باید انگیزه قاچاق را از بین برد

اینکه چه کالایی را قاچاق تلقی می‌کنیم یا اینکه نحوه ورود کالاها به کشور در چه صورتی قاچاق تلقی می‌شود مواردی است که هر کدام تعاریف جداگانه‌ای دارد. کالاهایی را که واردات آنها در آمار رسمی کشور ثبت نمی‌شود یا به عنوان مصارف شخصی وارد کشور می‌شود باید چیز دیگری سوای قاچاق به کشور تلقی کرد.

به طور مثال کالاهایی که از خارج کشور از طریق مناطق آزاد یا بازارچه‌های موقت به کشور وارد می‌شود عملاً اینها کالاهایی هستند که تحت رویه‌های خودش می‌آید و چون کالا شخصی تلقی می‌شود شاید نتوان به آنها نام کالای قاچاق را داد. واردات این کالاها در آمار رسمی نمی‌آید زیرا آنها از مبادی عملاً رسمی که دریافت قانونی هم داشته باشد به کشور وارد نمی‌شود. قبل از آنکه به این موضوع بپردازیم که آیا حجم قاچاق زیاد شده یا خیر باید به این نکته اشاره کرد که امسال اگر مقداری به درآمدهای دولت توجه کنیم درمی‌یابیم که درآمد واردات به نسبت سایر درآمدها بیشتر شده است. این موضوع ناشی از اقداماتی است که در مورد بعضی از کالاها و تعرفه‌های آنها انجام شده است. باید به نحوی برنامه‌ریزی کرد که کالاهایی که تعرفه‌های بالاتری دارند از مسیر رسمی به کشور وارد شوند. ما اگر بتوانیم فاصله قیمتی و سود قاچاقچیان را در مقایسه با کالاهایی که با لحاظ عوارض و تعرفه‌ها، تعداد مجوزها و فعالیت‌ها از مبادی رسمی وارد می‌شوند نزدیک یا حتی بیشتر کنیم می‌توانیم ورود کالا از مسیرهای رسمی را افزایش دهیم. چنین اقدامی به نظر منطقی و کاربردی‌تر باشد. در این شرایط حتی قاچاقچیان به مسیر رسمی گرایش بیشتری پیدا می‌کنند و این امکان به وجود می‌آید که بشود آنها را به رغم وجود مجوزهای قانونی که باید اخذ شود در مسیر رسمی تجارت قرار داد. یکی از قضیه‌ها و مشکلاتی که در بحث قاچاق وجود دارد همین مجوزهاست. ممکن است کالاهایی بیاید و واردکننده به دلیل ناتوانی در اخذ مجوز ناچار باشد کالای خود را از مسیر رسمی عبور ندهد.

به موضوع تعرفه‌ها اشاره کردید، واردکننده‌ها دلیل اصلی افزایش قاچاق به کشور را موضوع بالا بودن تعرفه واردات برخی کالاها می‌دانند. در مورد دلایل قاچاق که همواره مرزهای ایران برای آن مستعد و آماده بوده است و به خصوص عامل تعرفه نکاتی را مطرح بفرمایید.

