مرابحه در راه فرابورس

این اوراق مبتنی بر عقد مرابحه هستند. به زبان دیگر اوراق مبتنی بر فروش اقساطی هستند که در بازار منتشر می‌شوند. ویژگی مشترک کلیه انواع صکوک یا اوراق بهادار اسلامی این است که بر مبنای یکی از عقود اسلامی که عمدتاً از زیرشاخه‌های عقد بیع هستند طراحی می‌شوند. اگر عقد بیع استفاده‌شده عقد اجاره باشد، اوراق آن هم اوراق اجاره خواهد بود. اگر این عقد از نوع فروش اقساطی باشد، اوراق آن هم مرابحه خواهد بود. روش کار نیز به این صورت است که شرکتی را در نظر بگیرید که به مواد اولیه احتیاج دارد. منتها در زمان خرید فاقد نقدینگی لازم است. وی اقدام به انتشار اوراقی توسط نهاد واسط می‌کند. در ادامه نهاد واسط از محل وجوه جمع‌آوری‌شده؛ مواد را خریداری و به صورت طولانی‌مدت و با اقساط در اختیار شرکت متقاضی یا بانی قرار می‌دهد. بدین منظور سود دارندگان اوراق نیز پرداخت شده و اصل پول نیز در سررسید دریافت می‌شود.

الزامات فرابورس برای انتشار اوراق مرابحه چیست؟

کلاً اوراق بهاداری که در ایران منتشر می‌شوند، باید مجوز خود را از نهاد ناظر دریافت کنند. به جز اوراق مشارکتی که دولت و شهرداری‌ها با مجوز بانک مرکزی منتشر می‌کنند، بقیه اوراق بهادار نیازمند کسب مجوز از سازمان بورس است. فرابورس فقط اوراق را پذیرش می‌کند و مقدمات راه‌اندازی معاملات آنها را فراهم می‌کند. مثلاً برخی از دستورالعمل سازمان بورس برای اوراق مرابحه این است که آن کالا یا مواد اولیه باید وجود داشته باشد. قیمت مشخصی داشته باشد. قبل از انتشار اوراق، قرارداد خرید کالاها منعقد شده باشد. و حداکثر مدت سررسید اوراق باید دوساله باشد. دوره‌های پرداخت سود اوراق مرابحه در دستورالعمل ذکر نشده است. پس اوراق مرابحه می‌توانند سودهای ماهانه، فصلی یا حتی در سررسید پرداخت کنند. این مورد در دستورالعمل‌ها باز گذاشته ‌شده است که امکان جذابی برای ناشران اوراق مرابحه است.

راهکار فرابورس برای جذابیت اوراق برای خریداران چه بوده است؟

به دلیل ملاحظات بانک مرکزی مبنی بر عدم تجاوز نرخ اسمی اوراق از 20 درصد فرابورس با همکاری شرکت‌های تامین سرمایه نوآوری‌هایی برای جذابیت اوراق دو راهکار را در پیش گرفته‌اند که بازدهی و نتیجتاً جذابیت اوراق را برای خریداران بالا می‌برد. راهکار اول فروش اوراق به کسر است. یعنی اوراق می‌توانند قبل از زمان پذیره‌نویسی یا در معاملات ثانویه به کمتر از ارزش اسمی معامله شوند. این عمل باعث بالاتر شدن بازدهی موثر یا واقعی دارندگان اوراق می‌شود. راهکار دوم این است که تامین سرمایه‌ها با کمک بازارگردان‌ها یک رشد قطعی به اوراق بدهند. یعنی قیمت اوراق در یک دوره مثلاً شش‌ماهه مقداری افزایش یابد. لذا دارندگان علاوه بر دریافت سود نقدی، از سود سرمایه‌ای هم منتفع می‌شوند.

آیا فرابورس برای بازارگردانی این اوراق برنامه خاصی در نظر گرفته است؟

وجود بازارگردان رکنی است که در همه اوراق پذیرفته‌شده توسط فرابورس اجباری است. در فرابورس دو نوع بازارگردانی وجود دارد. اول بازارگردانی مبتنی بر مذاکره است و بر مبنای قیمت اسمی عمل می‌کند. وقتی اوراق به قیمت یک میلیون ریال به فروش می‌رسد، بازارگردان هم این قیمت را به عنوان قیمت مرجع در نظر می‌گیرد. اگر در بازار با تغییر نرخ مواجه شویم ممکن است بازار‌گردان یک‌طرفه فقط خریدار اوراق باشد و در مورد فروش نتواند کاری انجام دهد. دوم بازارگردانی مبتنی بر حراج است که حدوداً از یک سال پیش در فرابورس اجرا می‌شود. در این روش بازارگردانی که ما بیشتر به ناشران و بازارگردانان آنها توصیه کرده‌ایم، قیمت اوراق را شناور در نظر می‌گیرد. قیمت می‌تواند از زیر قیمت اسمی تا قیمت‌های بالاتر از آن هم نوسان داشته باشد. لذا قیمت اوراق متناسب با نوسانات سود در بازار قابلیت تعدیل پیدا می‌کنند.