود؛ سبب شد تا پس از پیروزی حسن روحانی و تشکیل دولت یازدهم، باز هم نخستین انتخاب و مطالبه اغلب دوستداران محیط زیست، بازگرداندن معصومه ابتکار به پردیسان باشد؛ مطالبه‌ای که سرانجام حسن روحانی با اندکی تعلل و به عنوان یکی از آخرین اعضای معرفی‌شده دولت در شهریورماه 1392 به آن تن داد و استقبالی پرشکوه در پردیسان در حضور نماینده رئیس‌جمهور، آقای نهاوندیان در مراسم معارفه دوباره‌اش رقم خورد؛ با وجود این، ماه‌عسل معصومه ابتکار، این بار خیلی سریع‌تر از آنچه پیش‌بینی می‌شد، به پایان رسید. مشکلات معیشتی مردم و پرسنل محیط زیست، شرایط نفسگیر تحریم و رکود اقتصادی حاکم بر کشور، دولتی که در آغاز فعالیتش بیش از 300 هزار میلیارد تومان بدهکاری دارد و به طور کلی، روحیه فرسوده جامعه ناشی از تحمل دو دولت ناکارآمد و شگفت‌انگیز نهم و به ویژه دهم، سبب شد تا میزان تحمل و صبر فعالان محیط‌زیستی این بار خیلی کمتر از آن چیزی باشد که انتظار می‌رفت و خلاصه توپخانه‌ها از هر سو، حتی از سوی برخی از محافل داخلی درون سازمانی هم شروع به شلیک کرد؛ رخدادهایی که خوراکی دلپذیر برای منتقدان قسم‌خورده معصومه ابتکار در جناح سنتی یا اصولگرای مقابل به سردمداری رسانه‌هایی چون کیهان، فارس، جوان، تسنیم و وطن امروز فراهم ساخت. نخستین اشتباه تیم معصومه ابتکار هم شاید همین بود که پرتال سازمان متبوعش گاه به تارنمای پاسخگویی شبانه‌روزی به منتقدان تابلودار تنزل می‌یافت، در حالی که شاید سزاوارانه‌تر آن بود که منسجم‌تر به معرفی طرح‌ها و برنامه‌هایش می‌پرداخت تا جوابیه دادن‌ها و تکذیبیه‌های پرتکرار و انبوه. در عین حال، مخالفت آشکار او با شکار حیات‌وحش در هیبت کنونی‌اش و فرمان توقف صدور هر نوع پروانه شکار، سبب شد تا به صف منتقدان تابلودارش، شکارچیان پرنفوذ و ثروتمند هم اضافه شوند، جریانی که در پی ماجرای آشوراده به اوج خود رسید و بسیاری از سمن‌های محیط زیستی، یعنی مهم‌ترین حامیان معصومه ابتکار را هم در برابرش قرار داد. این در حالی است که وقتی در جزییات عملکرد سازمان تحت رهبری معصومه ابتکار دقت کنیم، درمی‌یابیم که فرازهای قابل دفاع و پیش‌برنده فراوانی در دو سال نخست حضور دوباره‌اش در پردیسان قابل رهگیری است که شاید کمتر مجال خودنمایی یافته باشد. از آن جمله باید به افزایش پرشور و دوباره اعلام موجودیت سمن‌های محیط زیستی کشور اشاره کرد که شمارشان حتی از اوج دوران دولت اصلاحات که به بهار فعالیت‌های مدنی موسوم بود، یعنی 650 تشکل هم عبور کرده و اینک به مرز 800 سمن یا سازمان مردم‌نهاد محیط زیستی رسیده است. علاوه بر این، برای نخستین بار انتخاباتی آزاد برای شکل‌گیری شبکه‌های محیط زیستی سراسر کشور انجام شد و اینک هر 31 استان کشور برخوردار از یک شبکه محیط زیستی است. دستاوردی که امتیازش به شکلی ویژه در کابینه 25 عضوی دولت تدبیر و امید فقط به پردیسان می‌رسد. علاوه بر این، در سال 1394، تشکل‌های محیط زیستی این اجازه را یافتند تا دو نماینده از میان خود را با حق رای در شورای عالی تدوین فصل محیط زیست در برنامه ششم توسعه معرفی کنند. کارنامه ابتکار در حوزه تعامل با