اصلاحات در زندان

آمریکا بیشترین تعداد زندانیان را در جهان دارد. میانگین تعداد زندانیان این کشور روزانه حدود دو میلیون نفر است. از این تعداد، بیش از 600 هزار نفر در زندان‌های محلی نگه داشته می‌شوند و بخش عمده آنها هم هنوز اتهام‌شان ثابت نشده یا منتظر صدور حکم هستند. نرخ بازگشت به جرم و جنایت نیز در این کشور بالاست: از هر چهار نفری که از زندان آزاد می‌شوند، یک نفر هنوز به یک سال نکشیده دوباره به زندان بازمی‌گردد. در این ‌باره رسیدگی به اوضاع نامطلوب زندان‌ها و نرخ بالای بازگشت به جرم و جنایت یک چالش سیاستی مهم در این کشور است.

دیدگاه‌ها در زمینه برنامه‌های اصلاحی و تربیتی زندان‌های آمریکا عموماً منفی است، نگرشی که با توجه به مطالعات علمی انجام‌شده، تغییر آن سخت به نظر می‌رسد. یکی از این مطالعات مربوط به مارتینسون در سال 1974 میلادی است. او در مقاله خود اثرگذاری معناداری از برنامه‌های اصلاحی روی کاهش بازگشت به جرم و جنایت مشاهده نکرد. البته این‌گونه نتایج به مرور به چالش کشیده شدند، تا جایی که برخی مطالعات مثبت‌نگرانه از اثرگذاری برخی برنامه‌های اصلاحی روی برخی افراد خبر می‌دهند. سال‌ها پس از مقاله مارتینسون، سیاست‌های اصلاحی و تربیتی در آمریکا عمدتاً از اصول توانبخشی به سمت برنامه‌های بازدارنده تحول یافته است، تا جایی که بودجه محدودی به برنامه‌های توانبخشی اختصاص می‌یابد.

در خارج از آمریکا، برنامه‌های توانبخشی یکی از مولفه‌های اصلی زندان‌ها بوده و برای مهیاسازی بازگشت افراد زندانی به جامعه حیاتی به حساب می‌آیند. به عنوان مثال، در مورد سیاست‌های اصلاحی-تربیتی نروژ، اقدامات توانبخشی حول اصول هنجاری بنا نهاده شده است؛ اینکه زندگی درون برنامه‌های اصلاحی باید تا حد امکان مشابه زندگی عادی خارج از زندان باشد. به تازگی تجزیه و تحلیل‌های یک مطالعه تجربی (بولر و همکاران، 2020) نشان می‌دهد حضور در این برنامه‌های اصلاحی و توانبخشی به کاهش چشمگیر در بازگشت به جرم و جنایت و سایر پیامدهای منفی منجر می‌شود. بر این اساس این یافته‌های امیدبخش از برنامه‌های توانبخشی، برخی زندان‌های آمریکا را بر آن داشته است تا با مدنظر قرار دادن تجارب برنامه‌های مذکور، سیاست‌های اصلاحی-تربیتی مختص به خود را طراحی کنند. برای مثال در سال 2020، یک زندان ایالتی-امنیتی واقع در اطراف فیلادلفیا، یک واحد سکونتی کوچک را با عنوان «اسکاندیناوی کوچک» احداث کرد. این واحد در ابتدا به یازده زندانی حبس ابد اختصاص داده شد. اینکه این برنامه‌های اصلاحی تا چه حد در جامعه ایالات‌متحده می‌توانند کارایی داشته باشند هنوز یک پرسش پژوهشی باز است.

در این‌باره چهار پژوهشگر حوزه علوم انسانی از دانشگاه‌های معتبر آمریکا به نام‌های مارسلا آلسان از مدرسه کندی حکمرانی دانشگاه هاروارد، آرکی بارنت از دانشکده اقتصاد دانشگاه میشیگان، پیتر هال از دانشکده اقتصاد دانشگاه براون و کریستال یانگ از مدرسه حقوق دانشگاه هاروارد در مقاله‌ای که به تازگی (مارس 2024) در تارنمای انجمن ملی تحقیقات اقتصادی این کشور منتشر شده است، به ارزیابی یکی از برنامه‌های نوآورانه اصلاحی-تربیتی زندان‌های این کشور پرداخته‌اند. این برنامه که «رشد طبیعی و هدفمند درون زندان از طریق تحصیل (به اختصار لاتین ایگنایت)» نام دارد، از سپتامبر 2020 در یکی از زندان‌های محلی شهر فلینت منطقه جِنِسی ایالت میشیگان به اجرا درآمد. برنامه به اصطلاح «ایگنایت» در واقع یک برنامه آموزشی-تحصیلی است که تلاش می‌کند به همه زندانیان علاقه‌مند برنامه‌های آموزشی و تمرینی مناسب ارائه دهد. شهر فلینت، شهری با اکثریت سیاه‌پوست است که یک‌سوم از خانوار آن در فقر به سر می‌برند. این شهر در سال‌های اخیر با بحران‌های قابل‌توجهی از جمله بحران آلودگی آب مواجه بوده است. شهر فلینت همواره یکی از بالاترین نرخ‌های جرم و جنایت را در میان شهرهای آمریکا داشته تا جایی که نرخ قتل و آدم‌کشی آن هفت برابر بیشتر از میانگین ملی است.

