دیوار تحریم؛ ترک یا ترمیم؟

باراک اوباما چند باری است که می‌گوید نه، دست نگه دارید! دیپلمات‌ها مشغول مذاکره‌اند، دیپلماسی جواب داده، نیازی به تحریم‌های جدید علیه ایران نیست. پیام کاخ سفید همین قدر واضح و صریح است. تحریم کردند تا مذاکره کنند، حالا که مذاکره کردند چرا تحریم شود؟ رئیس‌جمهور ایالات متحده به مشتاقان تحریم ایران در کنگره آمریکا گفته تحریم کردن کاری ندارد؛ مذاکرات هسته‌ای 1+5 با ایران نتیجه ندهد، خودش پیشقدم تحریم‌های جدید می‌شود، اما حالا چرا؟ ساکنان کاپیتال هیل (جایی که ساختمان کنگره آمریکا در آن واقع شده است) می‌خواهند تحریم‌های جدیدی تصویب کنند تا اگر ایران بدون توافق میز مذاکره را ترک کرد، به اجرا درآورند. اختلاف جدی همین‌جاست. این تحریم‌ها اگر تصویب شود، به جای اینکه ایران را به ماندن پشت میز مذاکره تا توافق ترغیب (و به باور اعضای کنگره مجبور) کند، میز را می‌لرزاند. اوباما چند باری به صراحت گفته که تحریم‌های جدید مسیر مذاکرات دیپلماتیک را منحرف می‌کند و اگر تا پیش از این تحریم اهرم تسهیل مذاکرات بود، حالا شده ابزار مرگ آن. از اولین ماهی که اوباما به کاخ سفید رفت، بحث سر این بود که از دولت بوش درس بگیرد چون دنیا حاضر به اعمال فشار جدی بر ایران نیست آن هم در حالی که آمریکا بیش از 30 سال است با ایران رابطه ندارد و حاضر به گفت‌وگو با تهران هم نیست. پیشنهاد مشاوران اوباما این بود که با گزینه گفت‌وگو است که می‌توان به تحریم‌های جدی‌تر و فشار موثرتر رسید.

اگر دوره‌ای آمریکا به تحریم‌های بین‌المللی به عنوان عامل انزوای ایران و اتحاد قدرت‌های جهانی نگاه می‌کرد، امروز کاخ سفید هشدار می‌دهد هر تحریم جدیدی آمریکا را منزوی می‌کند. اگر قبلاً تحریم می‌کردند تا جلوی توسعه برنامه هسته‌ای ایران را بگیرند، امروز رئیس‌جمهور آمریکا می‌گوید تحریم جدید باعث می‌شود ایران برنامه اتمی‌اش را از سر بگیرد. اگر پیش از این می‌گفتند آمریکا تحریم‌های سنگین اعمال می‌کند تا جنگ نشود، امروز صراحتاً می‌گویند با تحریم‌های جدید امکان وقوع جنگ افزایش می‌یابد و مسوولش همان تحریم‌کنندگان (کنگره آمریکا) خواهد بود. اگر قبل از این پس از هر مذاکره‌ای نسخه جدیدی از تحریم‌ها رونمایی و اعمال می‌شد، امروز رئیس‌جمهور آمریکا هشدار داده تا وقتی مذاکره در جریان است، تحریم‌های جدید را وتو خواهد کرد.

یکی از حامیان تحریم، تام کاتن سناتور جمهوری‌خواه از ایالت آرکانزاس بدون تعارف حرف اصلی را زد، هدف از تحریم‌های شدیدتر علیه ایران متوقف کردن گفت‌وگوهاست و نه تلاش برای دستیابی به توافقی بهتر: «پایان این مذاکرات از عواقب ناخواسته اقدام کنگره نیست، در واقع خواسته کنگره همین است.» اوباما هم سه‌شنبه شب گذشته در کنگره حرف آخر را زد، تحریم‌های جدید را وتو می‌کند، چون تحریم‌های بیشتر شکست دیپلماسی را تضمین می‌کند. پس دعوای اوباما و برخی تندروهای کنگره سر بود و نبود مذاکره است. سر اینکه حتی برخی تحریم‌کنندگان می‌خواهند میز مذاکره را بشکنند، نه اینکه ایران را همچنان پشت میز بنشانند یا از روی میز بشقاب توافق را بیرون بکشند. تحریم‌کنندگان توافق نمی‌خواهند، پس همان چیزی می‌خواهند که کاخ سفید می‌گوید تعارف نکنند و راحت بگویند، برخورد نظامی. پس تقابل دولت و کنگره جدی‌تر می‌شود، از بود و نبود مذاکره می‌رسد به بود و نبود جنگ. تحریم جایگزین جنگ نیست؛ چنان که دولتمردان ایرانی و حتی فعالان مدنی طرفدار جنبش ضد تحریم بارها گفته‌اند تحریم خود جنگ است. جنگ را باید متوقف کرد.

