شهر پاره‌پاره

کشمکش بر سر مکان‌های مقدس فلسطین ممکن است آتشی بزرگ‌تر به پا کند
هیچ اخطاری قبل از دق‌الباب در سحرگاه چهارم نوامبر نبود. وقتی خانم ابورجب مادربزرگ خانواده در خانه‌اش را گشود جمعیتی از پلیس‌های مسلح را بیرون خانه دید. آنها دستور دادند 18 عضو خانواده ابورجب که کودکی پنج‌ماهه نیز در بین آنها بود خانه را تخلیه کنند. چند ساعت بعد در همان حومه سیلوان در بیت‌المقدس که خانه‌های بلوک سبک آن در دامنه‌های پر‌شیبی که درست پایین ‌شهر قدیمی قرار دارد ساخته شده‌اند، خانواده‌های ابو‌صبیح و بورقان نیز به گونه‌ای تند و بی‌ملاحظه از خانه‌هایشان اخراج شدند. تمام این سه خانواده اکنون بی‌خانمان شده و اموال‌شان در زیر آوار مدفون شده است: تخریب‌کنندگان شهر به آنها فرصتی برای یافتن اثاثیه‌شان ندادند.
تخریب منازل برای ساکنان فلسطینی اورشلیم تازگی ندارد. دولت صهیونیستی می‌گوید این تنها برای اجرای مقررات ساختمان‌سازی است. اما واقعیت این است که این قوانین و اجرای آنها به نفع یهودیان و علیه فلسطینیان است. از زمان تصرف بیت‌المقدس و جدا کردن آن از اردن در جنگ شش‌روزه سال 1967 و انضمام آن به عنوان بخشی از پایتخت یکپارچه و ابدی خود، مقامات شهرداری، اغلب بدون اخطار، صدها خانه را در نیمه شرقی شهر تخریب کرده‌اند. سازمان ملل برآورد می‌کند تنها در سال 2013 تعداد 298 فلسطینی اهل اورشلیم از خانه‌هایشان بیرون رانده شده و بیش از صد نفر دیگر نیز امسال بی‌خانمان شده‌اند.
آنچه تازگی دارد این است که تخریب‌ها در زمان تنش شدید در حال وقوع است به خصوص زمانی که تعارض خشونت‌آمیز بر سر مکان‌های مقدس شهر هر چه بیشتر بالا می‌گیرد. در صبح روز بعد از تخلیه منازل، ناآرامی‌های تازه به شهر قدیمی هجوم آورد و تبادل راکت و ترقه (از طرف فلسطینی‌ها) و نارنجک‌های دودزا (از طرف اسرائیلی‌ها) در دروازه مسجد‌الاقصی رخ داد؛ گزارش‌های متناقضی از میزان پیشروی پلیس وجود دارد. در اواسط روز یک فلسطینی با خودرو به درون ایستگاه تراموا که مملو از جمعیتی یهودی بود رفت و قبل از آنکه با گلوله از پای درآید یک مامور پلیس را کشت و 11 رهگذر را زخمی کرد (یک حادثه تقریباً مشابه در 22 اکتبر رخ داده بود). خویشاوندان این راننده گفتند که وی به دلیل هتک حرمت مسجدالاقصی به خشم آمده بود. بعد از سال‌ها حملات بمبگذاری انتحاری، که دیوار امنیتی آنها را متوقف کرده، اورشلیم اکنون با حملاتی که در عمل توسط رانندگان انتحاری صورت می‌گیرد روبه‌روست. تمام اینها نمایانگر واقعیت پنهان اورشلیم است: اگرچه تصور بر این است که این شهر یکپارچه است، اما 815 هزار نفر جمعیت آن در افتراقی تنفرآمیز نسبت به هم زندگی می‌کنند. فلسطینیان (که 37 درصد جمعیت را تشکیل می‌دهند) و یهودیان نه‌تنها به زبان‌های متفاوتی صحبت می‌کنند بلکه طرفدار روایت‌های کاملاً مخالفی هستند و هر طرف به شدت اعتقاد دارد که مظلوم واقع شده است. تا همین اواخر اورشلیم شرقی در مقایسه با دو قلمرو فلسطینی که در سال 1967 به اشغال اسرائیل درآمد یعنی نوار غزه و کرانه غربی آرام‌تر بوده است. فلسطینیان ساکن بیت‌المقدس که از دستمزدهای بالاتر و مزایای بیشتر از جمله حق سفر به اسرائیل بهره‌مند بودند خود را از عموزاده‌های خود در پس دیوارهای کرانه غربی آسوده‌تر می‌پنداشتند.

