غول‌های کسب‌وکار خاورمیانه

در حالی که اقتصاد جهانی در حال تجربه فشار تورمی بی‌سابقه بوده و نااطمینانی‌های ناشی از جنگ اوکراین نفس آن را بریده است، شرکت‌های بورسی خاورمیانه عملکردی فوق‌العاده داشته‌اند. بر اساس گزارش سال 2022 فوربس، 100 شرکت برتر خاورمیانه در سال 2021 در مجموع 7 /201 میلیارد دلار درآمد خالص به جیب زده‌اند که در مقایسه با کل درآمد 91 میلیارددلاری آنها در سال 2020 رشدی 121درصدی را نشان می‌دهد. کشورهای حاشیه خلیج‌فارس به لطف اوج‌گیری قیمت نفت خام با بهبود اقتصادی سریعی مواجه شدند. در این فهرست 100تایی، عربستان سعودی با 33 شرکت بهترین عملکرد را در میان کشورهای خاورمیانه داشته است. امارات متحده عربی،‌ قطر و کویت هم به ترتیب با ثبت 25،‌ 16 و 8 شرکت در فهرست 100 شرکت برتر خاورمیانه رتبه‌های بعدی را به خود اختصاص داده‌اند.

در صدر این فهرست غول نفتی آرامکو، بزرگ‌ترین شرکت نفت و گاز جهان قرار دارد. این شرکت با فروش 5 /400 میلیارددلاری و ارزش بازاری معادل 3 /2 هزار میلیارد دلار بزرگ‌ترین شرکت خاورمیانه محسوب می‌شود. بعد از آرامکو گروه صنعتی سابیک (SABIC)‌ قرار دارد و شرکت سوم بانک QNB قطر است. بخش خدمات مالی و بانکی با حضور 42 شرکت بیشترین سهم را در میان شرکت‌های برتر خاورمیانه دارد،‌ اما شرکت‌های صنایع دیگر نظیر انرژی و پتروشیمی از نظر درآمد خالص وضعیت بهتری داشته و بیش از 65 درصد از کل درآمد خالص 100 شرکت برتر در اختیار شرکت‌های این حوزه است.

در فهرست امسال نام 24 شرکت جدید به چشم می‌خورد. شرکت آب و برق دوبی (DEWA) که به تازگی وارد بورس شده، فرتی‌گلاب،‌ حفاری ADNOC، نیروگاه برق ACWA،‌ شرکت بنادر AD،‌ سولوشن و گروه درمانی نهدی برخی از این شرکت‌های تازه‌وارد به فهرست 100 شرکت برتر خاورمیانه هستند. با توجه به عرضه اولیه‌های جدید و بزرگ سال 2021، مجموع دارایی و ارزش بازار کل 100 شرکت برتر خاورمیانه در سال 2021 به ترتیب 2 /4 و 4 هزار میلیارد دلار به ثبت رسیده است. این در حالی است که در سال 2020 مجموع دارایی‌ها 6 /3 هزار میلیارد و ارزش کل 100 شرکت برتر سه هزار میلیارد دلار بود.

نکته دیگری که در گزارش 2022 فوربس به چشم می‌خورد رشد 44درصدی مجموع درآمد 100 شرکت برتر است. در حالی که در سال 2020 کل درآمد این شرکت‌ها 550 میلیارد دلار بود،‌ سال 2021 این درآمد به بیش از 794 میلیارد دلار رسیده است.

فوربس این گزارش را با جمع‌آوری داده‌های موجود از بورس‌های کشورهای خاورمیانه جمع‌آوری کرده و شرکت‌ها را بر اساس ارزش بازار،‌ میزان فروش،‌ دارایی‌ها و سودشان در سال 2021 رتبه‌بندی کرده است. به هر کدام از این سنجه‌ها وزن یکسانی داده شده و شرکت‌هایی که امتیاز یکسانی داشتند از نظر رتبه در کنار هم قرار گرفتند. البته در این رتبه‌بندی شرکت‌هایی که گزارش مالی حسابرسی‌شده سال 2021 خود را تا 20 آوریل 2022 منتشر نکرده بودند، مورد ارزیابی قرار نگرفتند. نرخ ارز و همچنین محاسبات ارزش بازار هم بر اساس آمار 21 آوریل 2022 انجام شده است.

عملکرد 10 شرکت برتر

در میان 10 شرکت برتر این فهرست 100 عضوی، پنج شرکت عربستانی حضور دارند. چهار شرکت اماراتی و یک شرکت قطری هم دیگر اعضای این فهرست 10تایی را شامل می‌شوند. نکته جالب حضور یک زن در میان مدیران عامل 10 شرکت برتر است. هانا الرستمانی، مدیرعامل فرست‌بانک ابوظبی (FAB) بزرگ‌ترین بانک امارات. در ادامه نگاهی مختصر به 10 شرکت برتر این فهرست می‌اندازیم.