یکی از دلایل قاچاق از یک امر کاملاً اقتصادی شروع می‌شود ولی تبعات این پدیده بسیار فراتر از یک امر اقتصادی است. عوامل بروز قاچاق را می‌توان هم اجتماعی، هم قانونگریزی و هم مسائل دیگری دانست که هرکدام در نوع خود ممکن است مشکلات جدی را به وجود آورد. باید این نکته را در نظر گرفت که وقتی کالایی تفاوت قیمت زیادی در دو طرف مرز دارد جذابیت برای قاچاق آن افزایش می‌یابد. در این حالت ورود این کالا به طرق دیگر به‌صرفه‌تر است. به طور مثال در مورد سوخت باید گفت وقتی ما در کشور سوخت یارانه‌ای می‌دهیم تفاوت قیمت مرز ما با آن طرف مرز بسیار زیاد است که همین امر قاچاق این کالا به کشورهای همسایه را بسیار زیاد می‌کند. در کشور ما گازوئیل 250 تومان است ولی در ترکیه قیمت آن هفت هزار تومان است، خب این تفاوت قیمت جذابیت زیادی دارد و همان‌طور که شاهد هستیم قاچاق گازوئیل از ایران به ترکیه بسیار زیاد است. یا فرض کنید قیمت هر پاکت سیگار 300 تومان است این طرف تا چهار هزار تومان هم به فروش می‌رسد، سه هزار و خرده‌ای سود موجب رشد قاچاق این کالا به کشور می‌شود. برای همین کنترل و کاهش مابه‌التفاوت قیمت‌ها در مرزهاست که تصمیم بر این شد که مقداری از این تفاوت قیمت با اعمال تعرفه‌ها کنترل شود. البته به هر حال در روند واردات هزینه‌هایی تحمیل می‌شود زیرا بالاخره عوارض‌های مختلفی گرفته می‌شود؛ صرفاً تعرفه نیست به غیر از آن مالیات بر ارزش افزوده، هزینه‌های دستگاه‌هایی مثل استاندارد و بهداشت و غیره هم هست که باید نظیر عوارض قانونی گرفته شود. همه این موارد به قیمت پایه کالا افزوده می‌شود و قانوناً باید اضافه هم بشود و خب صرفاً اینکه ما بگوییم همه چیز حذف بشود چیزی را حل نمی‌کند و بالاخره واردات هم یک منبع درآمد برای دولت است و هم دستگاه ارزیابی از روند ورود و خروج کالا به کشور. در همه کشورها این مبالغ گرفته می‌شود. با این روش منابع ارزی کشور سمت و سو و جهت پیدا می‌کند. ما نمی‌توانیم صرفاً حرف از کنترل واردات کالا در سطح مبادی ورودی بزنیم و بخواهیم واردات را تنها در مرزها کنترل کنیم. در سطح بازار و گردش پولی نیز موضوع باید پیگیری شود زیرا اینها به مباحث پولشویی هم برمی‌گردد و مسائل سازمان‌یافته و جرائم سازمان‌یافته.

ما باید واقعاً برای ارز حاصل از صادرات کاری کنیم که ارز حاصل از صادرات بتواند در چرخه واردات رسمی و رفع نیاز خودش را تعریف کند. آن کسی که ارز صادراتی دارد خب ارزش را که نمی‌تواند به نرخ رسمی بانکی بفروشد حتماً باید این ارز را به شکلی تبدیل بکند به ارزی که به قیمت بازار آزاد است. بخشی از آن را برای واردات تخصیص دهد و بخشی از آن را بالاخره برای جذابیت‌هایی که دارد باید به کسانی بدهد تا از طرق دیگری کالا بیاورند. ما اگر بتوانیم ارز را تامین کنیم کمک می‌کند به جهت‌گیری واردات کالا از مسیر غیررسمی به مسیر رسمی.

دولت بارها اعلام کرده است برای کاهش تعرفه‌ها برنامه‌ریزی و سیاست مشخص دارد، ولی از صحبت‌های شما این‌طور بر‌می‌آید که مخالف کاهش تعرفه‌ها نیستید. در خلال صحبت‌هایتان مطرح کردید وضع تعرفه راهی برای نزدیک کردن قیمت کالاها در دو طرف مرز است.

بحث اصلی بر سر کاهش 14 طبقه یا تعداد طبقات تعرفه است که قرار است دولت آن را کم کند. ببینید یک تعداد طبقات تعرفه داریم یک تعداد طبقات کاهش تعرفه داریم. تعداد طبقات تعرفه از 14 درصد قرار است کاهش پیدا کند. مثلاً از تعرفه 14 درصد شروع می‌شود تا مثلاً فرض کنید 140 درصد یعنی ما عملاً تعداد طبقات تعرفه‌مان را اگر با گروه 10 در نظر بگیریم از 14‌‌تا بیشتر است. دولت درصدد جلوگیری از انجام هرگونه سوء‌استفاده است تا کسی از تعرفه واردات یک کالا برای وارد کردن کالای دیگری استفاده نکند یا به عبارتی اظهار غلط نکند. بنابراین برای اینکه از تعداد طبقات تعرفه سوءاستفاده نشود می‌گویند طبقات تعرفه کاهش پیدا کند. دلیل اینکه ما باید تعرفه داشته باشیم این است که تعرفه به منظور حمایت از تولید داخل و جهت‌گیری به سمت کسب درآمد دولت لازم و ضروری است. با وضع تعرفه 12‌درصدی راحت‌تر کالای نهایی با قیمت بالاتر وارد می‌شود. ما رابطه تعرفه‌ها را با اتکا به ارزش افزوده کالاهای تولیدی داخل تنظیم می‌کنیم. همان‌طوری که به عنوان تعرفه موثر تعریف شود یعنی هرچه کالایی را در داخل مورد حمایت قرار دهیم با تعرفه از آن حمایت می‌کنیم.