پس از توافق ژنو در سال گذشته توپ افتاد در زمین آمریکا؛ تحریم جدید یعنی شوت کردن توپ به بیرون زمین، توقف بازی و در نهایت گله دیگر بازیکنان درباره جدی نگرفتن بازی. به همین دلیل است که اوباما می‌گوید تحریم جدید حالا آمریکا را منزوی می‌کند. دوگانه مذاکره - تحریم تبدیل شده به دوگانه دیپلماسی-جنگ. معادله سابق مذاکره- تحریم دیگر جوابگو نیست؛ حالا معادله مذاکره-دیپلماسی، تحریم-جنگ پیش رو است. از نظر کاخ سفید تحریم‌های جدید موجب فروپاشی مذاکرات هسته‌ای می‌شود. قبلاً گفته می‌شد تحریم‌ها موجب نجات مذاکرات یا احیای آن می‌شود.

در این موقعیت نه‌فقط کارکرد و هدف تحریم بلکه ماهیت آن نیز فرق کرده است. تحریم قرار بود سرعت توسعه برنامه اتمی ایران را کم کند اما آن را افزایش داد. تعبیر محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران برای غربی‌ها خوشایند نیست که می‌گوید «۱۹ هزار سانتریفیوژ نتیجه تحریم است»، درحالی‌که هشت سال قبل ایران 200 سانتریفیوژ داشت. از این‌رو یک معادله دیگر را باید به دفترچه حساب هسته‌ای ایران و غرب اضافه کرد: تحریم بیشتر- سانتریفیوژ بیشتر. خب چه چیزی می‌تواند جلوی این‌روند را بگیرد؟ لابد حمله نظامی. چقدر محتمل است؟ بسیار کم. چقدر موثر است؟ اندک. خب کاخ سفید یک بار این راه را رفته، نتیجه نداده، پس چه دلیلی دارد حالا که مذاکرات می‌تواند نتیجه دهد -ولو اینکه اوباما شانس آن را کمتر از 50 درصد بداند- دوباره همان راه آزموده شود؟ این جمله‌ای که بارها آمریکایی‌ها گفته‌اند باید به دیپلماسی فرصت داد، یعنی همین. اجازه بدهند این راه جدید پیش برود. اگر به نتیجه نرسید، چنان که اوباما گفته خیلی زود می‌توان راه‌های دیگری انتخاب کرد. مشکل اوباما این است که اعضای کنگره صبرشان کم است. سوال اوباما این است که «چرا ما باید شانس دستیابی به توافق را در ظرف ۶۰ تا ۹۰ روز با تصویب لایحه تحریمی جدید، به خطر بیندازیم؟» یکی از سناتورهای جمهوری‌خواه (مارک روبیو) گفته مذاکرات هسته‌ای جاری با ایران «ثمری به بار نخواهد آورد» و تحریم‌های شدیدتر علیه تهران ضروری است. سه‌شنبه هفته گذشته اوباما تحریم‌های جدید در طول مذاکرات با ایران را «بی‌معنی» توصیف کرد، چراکه گفته «مردم آمریکا از ما انتظار دارند به جنگ به عنوان آخرین چاره نگاه کنیم و من قصد دارم به این حکمت وفادار بمانم.»

این جنگ قدرت در آن‌سوی زمین ‌بازی است، انواعی از تغییر در چینش تیم و تاکتیک بازی. این‌سوی زمین به بازی به چشم آغازی بر پایان کل تحریم‌ها نگاه می‌کند. طبیعی است که هر نوع تحریم جدیدی، آجری خواهد بود بر دیواری که ایران معتقد است ترک برداشته و امید دارد فروبریزد. این آجر فقط یک منفذ خالی دیوار را پر نخواهد کرد، بلکه چشم‌اندازی را خواهد بست که ایران از پس این دیوار می‌تواند نگاهش کند. این آجر که به قول آمریکایی‌ها به فروپاشی مذاکرات می‌انجامد، نخواهد گذاشت تیم مذاکره‌کننده ایرانی دورنمای فردای بدون دیوار را جهت ادامه نشستن پشت میز مذاکره با 1+5 به مخالفان نشان دهد و همچنان از پشتیبانی ارکان نظام برای پیشبرد گفت‌وگوها تا رسیدن به توافق جامع برخوردار باشد. الان دست اوباما بالای دیوار است که هر آجری که به بالا پرت می‌شود را به پایین برگرداند. شاید هیچ آجری به اندازه این یکی نتواند سرنوشت این دیوار را تعیین کند.