به‌طور کلی حدود سه هزار زندان محلی (غیر از زندان‌های ملی) در سراسر آمریکا وجود دارد. عمده جمعیت این زندان‌ها را افرادی تشکیل می‌دهند که هنوز دادگاهی برای آنها برگزار نشده است. ویژگی جمعیتی زندانیان این است که عمدتاً مرد، جوان و رنگین‌پوست هستند. به عنوان مثال در سال 2021، حدود 87 درصد از زندانیان مرد، 52 درصد در سن کمتر از 35 سال و 51 درصد غیرسفیدپوست بودند. سطح سواد هم در میان زندانیان نسبت به عموم جامعه پایین‌تر است؛ جایی که مطالعه‌ای که در سال 2014 انجام گرفت نشان می‌دهد نرخ بی‌سوادی زندانیان 72 درصد و خانوار آمریکایی 52 درصد است. میانگین زمان زندانی بودن هم به مرور افزایش یافته و از میانگین ملی 7 /22 روز به 8 /32 روز رسیده است. اصلی‌ترین عامل طولانی بودن این زمان، تاخیر در برگزاری دادگاه است. پیش از برنامه ایگنایت، زندان جنسی برنامه‌های آموزشی خیلی محدودی به زندانیان ارائه می‌کرد. این زندان تنها برای گروه کوچکی از زندانیان منتخب به واسطه مدارس بزرگسالی محلی برخی کلاس‌ها برگزار می‌کرد. در حالی که این برنامه‌های محدود در زندان‌های آمریکا متداول است، اما طبق بررسی‌ها تنها 60 درصد زندان‌های آمریکا گزارش کردند چنین برنامه‌هایی را ارائه می‌کنند.

برگزاری دوره آموزشی ایگنایت، در بحبوحه قتل بحث‌برانگیز جرج فلوید (به دست افسر سفیدپوست آمریکایی) در می 2020 و تنش‌های نژادی پس از آن در زندان محلی جنسی به اجرا درآمد: یک برنامه آموزشی جدید در زندان که تقریباً برای همه زندانیان علاقه‌مند در دسترس بود. هدف از طراحی این برنامه کاهش بازگشت به جرم و جنایت پس از آزادی و پایان دادن به چرخه به زندان افتادن نسلی از طریق آموزش بود. بر این اساس در فضاها و وظایف کارکنان زندان بازنگری شد. اتاق روز زندان تبدیل به کلاس درسی بزرگ شد که در طول روز مورد استفاده گروه‌های مختلف زندانیان قرار می‌گرفت. دو کارمند تمام‌وقت بر عملکرد این برنامه نظارت داشتند و یک معلم هم برای آن در نظر گرفته شد. دو شبکه وای‌فای برای دسترسی به اینترنت فراهم و 600 تبلت برای مشارکت‌کنندگان در برنامه خریداری شد. این برنامه از سه ویژگی برخوردار بود. نخست، دستورالعمل‌ها بر اساس پیشینه تحصیلی و نمره آزمون ابتدایی برای هر فرد در نظر گرفته می‌شد. کلاس‌ها پنج روز در هفته و در هر روز دو ساعت بود. تمرین‌ها هم با توجه به دوره زندانی بودن، کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت بود. در این رابطه برخی از زندانی‌ها روی سواد پایه خود کار می‌کردند، برخی روی مدرک دیپلم و برخی برای ورود به دانشگاه آماده می‌شدند. از دیگر آموزش‌ها و گواهینامه‌های ارائه‌شده در این برنامه می‌توان به تهیه غذا، رانندگی تجاری، بنایی، جوشکاری و... اشاره کرد. دوم، مشوق‌هایی برای مشارکت‌کنندگان در برنامه در نظر گرفته شد و نرخ مشارکت بالا بود. به عنوان مثال در ساعات آموزشی همه فعالیت‌های مربوط به زندان برای مشارکت‌کنندگان تعطیل می‌شد در حالی که بقیه زندانیان باید در سلول‌های خود می‌ماندند. همچنین تبلتی در اختیار مشارکت‌کنندگان قرار می‌گرفت که در ساعات غیر برنامه هم می‌توانستند برای سرگرمی از آن استفاده کنند. و سوم، علاوه بر ارائه طیف گسترده‌ای از آموزش‌ها، هدف دیگر مقاله ایجاد تحول فرهنگی در هر دو گروه زندانیان و کارکنان بود. به گفته طراحان این برنامه، ایگنایت فراتر از آن است که تنها آموزش رایگان در اختیار افراد قرار دهد.