به اعتقاد بسیاری نحوه برخورد با پدیده قاچاق امنیتی نیست به این معنی که به جای مبارزه با قاچاق با قاچاقچی مبارزه می‌شود؟

ببینید در ایران و در همه کشورهای دیگر و حتی در همه جای دنیا با تعرفه‌های پایین و متوسط و تعیین نوع کالا عملاً قاچاق محدود می‌شود. اقلام خاص درست است که تعرفه‌های بالا دارند ولی در بعضی از کشورها برای کنترل واردات کالایی برای آن تعرفه بالا وضع می‌کنند. لذا واردکنندگان آن می‌روند و آن کالا را قاچاق می‌آورند. در کشور ما بیش از حدود 40 ردیف معافیت وجود دارد به این معنی که کالاها هنگام ورود معافیت می‌گیرند حالا شما حساب کنید کالایی که آن زمان و در دولت قبل در گروه 10 و ممنوع‌الورودها بوده است در لیست مرزنشینی واردات مرزی آزاد بود. کسی اگر کالا را می‌خواست بیاورد از این طریق می‌توانست آن را وارد کند. روش واردات مرزنشینی تبدیل شده بود به راهی برای واردات کالاهای ممنوع‌الورود. ما اگر بخواهیم تعرفه‌هایمان را کم کنیم تا دامنه کالاهایی که مورد قاچاق قرار می‌گیرد کم شود یا باید توان‌مان را بگذاریم بر سر همه آنهایی که به هر حال مشکلات دیگری در بدو ورود به کشور دارند مثل کالاهایی که تولید داخل را دچار مشکل می‌کنند یا کالاهایی که مجوزهای قانونی مانند استانداردها را نمی‌توانند بگیرند، آن وقت می‌شود برای برخورد با آنها در سطح امنیتی و جدی برخورد کنیم.

من این را از این بابت پرسیدم که به اعتقاد بسیاری از افراد و به خصوص وارد‌کنندگان به جای اینکه با خود پدیده قاچاق مبارزه شود با قاچاقچیان برخورد می‌شود. شما این را قبول دارید؟

پدیده قاچاق که خودش به‌خودی‌خود اتفاق نمی‌افتد. بالاخره قاچاقچی دارد این کار را ساماندهی می‌کند برای همین است که با جرائم سازمان‌یافته مثل پولشویی و غیره مواجه هستیم و می‌خواهیم با آنها مبارزه کنیم. همه این موارد به مقوله و بحث قاچاقچی برمی‌گردد بالاخره قاچاقچی باید جرایم تخلفاتش را به صورت جدی بپردازد.

آقای کرباسیان شما در لابه‌لای صحبت‌هایتان فرمودید در راستای حمایت از تولید داخل وضع عوارض برای واردات کالاها می‌شود. همین موضوع باعث شده میزان واردات برخی از کالاها به صورت قاچاق افزایش یابد. این موضوع به خصوص در مورد قاچاق گوشی‌های تلفن همراه، لوازم صوتی و تصویری، لباس، کفش و کالاهایی از این دست بیشتر به چشم می‌خورد. اینها کالاهایی هستند که اگر اشتباه نکنم میزان قاچاق آنها به کشور هم بیشتر است. از طرف دیگر تولید داخل این کالاها هم در وضعیت مناسبی نیست که بخواهد بازار داخلی را اشباع کند. آیا نباید سیاست دیگری برای کنترل واردات این کالاها در نظر گرفته شود تا ورود آنها به کشور صرفاً از مبادی قاچاق انجام نشود؟