1- آرامکو

آرامکو بزرگ‌ترین شرکت نفت جهان بوده و ارزش بازار این شرکت بیش از 3 /2 هزار میلیارد دلار برآورد می‌شود. مدیرعامل این شرکت انرژی امین ناصر است و میزان فروش آن در سال 2021 بیش از 400 میلیارد دلار و سود آن معادل 110 میلیارد دلار بوده است. به لطف صعود قیمت نفت، قیمت سهام آرامکو در سال 2022 سقف‌های جدیدی را به ثبت رساند. این شرکت اخیراً با یک افزایش سرمایه از محل درآمد مازاد، سرمایه خود را به چهار میلیارد دلار افزایش داده است. 92 درصد از سهام آرامکو در اختیار دولت عربستان سعودی بوده و پرداختی شرکت به دولت از 110 میلیارد دلار در سال 2020 به 5 /148 میلیارد دلار در سال 2021 افزایش یافته است. در فوریه 2022، شاهزاده محمد بن‌سلمان اعلام کرد که چهار درصد از سهام این شرکت به صندوق سرمایه‌گذاری دولتی (PIF) منتقل شده است.

2- سابیک

گروه صنعتی سابیک یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی دنیاست. این شرکت با ارزش بازار 100 میلیارددلاری در بیش از 50 کشور دنیا فعالیت داشته و نیروی کار آن در سراسر جهان بالغ بر 31 هزار نفر می‌شود. در ژانویه 2022،‌ سابیک عملیات تجاری و سرمایه‌گذاری مشترک خود با اگزون‌موبیل را در سواحل خلیج آمریکا آغاز کرد. یکی از استراتژی‌های سابیک تنوع‌بخشی به منابع خام و تقویت سرمایه‌گذاری تولید محصولات پتروشیمی در آمریکای شمالی است. 70 درصد از سهام سابیک در اختیار آرامکو و 30 درصد هم در اختیار بخش خصوصی است. یوسف عبدالله البنیان از سال 2015 مدیرعامل این شرکت است. سابیک در سال 2021 فروشی 6 /46 میلیارددلاری و سودی 1 /8 میلیارددلاری را به ثبت رسانده و مجموع دارایی‌های آن حدود 85 میلیارد دلار برآورد شده است.

3- گروه QNB

QNB بزرگ‌ترین بانک خاورمیانه و آفریقا و دومین شرکت بزرگ منطقه از نظر دارایی بعد از آرامکو است. این گروه مالی که مجموع دارایی آن بیش از 300 میلیارد دلار برآورد شده در بیش از 31 کشور در سه قاره فعالیت دارد. تعداد کارمندان این گروه مالی بیش از 27 هزار نفر بوده و میزان فروش این شرکت 59 هزارمیلیاردی در سال 2021 معادل 14 میلیارد دلار به ثبت رسیده است. QNB سهام موسسات مالی متنوعی را در اختیار دارد، 20 درصد از سهام اکوبانک توگو، 6 /38 درصد از سهام هوزینگ بانک اردن، 40 درصد از سهام CBI امارات و نزدیک 100 درصد از سهام QNB تونس در اختیار این بانک است. در آوریل 2022،‌ این شرکت محدودیت مالکیت خارجی را تا 100 درصد افزایش داد.

4- بانک ملی عربستان (SNB)

بزرگ‌ترین بانک عربستان در آوریل 2021 و با ادغام دو بانک تجارت ملی و گروه مالی سامبا شکل گرفت. این شرکت که ارزشی معادل 3 /87 میلیارد دلار دارد در سال 2021 توانست سود 4 /3 میلیارددلاری را محقق کرده و دارایی‌های خود را به 8 /243 میلیارد دلار برساند. امروز این شرکت و زیرمجموعه‌هایش در هشت کشور فعالیت کرده و تعداد مشتریان آن به بیش از 11 میلیون نفر می‌رسد. بانک ملی عربستان همچنین بیش از 500 شعبه و 476 کیوسک خدماتی دارد. صندوق سرمایه‌گذاری دولتی عربستان مالک 2 /37 درصد از سهام این بانک است.

5- بانک الراجی

الراجی که در سال 1957 و با یک صرافی کار خود را شروع کرد در سال 1988 تبدیل به یک بانک شد. این بانک از نظر سود و اندازه بازار بزرگ‌ترین بانک منطقه است. ارزش بازار این بانک 120 میلیارد و سود خالص 1 /7 میلیارد دلار بوده است. این بانک شبکه‌ای از 521 شعبه و 212 مرکز صدور حواله در سراسر عربستان دارد. در ژانویه 2022، این بانک به منظور توسعه خدمات بانکداری دیجیتال خود شرکت توسعه‌دهنده خدمات IT اجادا را تصاحب کرد. این بانک مدعی است با بیش از 12 میلیون مشتری، بزرگ‌ترین پایگاه مشتریان عربستان سعودی را در اختیار دارد.

