چشم‌انداز غذا
آیا بحرانی دیگر در راه است؟
بر اساس گزارشی که از سوی سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) و سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه (OECD) منتشر شد، پیش‌بینی می‌شود که تولید جهانی کشاورزی و مواد غذایی طی 10 سال آینده به افزایش خود ادامه دهد، اما به دلیل روندهای جمعیتی با سرعت کمتری نسبت به دهه گذشته رشد خواهد کرد. گزارش چشم‌انداز کشاورزی 2032-2023 این دو نهاد مرجع کلیدی جهانی برای چشم‌انداز میان‌مدت بازارهای کالاهای کشاورزی است. در حالی که عدم قطعیت به دلیل تنش‌های ژئوپولیتیک، روندهای نامطلوب اقلیمی، بیماری‌های جانوری و گیاهی و افزایش نوسانات قیمت برای نهاده‌های کلیدی کشاورزی افزایش یافته است، پیش‌بینی می‌شود تولید جهانی محصولات زراعی، محصولات دامی و دریایی با نرخ متوسط سالانه 1/1 درصد در طول دوره رشد کند. این برآورد نشان می‌دهد که بهبود سریعی از فشارهای تورمی اخیر، بهتر شدن شرایط اقلیمی، عدم تغییر در سیاست‌های کلان و تغییر روند در ترجیحات مصرف‌کننده روندهای اصلی بازار مواد غذایی خواهد بود. از سوی دیگر بررسی قیمت نهاده‌های کشاورزی در دو سال گذشته نشان می‌دهد هر 10 درصد افزایش در قیمت کود به افزایش دودرصدی در هزینه‌های مواد غذایی منجر می‌شود و این بار بیشتر بر دوش فقراست که سهم بیشتری از بودجه خود را صرف غذا می‌کنند. در چنین شرایطی و با احتمال تمدید فشارهای تورمی پایدار و ریسک‌های پیرامونی تقاضا و تولید جهانی غذا، فائو چشم‌اندازی از بخش‌های مختلف این صنعت را تا پایان سال ارائه داده است.
غلات
دورنماهای اولیه حاکی از افزایش احتمالی یک‌درصدی تولید جهانی غلات در سال 2023 و رسیدن به 2813 میلیون تن است. در میان غلات اصلی، بیشترین افزایش شامل تولید ذرت و برنج می‌شود. پیش‌بینی می‌شود تولید گندم و جو به زیر سطح سال ۲۰۲۲ کاهش یابد. اولین پیش‌بینی فائو میزان بهره‌برداری از غلات را در سال 2024-2023 حدود 2803 میلیون تن تخمین زده بود که نسبت به سطوح برآوردی سال 2023-2022 حدود 9/0 درصد بیشتر است. عمده این افزایش ناشی از رشد پیش‌بینی‌شده در استفاده از غلات دانه‌درشت خواهد بود. این رشد دو دلیل عمده دارد؛ یکی افزایش استفاده از خوراک‌هایی نظیر ذرت و همچنین مصرف مواد غذایی بیشتر نظیر برنج و گندم. انتظار می‌رود مصرف صنعتی برنج، جو و ذرت تنها اندکی رشد را تجربه کند. بر اساس پیش‌بینی اولیه فائو درباره تولید جهانی غلات در سال 2023 و مصرف آن در سال 2024-2023، ذخایر جهانی غلات می‌تواند حدود 7/1 درصد بیشتر از سطوح بازگشایی شود و به رکورد 873میلیون‌تنی برسد. در میان غلات اصلی، افزایش در موجودی ذرت بیشتر از بقیه خواهد بود و بعد از آن هم برنج و جو قرار خواهند داشت. از سوی دیگر ذخایر گندم احتمالاً نسبت به سال گذشته کاهش پیدا کند. بر این اساس نسبت ذخایر به مصرف احتمالاً از 6/30 درصد در سال 2023-2022 به 4/30 درصد در سال 2024-2023 کاهش پیدا کند. فائو انتظار دارد صادرات جهانی غلات با ثبت سطح 472 میلیون‌تنی نزدیک سطوح سال 2023-2022 باقی بماند. کاهش قابل انتظار در تجارت گندم جهانی احتمالاً افزایش تجارت جهانی برنج و غلات دانه‌درشت را جبران خواهد کرد. در ماه می 2023 شاخص قیمت غلات فائو به‌طور متوسط 7/129 واحد بوده که حدود 44 واحد کمتر از سقف سال گذشته به ثبت رسیده است. با وجود افت این شاخص به زیر سطوح می 2022، این شاخص همچنان حدود 8/8 واحد بالاتر از میانگین پنج‌ساله خود در ماه می قرار دارد.