تشدید ناامیدی
اما طی سال گذشته ترکیبی مسموم از ساخت‌وسازها وضعیتی آبستن حوادث را به وجود آورده است که عبارتند از تشدید ناامیدی فلسطینیان که باعث طغیان خشونت شده؛ ممنوعیت‌های سخت و تشدید‌شونده اسرائیل؛ و فشار فزاینده از سوی گروه‌های یهودی جناح راست برای اعمال کنترل از طرف اسرائیل. جنگ تابستان امسال در غزه به ایجاد دشمنی انجامید، به خصوص بعد از پیش‌درآمد دهشتناک آن که ربودن و زنده سوزاندن یک نوجوان فلسطینی و قتل یک دانش‌آموز اسرائیلی در کرانه غربی بود. بعد از جنگ، مشکل در میانه زدوخوردهای همراه با پرتاب سنگ ادامه یافت. شتاب ساخت خانه برای یهودیان در بیت‌المقدس شرقی نیز عامل منفی دیگر بود.
بزرگ‌ترین عامل آزاردهنده، مبارزه تشدید‌شونده از سوی فعالان مسیحی و دیگر تندروهای یهودی برای تغییر وضعیت مذهبی در کوه معبد (محل معبد ویران‌شده یهودیان) بوده است. یهودیان در مقابل دیوار غربی ایستاده نماز می‌خوانند. میدانگاه بالای آن حرم الشریف «جایگاه مقدس» سومین مکان مقدس در اسلام، در کنار مسجدالاقصی و گنبد طلایی است. تقاضای یهودیان برای داشتن حق ادای نماز در بالای کوه معبد با شورش‌هایی از سوی فلسطینیان پاسخ داده شد که ادعای «دفاع از مسجدالاقصی» را داشتند و قاطعانه از طرف پلیس ضدشورش سر جای خود نشانده شدند. این بحران فزاینده در 29 اکتبر زمانی به اوج خود رسید که یک ضارب احتمالاً فلسطینی به یهودا گلیک، فعال سرشناس معبد، شلیک کرد و وی را شدیداً مجروح ساخت. با محدود شدن دسترسی مسلمانان، محمود عباس رهبر فلسطینیان آن را «اعلان جنگ» از سوی اسرائیل خواند. رئیس‌جمهور اسرائیل بنیامین نتانیاهو افزایش ناآرامی‌ها را به تحریک آقای عباس محکوم کرد. وی در 5 نوامبر گفت «به هرگونه تلاش برای اختلال در نظم و ثبات پایتخت اسرائیل با مشت آهنین پاسخ خواهیم داد».
از سومین انتفاضه یا همان قیام فلسطینیان سخن به میان می‌آید. به نظر می‌رسد فلسطینی‌های عادی اشتیاق اندکی برای نزاع طولانی‌مدت دارند. اما این نشان‌دهنده اهمیت این شهر برای مردم هر دو طرف است که کشمکش بر سر اورشلیم می‌تواند به نوبه خود تحریک‌آمیز باشد. این امر می‌تواند جرقه برپا شدن ناآرامی در میان گروهی دیگر از فلسطینیان باشد که تاکنون آرام بوده‌اند - 7/1 میلیون «عرب اسرائیلی» که در محدوده مرزهای پیش از سال 1967 اسرائیل زندگی می‌کنند و از شهروندی اسرائیل بهره‌مند هستند.