6- فرست بانک ابوظبی (FAB)

بزرگ‌ترین بانک امارات در سال 2016 از ادغام بانک خلیج و بانک ملی ابوظبی تشکیل شد. FAB در حال حاضر در 19 کشور در پنج قاره جهان فعالیت کرده و بیش از سه میلیون مشتری و شش هزار کارمند دارد. در سال 2021، FAB واحد آئودی ابنک مصر را در اختیار گرفت. ‌مدیرعامل این گروه مالی هانا الرستمانی است و ارزش بازار این بانک 8 /68 میلیارد دلار برآورد شده است. الرستمانی اولین زن مدیرعامل این بانک و یکی از 50 زن قدرتمند خاورمیانه در فهرست سال 2022 فوربس است. فرست بانک ابوظبی در سال 2021 از فروش 2 /8 میلیارددلاری خود 4 /3 میلیارد دلار سود محقق کرده بود.

7- شرکت برق سعودی (SEC)

شرکت برق عربستان بزرگ‌ترین شرکت آب و برق منطقه بوده و جایگاه برجسته‌ای در عربستان سعودی دارد. در سال 2021، این شرکت با ثبت سود 8 /3 میلیارددلاری و رشد 375درصدی نسبت به سال مالی 2020 رکوردی تازه را به ثبت رساند. 3 /74 درصد از سهام این شرکت در اختیار صندوق سرمایه‌گذاری دولتی است و آرامکو هم 9 /6 درصد از سهام آن را در اختیار دارد. در ماه می 2022، SEC 5 /1 میلیارد دلار صکوک محلی را بازخرید کرد. خالد الجنون در سال 2021 و بعد از استعفای فهد السدیری، به عنوان مدیرعامل جدید این شرکت انتخاب شد. کل دارایی‌های شرکت برق سعودی 6 /126 میلیارد دلار است.

8- امیریت NBD

امیریت NBD امارات با ادغام NBD و EBI ایجاد شد. این گروه مالی در خاورمیانه،‌ شمال آفریقا و ترکیه فعالیت دارد و عملیات بین‌المللی آن 38 درصد از کل درآمد این شرکت را در سال 2021 شامل می‌شود. در سال 2021 سود خالص این بانک با رشدی 34درصدی نسبت به سال 2020 به 5 /2 میلیارد دلار رسید. در سال 2021، امیریت NBD توافقی با شرکت مصدر، اولین صندوق سرمایه‌گذاری پایدار در حوزه املاک و مستغلات امارات متحده عربی امضا کرد.

9- &‌E

در دسامبر 2021، گروه مخابراتی امارات تصاحب 1 /50 درصد از سهام بانک اسلامی دوبی را در حوزه خدمات مالی دیجیتال تکمیل کرد و مالکیت خود را به 100 درصد رساند. دو ماه بعد و در فوریه 2022 این گروه اعلام کرد که نام برند خود را به &E تغییر داده و قراردادهای بزرگ متعددی را به امضا رسانده است. در مارس 2022 شرکت ای-ویژن و شرکت هلدینگ و سرمایه‌گذاری ADQ اعلام کردند که در یک توافق 57 درصد از سهام استارزپلی را تصاحب کرده‌اند. این شرکت در 16 کشور نظیر مصر،‌ امارات و پاکستان فعالیت می‌کند. در ماه می 2022،‌ این گروه 8 /9 درصد از سهام شرکت ودافون را با ارزشی بالغ بر 4 /4 میلیارد دلار خریداری کرد.

10- گروه طاقه (شرکت ملی انرژی ابوظبی)

گروه طاقه در سال 2005 در بورس اوراق بهادار دوبی عرضه شد. این شرکت در سال 2020 و بعد از ادغام با شرکت برق ابوظبی به یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های آب و برق یکپارچه در اروپا، خاورمیانه و آفریقا تبدیل شد. امروز این گروه در 11 کشور دنیا نظیر امارات، کانادا، غنا، هند، عراق،‌ مراکش، هلند، عمان،‌ عربستان، ایالات متحده و بریتانیا فعالیت دارد. در دسامبر 2021 این شرکت برای یک پروژه 6 /3 میلیارددلاری به منظور کاهش انتشارات کربن تجهیزات تولید نفت دریایی شرکت ملی نفت ابوظبی به یک کنسرسیوم مشترک پیوست.

شرکت‌های بورسی ایران

گزارش فوربس در بخش روش‌شناسی خود اعلام کرده که رتبه‌بندی این شرکت‌ها را بر اساس آمار بورس کشورهای عربی انجام داده و شرکت‌های ایرانی اصلاً در این رتبه‌بندی مورد سنجش قرار نگرفته‌اند. با این حال اگر نگاهی به بورس کشور بیندازیم، بزرگ‌ترین شرکت بورسی از نظر ارزش بازار در بورس تهران پتروشیمی خلیج‌فارس است. ارزش بازار این شرکت تا پایان شهریورماه 380 هزار میلیارد تومان برآورد شده که با احتساب نرخ دلار 30 هزارتومانی، معادل 6 /12 میلیارد دلار می‌شود. از نظر ارزش بازار پتروشیمی خلیج‌فارس می‌توانست در میان 100 شرکت برتر خاورمیانه قرار بگیرد. فولاد و فملی هم از دیگر شرکت‌های 10 میلیارددلاری بورس ایران هستند.