یکی از ویژگی‌هایی که برنامه ایگنایت را متفاوت با سایر برنامه‌ها می‌کند، هزینه پایین و نحوه تامین هزینه آن است. بخش عمده بودجه این برنامه از منابع محلی و درآمد فروشگاه کارکنان تامین می‌شود. بر اساس آمارها، مدیریت زندان در سال 2021 حدود 70 دلار برای هر زندانی در روز هزینه می‌کرد که در سال می‌شود حدود 25 هزار و 500 دلار. این میزان با هزینه 93هزاردلاری نروژ برای زندان خود قابل مقایسه است. به منظور ارزیابی و برآورد اثرگذاری برنامه ایگنایت، در مقاله از آمارهای رسمی منحصربه‌فرد و یک روش متغیر ابزاری جدید (بر مبنای تاخیر در برگزاری دادگاه محاکمه زندانیان) بهره گرفته شده است. در آمریکا تاخیر در برگزاری دادگاه محاکمه بسیار رایج است، امری که باعث طولانی‌ شدن مدت زمان زندانی شدن متهمان می‌شود. در این‌باره متهمان ممکن است ماه‌ها و حتی سال‌ها عمر خود را در زندان سپری کنند، بدون آنکه در دادگاه اتهام آنها اثبات شود. البته این ویژگی یک شرایط آزمایشی تصادفی برای برآوردهای مقاله ایجاد می‌کند و زمان زندانی بودن را پیش و پس از اجرای برنامه اصلاحی به‌طور میانگین دو هفته (27 درصد) افزایش می‌دهد. بر این اساس در مقاله از این تغییر به منظور ایجاد یک متغیر ابزاری برای زمانی که زندانیان در معرض برنامه ایگنایت قرار می‌گیرند استفاده شده است. برآوردهای مقاله حاکی از آن است که برنامه ایگنایت موجب شد تمایل زندانیان در هر دو زمینه رفتارهای نادرست درون زندان و بازگشت به جرم و جنایت پس از آزادی، کاهشی قابل ‌توجه یابد. بر این اساس هر ماه اضافه حضور زندانیان در برنامه ایگنایت، موجب کاهش 16 /0درصدی در تعداد رفتارهای سوء هفتگی و کاهش هشت‌درصدی در جرم و جنایت سه ماه پس از آزادی شد. این اثرگذاری برای گروه‌های جمعیتی مختلف و با هر سوءپیشینه‌ای قابل مشاهده است. گفتنی است نمونه مورد بررسی مقاله پس از تمیزسازی شامل 14 هزار و 794 زندانی است. از این تعداد 76 درصد مرد، 53 درصد سیاه‌پوست و عمدتاً در سنین 25 تا 44 سال هستند. اثرگذاری برنامه ایگنایت روی کاهش جرم و جنایت پس از آزادی به مرور زمان افزایشی بوده تا جایی که مقدار آن از هشت درصد یک سال پس از آزادی به 15 درصد افزایش می‌یابد. این اثرگذاری در میان افرادی که احتمال بازگشت به جرم و جنایت آنها بیشتر است مشهودتر است. از بعد اقتصادی، یافته‌های مقاله نشان می‌دهد یک ماه اضافی حضور در برنامه اصلاحی ایگنایت هزینه‌های اجتماعی سه‌ماهه جرم و جنایت پس از آزادی را حداقل سه هزار دلار به ازای هر زندانی کاهش می‌دهد. در طول یک سال، کاهش هزینه اجتماعی جرم و جنایت حداقل پنج هزار و 600 دلار به ازای هر فرد-ماه است.