کوه‌ معبد کاملاً در دست ما نیست
طبق سنت، مسلمانان مدت‌ها حق انحصاری ادای نماز در این حرم را (که معتقدند پیامبر اسلام سفر شبانه خود را به بهشت از آنجا آغاز کرد) داشته‌اند. حتی وقتی فرماندهان ارتش اسرائیل در سال 1967 خبر ظاهراً معجزه‌آمیز «معبد در دست ماست» را اعلام کردند، مسوولیت این حرم در دست مقامات مذهبی مسلمان تعیین‌شده از سوی اردن، باقی ماند. دیگران حق زیارت و نه ادای نماز را داشتند. خاخام‌های جریان اصلی موافقت کردند و بارها دست‌اندازی یهودیان را به این کوه ممنوع کردند.
برای بعضی افراد در حاشیه ملی-مذهبی سیاست اسرائیل، خودمختاری مسلمانان نماد حاکمیت ناقص است. در سال‌های اخیر تعداد فزاینده‌ای از اسرائیلی‌ها خواستار حضور قدرتمندتر یهودیان در کوه معبد شده‌اند. آنها طیفی را تشکیل می‌دهند. بعضی دیدگاه‌های شلومو گورن (خاخام اعظم ارتش در سال 1967) را دارند که از فرماندهان خواست تا مساجد را در گرماگرم نبرد منفجر کنند از بیم آنکه مبادا فرصت بازسازی معبد یهود از دست برود. دیگران مانند آقای گلیک، تدریج‌گرا هستند و ابتدا خواستار حق برابر مسلمانان و یهودیان برای ادای نماز شدند. با این وجود، یک افسر ارشد پلیس اسرائیل زمانی او را «خطرناک‌ترین مرد اسرائیل» خواند.
ملی‌گرایان مذهبی بخش عمده‌ای از پارلمان اسرائیل را تشکیل می‌دهند، از جمله اعضای حزب لیکود به رهبری بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل. کوه معبد برای ناامید کردن حزب «خانه یهود»، با سه عضو در پارلمان، مرکزیت دارد. به علاوه، مفسران اسرائیلی حزب چپ داغدارِ تسلط هر چه بیشتر حزب راست بر ارتش و نهادهای امنیتی هستند. دنیل سیدمن (وکیل و فعال صلح اسرائیلی) می‌گوید «داستان واقعی این است که حزب جنبی به جریان اصلی تبدیل می‌شود.» تعداد بازدیدهای یهودیان مذهبی از این حرم از تنها صدها نفر در یک دهه پیش به 8500 بازدید در سال قبل افزایش یافته است. در هفته‌های اخیر چندین سیاستمدار به این کوه رفته‌اند، از جمله اعضای سرشناس حزب لیکود به رهبری آقای نتانیاهو و نیز برکت شهردار اورشلیم. در پاسخ حمله به آقای گلیک، سرعت این بازدیدها به همراه تقاضا برای تغییر وضعیت آن افزایش یافته است.
ملک عبدالله دوم پادشاه اردن از خاندان هاشمی که به طور رسمی از خارج بر این حرم نظارت دارد، اعلام کرده هرگونه حرکت یک‌طرفه برای این جایگاه مقدس از سوی اسرائیل به بررسی معاهده صلح سال 1994 درباره آن خواهد انجامید. او در 5 نوامبر نیز سفیر خود را فراخواند.
به ملاحظه چنین هشدارهایی، آقای نتانیاهو بار دیگر وضعیت موجود را قویاً تایید کرد. در اول نوامبر وی از وزرا خواست تا از شدت‌گیری امتناع ورزند. اما او مثلاً با آسان‌تر کردن مجازات جوانان پرتاب‌کننده سنگ به مجازات 20 سال زندان به نفع تقاضاهای جناح راست عمل کرد. در مبارزه‌ای شدید برای بازداشت جوانان، بیش از 800 جوان فلسطینی در دو ماه گذشته دستگیر شده‌اند.