آیا واقعاً همین کالاهایی که شما الان اسم بردید صرفاً به صورت قاچاق می‌آید؟ قاچاق در لیست اقلامی دیگر هم می‌تواند انجام شود که انجام هم می‌شود. ما برای رفاه مرزی یکسری تجارت مرزی داریم. تجارت مرزی در حال انجام است پس نمی‌توان کالاهایی را که به این صورت وارد می‌شود صرفاً قاچاق دانست. اقلامی که به کشور وارد می‌شوند دو دسته‌اند. یک دسته آنهایی هستند که تولید داخل آنها به نحوی است که باید برای حمایت از آنها تعرفه وضع شود. البته اتفاق دیگری هم که ممکن است رخ دهد این است که در سطح بین‌الملل در خصوص وضع عوارض مذاکره و تعرفه‌ها را تعدیل کنند تا رقابت ایجاد شود. دسته دیگر کالاهایی هستند که بالاخره به لحاظ نوع مصرف جامعه و اینکه جامعه را تشویق به مصرف آن کالا نکنند با وضع عوارض مانع از تهیه آن کالا با قیمت ارزان می‌شوند مانند سیگار. تعرفه این کالاها را طوری وضع می‌کنند که مردم ترغیب نشوند که کالای ارزان بخرند. بنابراین وضع عوارض هم جنبه درآمدی دارد و هم جنبه جلوگیری از مصرف برخی از کالاها. آنها تعدادش محدود است با این حال ممکن است در یک کشور این کالاها مورد قاچاق قرار بگیرد.

بر اساس قانون نظام صنفی مصوب سال 81 قرار بود با دو منظور اخذ مالیات بر ارزش افزوده و جلوگیری از قاچاق تمام واحدهای صنفی مجهز به ماشین‌های صندوق‌های مکانیزه فروش شوند، چرا بعد از گذشت بیش از 10 سال هنوز این اتفاق رخ نداده و این قانون اجرایی نشده‌ است؟

برای اجرای این قانون و نصب این صندوق‌ها همان‌طور که در دنیا متداول است باید به صورت سیستمی عمل کرد. ارائه فاکتور خرید که ثابت کند کالا به صورت قاچاق وارد نشده ‌است امکان ردیابی آن و اخذ مالیات بر ارزش افزوده را فراهم می‌کند. خوشبختانه وزارت امور اقتصادی و دارایی و سازمان مالیاتی با کمک مجلس قانون مالیات بر ارزش افزوده را نهایی کردند و به هیات دولت ارائه کرده‌اند. نصب این صندوق‌ها در راستای این قانون الزامی می‌شود.

چرا از طرح‌های تشویقی برای نصب این صندوق استفاده نمی‌شود؟ به طور مثال واحدهای صنفی که قانون را اجرا می‌کنند تا 10 سال از پرداخت مالیات معاف شوند.

سازمان امور مالیاتی باید روی این موضوع کار کند. اجرای این قانون مستقیماً از وظایف این سازمان است. نظرات گمرک در این زمینه که اجرای طرح اجباری باشد یا با استفاده از طرح‌های تشویقی کاملاً کارشناسانه است.

به طور کلی در حال حاضر گمرک جمهوری اسلامی ایران و ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز و سایر دستگاه‌های مرتبط در زمینه مبارزه با قاچاق کالا چه روش‌هایی را در نظر گرفته‌اند و تاکنون چقدر موفق بوده‌اند؟

در حوزه گمرک باید بگویم که حوزه اختیارات گمرک بر اساس قانون فقط محدود به کالاهایی است که از گمرک عبور می‌کنند. ما در حیطه مبارزه با کالای قاچاق با ورود آن دسته از کالاهایی برخورد می‌کنیم که بر اساس تعاریف مندرج در قانون ورود آنها از مبادی گمرک ممنوع اعلام شده است. لذا بیشترین وظیفه گمرک در راستای مبارزه با قاچاق و تسهیل در روند واردات رسمی‌، تسهیل در امر ترخیص کالا به صورت قانونی است. برای همین هم هست که ما سامانه گمرک را تهیه کرده‌ایم و زمان لجستیک را به سه تا چهار رسانده‌ایم. مسیر واردات مواد اولیه را برای واحدهای تولیدی کاهش و ضمانتنامه را افزایش دادیم. واردکننده می‌تواند در کل هفته و در 24 ساعت کالایش را ترخیص کند، این اقدامات منجر شده است که هزینه واردات کاهش پیدا کند و خوشبختانه می‌توانم بگویم تعدادی از این اقلام که شما اسم بردید قبلاً از مسیر قاچاق وارد می‌شد ولی در حال حاضر با حجم بسیار بالایی از مبادی قانونی وارد می‌شود.