در مقاله دو عامل اصلی اثرگذاری برنامه اصلاحی روی کاهش رفتارهای سوء و جرم و جنایت پس از آزادی زندانیان معرفی شده است. نخست، حضور در برنامه اصلاحی-آموزشی ایگنایت به بهبود چشمگیر در نرخ باسوادی و نمره ریاضی زندانیان منجر شد. عمدتاً زندانیانی تمایل حضور در دوره ایگنایت داشتند که سطح سواد خواندن و ریاضی آنها پایین بود. بر این اساس مقایسه نمره پیش و پس از مشارکت در برنامه آنها نشان می‌دهد سواد ریاضی و خواندن از پایین‌ترین سطح، به یک سطح بالاتر ارتقا یافت. در حالی که برخی از این پیشرفت‌ها می‌تواند به خاطر بهبود مهارت‌های شرکت در آزمون باشد (و نه انباشت سرمایه انسانی)، اما مقایسه آن با سایر مداخلات آموزشی مطرح‌شده در ادبیات حوزه، از بزرگ بودن میزان این اثرگذاری خبر می‌دهد. همچنین این بهبود با دیدگاه سیاست‌گذار مبنی بر موفقیت‌های چشمگیر برنامه ایگنایت مطابقت دارد.

دوم، یک نظرسنجی از برخی ذی‌نفعان این طرح -از قبیل اعضای جامعه فلینت (زندانیان پیشین) و کارکنان حفاظتی جنسی- انجام شد تا تحولات فرهنگی ناشی از اجرای برنامه ایگنایت مورد ارزیابی قرار گیرد. نتایج این ارزیابی‌ها حکایت از آن دارد که افرادی که شخصاً در برنامه ایگنایت مشارکت داشتند یا بستگان آنها که در این برنامه حضور داشتند، با 23 درصد احتمال بیشتر به اجرای قانونی به دید مثبت می‌نگرند. این به معنی آن است که برنامه ایگنایت در زندان، نگاه افراد را نسبت به قانون و مجریان قانون در جهت مثبت متحول کرد. به‌علاوه، زندانیانی که در برنامه مشارکت یا افرادی که بستگان زندانی آنها در برنامه حضور داشتند، با احتمال بیشتری عمل صالح برای خود به جای گذاشتند. پیام‌های متنی که زندانیان برای کارکنان زندان ارسال کردند نیز بر نتایج نظرسنجی صحه می‌گذارد: زندانیانی که در برنامه ایگنایت مشارکت کردند با احتمال بیشتری از کلمات مثبت و اعتمادآفرین در پیام‌های خود استفاده کردند. همچنین در مقابل کارکنان حفاظتی زندان نیز که با زندانیان مشارکت‌کننده در برنامه تعامل بیشتری داشتند، با دو برابر احتمال بیشتر برنامه را برای زندانیان مفید دانستند. در مجموع این یافته‌ها مطابق با دیدگاهی است که قائل به وقوع تحولات فرهنگی در میان هر دو گروه زندانیان و کارکنان حفاظتی است.

سخن پایانی

در مرور علمی-اقتصادی این هفته، مقاله‌ای از نظر گذشت که سعی داشت تجربه یکی از زندان‌های محلی آمریکا را در اجرای برنامه اصلاحی-تربیتی مورد ارزیابی قرار دهد. به طور خلاصه یافته‌های مقاله حاکی از آن است که برنامه‌های اصلاحی-تربیتی موجب کاهش بازگشت زندانیان آزادشده به جرم و جنایت شده و چرخه تاریک زندانی شدن نسلی را می‌شکند. این برنامه اصلاحی که آموزش‌محور است و به اختصار «ایگنایت» نام دارد در زندان محلی جنسی در ایالت میشیگان آمریکا به اجرا درآمد. همان‌طور که اشاره شد، اجرای این برنامه به کاهش رفتارهای سوء درون زندان و جرم و جنایت پس از آزادی زندانیان منجر شد؛ اثرگذاری که به نسبت در میان گروه‌های مختلف نژادی، سنی، جنسیتی و سوءپیشینه‌ای مشابه است. از بعد اقتصادی، برآوردهای مقاله نشان می‌دهد یک ماه اضافی حضور در برنامه ایگنایت می‌تواند هزینه‌های اجتماعی جرم و جنایت هر زندانی را طی یک سال پس از آزادی حدود پنج هزار و 300 دلار کاهش دهد. به‌علاوه یکی دیگر از اهداف پیش‌بینی‌شده در طراحی برنامه مبنی بر تحولات فرهنگی به خوبی بروز یافت؛ جایی که نگاه هر دو گروه زندانیان و مجریان قانون مثبت‌تر شد.