معامله مرابحه

بازارهای بدهی یکی از انواع بازارهای مالی هستند که در آنها ابزارهای بدهی مورد مبادله قرار می‌گیرد. در اقتصادهای نوظهور این بازارها برخلاف بازارهای بزرگ اوراق با درآمد ثابت (fixed income) هنوز در مراحل ابتدایی رشد خود قرار دارند. تامین مالی و استفاده از ابزارهای مناسب برای تامین نقدینگی مورد نیاز بنگاه‌های اقتصادی به عنوان یکی از مهم‌ترین نهاده‌های تولید نقش اساسی و کلیدی را در موفقیت هر کسب و کار و فعالیت اقتصادی ایفا می‌کند. از طرفی این‌گونه بازارها برای افرادی با ترجیحات ریسکی پایین‌تر می‌تواند بسیار جذاب باشد و حتی برای سایرین نیز، در شرایط رکود سایر بازارها گزینه مناسبی برای سرمایه‌گذاری به شمار آید. لذا رسالت این‌گونه بازارها نیز بر همین پایه بوده که متقاضیان وجوه هم بتوانند در فضایی شفاف و منصفانه، نقدینگی مازاد عرضه‌کنندگان پول را گردآوری کرده و چرخ‌دنده‌های بنگاه‌های اقتصادی را به چرخش سریع‌تر وادارند. آمارها نشان می‌دهد همواره حجم مبادلات و ارزش بازار اوراق استقراضی (بدهی) در جهان به ‌مراتب بیشتر از بازار سهام بوده است. به ‌عنوان مثال در سال 2011، بازار بدهی با رقم 157 تریلیون دلار حدود 74 درصد از کل بازار سرمایه 212 تریلیون دلاری جهان را به خود اختصاص داده بود. با توجه به فقدان تنوع ابزارهای تامین مالی در کشورمان، طراحی ابزارهای متنوع مالی و فراهم کردن امکان تامین مالی از طریق آنها یکی از نیازهای اساسی بنگاه‌های اقتصادی است. طبق احکام اسلامی، مطالبه و پرداخت بهره حرام است. لذا برای رفع این مشکل اساسی در کشورهایی که بخش عمده‌ای از جمعیت آنها را مسلمانان تشکیل می‌دهند بازارهای بدهی کلاسیک (مبتنی بر بهره) نمی‌تواند نیازهای مالی مسلمانان را پاسخ دهد. از طرفی فعالان اقتصادی نیز نمی‌توانند بدون این بازارها، وجه نقد تازه (fresh money) کسب کرده و موتور دستگاه‌های خود را روشن نگه دارند یا دارایی‌های کمتر نقدشونده خود را از ترازنامه خارج کنند. از این رو تقاضای زیادی برای توسعه یک بازار بدهی جانشین وجود دارد که با معیارها و احکام اسلامی نیز مطابقت داشته باشد. در سال‌های اخیر رشد ابزارهای مالی اسلامی که به صکوک شهرت یافته بسیار چشمگیر بوده است. معرفی و انتشار انواع اوراق بهادار اسلامی (صکوک) را می‌توان از جمله نوآوری‌های تاثیرگذار دهه اخیر در عرصه مباحث و موضوعات پولی و مالی اسلامی دانست. این اوراق که در حال حاضر به طور عمده برای تامین مالی دولت، سازمان‌های وابسته به دولت و بنگاه‌های اقتصادی منتشر می‌شوند، بر اساس عقدهای اسلامی طراحی می‌شوند و جایگزین مناسبی برای اوراق بهادار ربوی به‌ویژه اوراق قرضه به شمار می‌آیند. یکی از انواع صکوک، اوراق مرابحه است. این اوراق یکی از انواع صکوک مطرح در سطح بازارهای بین‌المللی اسلامی بوده و قراردادی است که شامل فروش یک کالا با در نظر گرفتن بهای تمام‌شده آن و افزودن مبلغ معینی به عنوان سود به خریدار است. دارندگان این اوراق به صورت مشاع، مالک دارایی مالی هستند که بر اساس قرارداد مرابحه حاصل می‌شود و در این اوراق دارندگان آن با سرمایه خود کالایی را خریداری کرده و با افزودن درصد معینی سود آن را در اختیار بانی می‌گذارند. در ایران از سهم 20درصدی بازار سرمایه در تامین مالی اقتصاد کشوری سال 1392 که حدود 259 هزار میلیارد ریال برآورد می‌شود، 96 درصد مربوط به افزایش سرمایه‌ها و تنها حدود 12 هزار میلیارد معادل 4 درصد از طریق اوراق مشارکت، اوراق اجاره و اوراق مرابحه صورت گرفته است. پرونده پیش رو به بهانه تامین سرمایه 100 میلیارد تومانی یکی از شرکت‌ها از کانال اوراق مرابحه جهت خرید مواد اولیه با نرخ سود علی‌الحساب 20 درصد در فرابورس ایران به بررسی این اوراق پرداخته است.