گندم
به دنبال یک سال پررونق در سال 2023-2022 انتظار می‌رود بازارهای جهانی گندم در سال 2024-2023 با کمی فشار مواجه شوند که البته به کمبود عرضه منجر نخواهد شد. کل تولید گندم در سال 2023 حدود 777 میلیون تن به ثبت رسید که سه درصد نسبت به سقف تاریخی سال 2022 کمتر بود. عمده این کاهش از سمت روسیه و استرالیا بود که بعد از رکوردزنی تولید در سال 2022 در سال بعد با افت چشمگیر مواجه شدند. اوکراین و قزاقستان هم تولیدکنندگان بزرگ دیگری بودند که تولیدشان با کاهش قابل توجه مواجه شد. برآوردها حاکی از آن است که مصرف گندم در سال 2024-2023 در محدوده 780 میلیون تن ثابت بماند. رشد 7/0درصدی مصرف غذایی گندم در حالی رقم خواهد خورد که حوزه خوراک دامی و صنعتی این کالای اساسی کشاورزی افت مصرف 4/1درصدی را متحمل خواهد شد. تجارت جهانی گندم در سال 2024-2023 احتمالاً با افتی سه‌درصدی به 194 میلیون تن خواهد رسید. این افت به دلیل کاهش خرید چین و اتحادیه اروپا خواهد بود که در سال 2023 به دلیل واردات گسترده از اوکراین به اوج خود رسیده بود. در طرف صادرات هم فروش استرالیا و اوکراین کم خواهد شد اما پیش‌بینی می‌شود صادرات از آرژانتین به اتحادیه اروپا رشد پیدا کند. از نظر قیمتی هم گندم فصل 2024-2023 را با سطوح پایین آغاز کرد، به‌طوری که قیمت در ماه می حدود 35 درصد کمتر از می 2022 بود. با این حل سطوح قیمتی همچنان نسبت به میانگین پنج‌ساله چهار درصد بالاتر است.
برنج
با توجه به مشوق‌های مثبت ارائه‌شده به دلیل قیمت‌های تولیدکننده بالاتر، کاهش هزینه کود و اقدامات حمایتی دولت‌ها، پیش‌بینی می‌شود تولید جهانی برنج در سال 2024-2023 با رشدی 3/1درصدی به 5/532 میلیون تن برسد. آمریکای لاتین، حوزه دریای کارائیب و اقیانوسیه بیش از سال گذشته برداشت خواهند داشت و در میان افزایش نااطمینانی‌های اقلیمی، تولید در آسیا همچنان کمتر از سطوح قبلی خواهد بود. به دنبال سه سال افزایش موفق تولید، افزایش هزینه‌های تجارت و کمتر شدن موجودی قابل صادرات موجب خواهد شد که تجارت جهانی این ماده خوراکی در سال 2023 با افتی 3/4درصدی به 6/53 میلیون تن برسد. به جز آمریکای لاتین و کشورهای حوزه دریای کارائیب، مابقی مناطق با افت خرید نسبت به سال 2022 مواجه خواهند شد. در طرف صادرات، هند بیشترین کاهش را تجربه خواهد کرد و پاکستان، آرژانتین، برزیل و روسیه هم از میزان صادرات خود کم خواهند کرد. کاهش ادامه‌دار استفاده برنج برای خوراک دامی موجب این خواهد شد که مصرف برنج در سال 2024-2023 در سطح 520 میلیون‌تنی باقی بماند. این در حالی است که شاخص قیمت برنج فائو در می 2023 به سطح 8/127واحدی رسید که بالاترین سطح از اکتبر 2011 بوده است.
دانه‌های روغنی
تولید دانه‌های روغنی جهانی در سال 2023-2022 روندی رو‌به‌رشد داشته که دلیل اصلی آن افزایش تولید دانه سویاست. با وجود چشم‌انداز ضعیف دانه سویا در آرژانتین به دلیل شرایط اقلیمی ضعیف، تولید جهانی این ماده غذایی به دلیل افزایش برداشت در برزیل روندی صعودی خواهد داشت. برآوردها نشان می‌دهد تولید جهانی سویا هم به بالاترین سطوح خود برسد چرا که استرالیا، کانادا و اتحادیه اروپا برداشت این محصول را افزایش داده‌اند. این در حالی است که تولید جهانی تخمه آفتابگردان به دلیل تداوم جنگ اوکراین روندی نزولی خواهد داشت. با توجه به اینکه پیش‌بینی می‌شود تولید جهانی آرد روغنی از میزان مصرف آن بیشتر شود، انتظار می‌رود موجودی ذخایر این محصول نسبت به سال قبل بهبود یابد. به‌طور مشابه، تولید جهانی روغن/چربی در حال گسترش است که با افزایش مداوم در تولید جهانی روغن پالم تسهیل می‌شود. انتظار می‌رود مصرف جهانی روغن‌های گیاهی پس از رکود در دو فصل متوالی گذشته رشد کند، که دلیل اصلی آن افزایش مصرف مواد غذایی، عمدتاً در آسیا، و افزایش جذب از صنعت بیودیزل برای ترکیب‌های اختیاری و اجباری است. انتظار می‌رود ذخایر جهانی روغن‌ها/چربی‌ها به میزان متوسطی انباشته شوند، زیرا پیش‌بینی می‌شود تولید جهانی با حاشیه کمی از مصرف پیشی بگیرد. همچنین انتظار می‌رود تجارت بین‌المللی هم برای آردهای روغنی و هم برای روغن‌های گیاهی به دلیل احیای تقاضای واردات که همزمان با بهبود عرضه جهانی است، بهبود یابد. با توجه به اینکه قیمت‌های جهانی دانه‌های روغنی بالاتر از سطح میانگین است، مناطق زیر کشت احتمالاً گسترده‌تر شده و بازدهی این محصولات افزایش پیدا کند.