دیگر دستگاه‌های اجرایی و راهبردی کشور، به ویژه وزارت آموزش و پرورش و وزارت ورزش و جوانان هم بسیار روشن و امیدبخش است. بیش از 38 عنوان از کتاب‌های درسی آموزش و پرورش در مقاطع گوناگون تحصیلی تغییر کرده و برخوردار از محتواهای محیط زیستی درخورتر شده، همچنین کتاب انسان و محیط زیست در سال آینده برای دانش‌آموزان مقطع دوم متوسطه ارائه خواهد شد و دست‌آخر آنکه صدها مدرسه جم (جامع محیط زیستی) و مدارس طبیعت در بسیاری از شهرهای کشور راه افتاده است. اینک معصومه ابتکار می‌کوشد تا با تعامل با سازمان آب و برق خوزستان، به الگوی جدید و مشارکتی کارسازی برای حل بحران‌های محیط زیستی نه فقط در خوزستان، که در تمامی زاگرس، بختگان و ارومیه دست یابد. افزون بر آن، او با حذف بنزین پتروشیمی و مقید کردن خودروسازهای بزرگ به رعایت هنجارهای یورو 4، گام بلند دیگری در حوزه پایش آلودگی هوا برداشت. ابلاغ منشور 15‌ماده‌ای مقام معظم رهبری در آستانه ورود به برنامه ششم توسعه، یک دستاورد مهم و بی‌سابقه دیگر برای معصومه ابتکار بود، چرا که تاکنون چنین منشوری از سوی رهبری برای هیچ حوزه دیگری با این شفافیت صادر نشده بود. از دیگر عملکردهای مثبت سازمان تحت هدایت معصومه ابتکار در سال 1394 می‌توان به موارد زیر هم اشاره کرد:

1- احیای دوباره یا برگزاری مراسم اجتماعی مانند جایزه ملی محیط زیست و...
2- تصویب الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به پروتکل کنوانسیون پیشگیری از آلودگی‌های دریایی ناشی از تخلیه پسماند و سایر مواد آلاینده، پروتکل حفاظت از دریای خزر در برابر آلودگی‌های ناشی از منابع و فعالیت‌های مستقر در خشکی، کنوانسیون بین‌المللی مینی ماتا در مورد حذف جیوه و اصلاح کنوانسیون بازل در خصوص کنترل انتقال برون‌مرزی مواد زائد و زیان‌بخش و دفع آنها در مجلس شورای اسلامی
3- ارائه گزارش وضعیت محیط‌زیست در موضوعات کلی و خاص به عنوان سومین گزارش وضعیت محیط‌زیست کشور (SOE) پس از وقفه‌ای هشت‌ساله
4- توقف بسیاری از طرح‌های مبتنی بر غلبه تفکر سازه‌ای در مدیریت آب، از جمله 15 طرح سدسازی و دو طرح بزرگ انتقال آب بین‌حوضه‌ای
5- بهبود وضعیت معیشتی محیط‌بانان و نیز آزادی اغلب محیط‌بانانی که به قصاص محکوم شده و سال‌ها در زندان بودند.
6- تداوم مقابله با زمین‌خواری و بازپس‌گیری زمین‌های مناطق حفاظت‌شده، مانند ورجین و لواسان و میانکاله
7- تبدیل پردیسان به مرجعی علمی و دانش‌بنیاد برای برگزاری کارگاه‌ها و تحلیل‌های فرارشته‌ای با عنوان گفت‌وگوهای پردیسان.

و البته شاید، مهم‌ترین دستاورد حضور دوباره معصومه ابتکار در پردیسان، ورود پررنگ موضوعات محیط زیستی در بخشی از حاکمیت، دولت، مردم و رسانه‌ها باشد که تاکنون کمتر به این حوزه می‌پرداختند؛ اما اینک محیط زیست به گفت‌وگوی غالب در میان داوطلبان ورود به صحن بهارستان، وکلا، هنرمندان و ورزشکاران بدل شده و حتی در بسیاری از موارد به تیتر یک روزنامه‌هایی رسیده که به صورت سنتی، محیط زیست در بین صد اولویت نخست‌شان هم نبود. رخداد مهمی که می‌تواند زمینه‌ساز بازگشت نشاط به سرمایه اجتماعی در حوزه محیط زیست شود.