آیا به تازگی آمار یا رقم جدیدی در خصوص حجم قاچاق از طرف گمرک اعلام شده است؟ ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز این رقم را حدود 25 میلیارد دلار اعلام کرده است.

برآورد ما متناسب با برآورد اقتصاد و بر مبنای مصرف خانوار است که مرکز آمار آن را اعلام می‌کند. بر آن اساس میزان تولید و واردات را هم مشخص کرده و اعلام می‌کنیم مابه‌التفاوت آن قاچاق و از طریق‌های دیگر وارد کشور شده یا صادر شده است. ضرر عمده در بخش صادرات و قاچاق سوخت است.

در اغلب کشورهای دنیا گمرک نهاد و متولی اصلی مبارزه و جلوگیری از قاچاق است اما در ایران این اقدام توسط سازمان مبارزه با قاچاق کالا و ارز هدایت می‌شود و گمرک با این ستاد همکاری می‌کند. در این شرایط نقش گمرک در کاهش میزان قاچاق چیست؟

اصلاً مهم نیست چه نهادی متصدی مبارزه با قاچاق کالا باشد. مهم این است که انگیزه قاچاق از بین برود. از طرف دیگر ابتدا باید عوامل قاچاق توسط نهادها و هر سازمانی که در این موضوع دخیل است شناسایی شود و سپس نسبت به مبارزه با آن برنامه‌ریزی شود. عوامل زیادی هستند که باعث می‌شود قاچاق کالا تشدید شود. اولین دلیل آن می‌تواند تشدید بوروکراسی اداری و سخت بودن فرآیندهای کسب مجوز باشد. همان طور که اشاره کردم بحث مجوزها از مهم‌ترین عوامل رشد قاچاق در کشور است که هرچه فرآیند اخذ آن از سوی واردکنندگان سخت‌تر باشد آنها تمایل بیشتری به قاچاق پیدا می‌کنند. همچنین وقتی هزینه واردات رسمی افزایش پیدا کند، یعنی حاشیه سود تاجر کاهش پیدا می‌کند نیز قاچاق افزایش می‌یابد. پدیده قاچاق به عنوان عارضه سیستم اقتصادی، یک پدیده چندوجهی است که نخست با اختلال سیستم اقتصادی داخلی و بین‌المللی از جرائم دیگر نشات می‌گیرد و علاوه بر جرائم متقارن، زمینه جرائم عدیده دیگری را نیز به وجود می‌آورد. لزوماً همه واردات قاچاق از مسیر غیرقانونی و راه‌های پنهان نیست، مسیرهای شناخته‌شده و قانونی هم دارد. به طور کلی از نظر من دلیل اصلی قاچاق کالا در ایران به رویه‌ها برمی‌گردد.

در مورد سازمان‌های مسوول مبارزه با قاچاق کالا پرسیدید. واقعیت این است که گمرک در بسیاری از کشورها عالی‌ترین و مستقل‌ترین مقام برای مبارزه با قاچاق است. کارکنان گمرک در این کشورها به منزله مرزبانان اصلی اقتصادی شناخته می‌شوند و در خیلی از کشورها حتی درجه و رتبه و نشان دارند. گمرک ایران در گذشته، چنین مسوولیتی داشت اما به مرور زمان کار به نیروی انتظامی سپرده شد. در حال حاضر گمرک مسوولیت مبارزه با قاچاق کالاهایی را بر عهده دارد که از طریق گمرکات کشور صورت می‌گیرد اما مسوولیت اصلی مبارزه با قاچاق بر عهده نیروی انتظامی است.