شکر
فائو تخمین می‌زند که تولید شکر در پایان سال 2023 به 5/177 میلیون تن برسد که 9/1 میلیون تن بیشتر از سال قبل است. این پیش‌بینی مثبت ناشی از چشم‌انداز بهبود تولید در برزیل به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده شکر جهان است. با وجود این، این برآورد کمتر از تخمین اولیه است چرا که تولید در چین، اتحادیه اروپا، هند، مکزیک و تایلند کمتر از حد انتظار پیش‌بینی می‌شود. از نظر فائو مصرف جهانی شکر برای سومین سال متوالی به روند صعودی خود ادامه خواهد داد. رشد سالانه مصرف در آفریقا و آسیا به دلیل افزایش درآمد و رشد جمعیت تداوم دارد. با وجود این به دلیل کاهش شتاب رشد اقتصاد جهانی در سال 2023 و افزایش قیمت جهانی شکر، پیش‌بینی رشد مصرف محدود خواهد بود. همچنین انتظار می‌رود تجارت شکر در سال 2023-2022 به 7/60 میلیون تن برسد که نسبت به حجم سال گذشته یک درصد افت دارد. این افت ناشی از کاهش عرضه قابل صادرات در اتحادیه اروپا، هند و مکزیک خواهد بود. در چین به عنوان بزرگ‌ترین خریدار شکر شاهد کاهش واردات برای دومین فصل متوالی خواهیم بود. از سوی دیگر به دلیل تولید کم و قیمت بالای محصولات داخلی، واردات شکر اتحادیه اروپا روندی صعودی خواهد داشت. قیمت جهانی شکر هم از نوامبر 2022 همواره روند صعودی داشته و در می 2023 به بالاترین سطح خود از اکتبر 2011 رسیده است. این افزایش قیمت عمدتاً به دلیل تضعیف عرضه جهانی بود. بارش‌های سنگین در برزیل که موجب تاخیر در فصل برداشت شد و همچنین افت ارزش رئال برزیل در برابر دلار نیز روند افزایشی قیمت جهانی شکر را سرعت بخشید.
گوشت
کل تولید گوشت جهان در سال 2023 حدود 364 میلیون تن تخمین زده می‌شود. بخش عمده‌ای از این مقدار تولید گوشت مرغ بوده که پیش‌بینی می‌شود بیشترین رشد را نسبت به انواع مختلف گوشت داشته باشد. همچنین انتظار می‌رود تولید جهانی گوشت گوسفند در آسیا و اقیانوسیه افزایش یابد. در مقابل، تولید جهانی گوشت خوک اندکی کاهش خواهد یافت، که عمدتاً به دلیل کاهش شدید تولید در اروپا به دلیل تداوم تاثیر ویروس تب خوکی آفریقایی، حاشیه سودهای ضعیف‌تر تولیدکنندگان و تا حدودی کاهش تقاضای داخلی است. همچنین پیش‌بینی می‌شود که تولید جهانی گوشت گاو به دلیل موجودی‌های کمتر گاو، هزینه‌های خوراک بالا، کمبود علوفه و وزن کمتر لاشه در چندین منطقه تولیدکننده پیشرو، به‌رغم افزایش‌هایی در سایر نقاط، به‌طور جزئی کاهش یابد. پیش‌بینی می‌شود تجارت جهانی گوشت و فرآورده‌های گوشتی در سال 2023 به 42 میلیون تن (معادل وزن لاشه) برسد که فقط اندکی بالاتر از سطح سال 2022 است. این رشد جزئی با انتظارات برای گسترش واردات همراه با افزایش فروش خدمات غذایی، به ویژه در چین، پس از پایان محدودیت‌های این کشور مربوط به همه‌گیری کووید 19، حمایت می‌شود. با این حال، افزایش دسترسی از منابع داخلی و کاهش قدرت خرید مصرف‌کننده در میان قیمت‌های بالای مواد غذایی و رکود اقتصادی می‌تواند موجب کاهش واردات در اکثر کشورهای واردکننده گوشت شود و تا حدی افزایش‌های پیش‌بینی‌شده را جبران کند. بخش عمده‌ای از افزایش تقاضای مورد انتظار احتمالاً از طریق برزیل و استرالیا تامین می‌شود، که این امر با در دسترس بودن بالای منابع قابل صادرات، وضعیت عاری از بیماری و قیمت‌های رقابتی تسهیل می‌شود.