آقای نتانیاهو همچنین ساخت‌وسازهای جدید را در اورشلیم برای یهودیان افزایش داده است. در سوم نوامبر دولت او ساخت بیش از 500 واحد ساختمانی به منظور گسترش قلمرو کنونی یهودیان در شمال شهر (رمات شلومو) را تایید کرد. به دنبال آن، تایید ساخت 2600 واحد در گیوات هاماتوس را تایید کرد که تپه‌ای است در شمال اورشلیم که دو محله دیگر را خارج از مرزهای سال 1967 اسرائیل به هم متصل می‌کند. این ساخت‌وساز در واقع روستای فلسطینی بیت صفافا را که از قبل وجود داشته با قلمروهای یهودی محصور خواهد کرد. این روستا همچنین توسط بزرگراهی که دو محله یهودیان را به مرکز شهر متصل می‌کند از هم جدا شده است.
دولت شهرک‌سازی را درون نواحی پرجمعیت فلسطینی توسط گروه‌های یهودی تسهیل بخشیده است؛ یک عضو دولت از «یهودی‌سازی دوباره شهر» سخن می‌گوید. پرچم‌های بزرگ اسرائیل، دوربین‌های امنیتی و محافظت پلیس در اطراف چنین ساخت‌وسازهایی نشان می‌دهد ساکنان جدید آنها اصلاً امید برخورداری از صمیمیتی دوستانه را ندارند. دولت می‌گوید یهودیان حق زندگی در هر مکانی از پایتخت خود را دارند. به علاوه، شهرک‌سازی‌های جدید در قلمروهای اشغالی در مناطقی ساخته شده‌اند که به هر روی در توافق صلح آینده بخشی از اسرائیل خواهند بود. اما سایر کشورهای جهان تمام آن را غیرقانونی می‌دانند. اطلاعیه‌های اخیر با جنگ لفظی بین آقای نتانیاهو و دولت اوباما همراه بوده است.
بدون شک فلسطینیان بدتر از اسرائیلی‌های این شهر گذران زندگی می‌کنند. در حالی که 21 درصد خانواده‌های اسرائیلی در اورشلیم زیر خط فقر زندگی می‌کنند، این رقم در مورد فلسطینی‌ها 77 درصد است. تراکم اسرائیلی‌ها 9/0 نفر به ازای هر اتاق است؛ در مورد فلسطینی‌ها دو نفر. مناطق فلسطینی شهر به هزار کلاس درس احتیاج دارد. به دلیل ثبت معدودی از اموال فلسطینیان قبل از تصرف شهر توسط اسرائیل، تعداد کمی از آنها می‌توانند مجوز مسکن خود را حفظ کنند. مجوزها نیز پیوسته به دلیل عدم زیرساخت‌هایی که شهرداری تحت کنترل یهودی‌ها نمی‌تواند فراهم کند، رد می‌شوند. بسیاری از خانه‌های فلسطینی آن که بعد از سال 1967 ساخته شده‌اند به لحاظ فنی بدون مجوزند. از لحاظ تئوری حدود 20 هزار از آنها می‌توانند به طور کاملاً قانونی در هر زمانی تخریب شوند.
فلسطینیان و نه یهودیان، که آنجا را ترک کنند با خطری دیگر روبه‌رو هستند. اسرائیل می‌تواند حقوق مربوط به اقامت را از هر فلسطینی که بیش از پنج سال از شهر غایب باشد، لغو کند. حداقل 14000 فلسطینی از ورود به محل تولد خود منع شده‌اند. دیوارهای امنیتی بیت‌المقدس شرقی را از پس‌کرانه در کرانه غربی جدا می‌کند؛ و به طور مارپیچ می‌رود تا به شهرک‌های یهودیان برسد در حالی که نواحی اعراب را که بخشی از حوزه شهری بیت‌المقدس است در انزوا می‌گذارد. اگر هدف تمام اینها تقویت اکثریت یهودی باشد، به شکست انجامیده است. نسبت فلسطینی‌های بیت‌المقدس به دلیل آهنگ رشد بیشتر پیوسته افزایش یافته است. این یهودیان هستند که شهر را ترک می‌کنند؛ سال گذشته یک مهاجرت 8700‌نفری رخ داد (که البته با رشد جمعیت جبران شد). احتمال یک انتفاضه دیگر این روند را معکوس نخواهد کرد.