تمدن مهندس‌پرور

با توجه به تعداد زیاد مهندس‌های ایرانی و البته سهم چشمگیری که از بیکاری به این گروه اختصاص یافته، در سال‌های اخیر انتقادات زیادی متوجه مسوولان شده است که چرا پذیرش دانشجویان مهندسی شامل محدودیت نیست و چرا نهادهای مربوطه به دنبال راهکاری برای حل معضل بیکاری مهندس‌ها نیستند. دکتر مهدی زارع، استاد مهندسی زلزله‌شناسی در این باره با تجارت فردا گفت‌وگو کرده است.



چرا ایرانیان به مهندسی علاقه دارند؟
ایرانیان با تمدنی که در بعضی از نواحی از هزاره ششم قبل از میلاد در فلات ایران بنا نهاده‌اند و به دلیل توسعه کشور از دیرباز به مهندسی علاقه‌مند بوده و از پایه‌گذاران و توسعه‌دهندگان علوم مهندسی در دنیا بوده‌اند. کارهایی که برای تاسیس جاده شاهی از شوش تا سارد (در ناحیه غرب آناتولی در محدوده شهر ازمیر در ترکیه کنونی) برای تسلط بر سرزمین‌های زیر‌تسلط امپراتوری ایران در زمان هخامنشی (و کشورگشایی و مقابله با دشمن تاریخی: یونان) در زمان داریوش بزرگ در حدود 2500 سال قبل انجام شده است و همچنین در همین محدوده زمانی تلاش برای حفر و تاسیس کانال سوئز نشان از تسلط ایرانیان به فناوری‌ها و دانش مهندسی از دیر باز است. یادآور می‌شود که در معدن سنگ‌آهن گلگهر سیرجان تالاری به صورت غار زیر‌زمینی برای ذوب فلزات وجود دارد که باستان‌شنا‌سان قدمت آن را به زمان هخامنشیان مربوط می‌دانند. همه اینها نشان از گذشته تاریخی و سابقه درخشان ایرانیان در علوم مهندسی دارد.

نتیجه پرورش این همه مهندس چیست؟ آیا مهندسان در توسعه کشور موثر هستند؟
نتیجه پرورش مهندسان داشتن گروهی از مهندسان حرفه‌ای است که در عرصه‌های مختلف توسعه صنعت و فناوری در کشور مشغول‌اند. سازمان نظام مهندسی در کشور از نظر حرفه‌ای هم پروانه فعالیت حرفه‌ای به مهندسان در شاخه‌های مختلف می‌دهد و هم روند و شیوه فعالیت آنها را کنترل می‌کند (یا انتظار می‌رود که کنترل کند). البته در سال‌های اخیر از نظر پرورش مهندسان به نظر می‌رسد که با توسعه آموزش عالی خصوصی، زیاده‌روی نیز صورت گرفته باشد. به نحوی که در یک آمار اخیراً دیدم که ایران سومین کشور از نظر دارا بودن تعداد مهندس در دنیاست! و از سوی دیگر بزرگ‌ترین جمعیت مهندسان بیکار به حوزه فناوری اطلاعات مربوط است! این دو نکته نشان می‌دهد جامعه کاری و حرفه‌ای کنونی قابلیت جذب این همه مهندس را ندارد و از سوی دیگر مهندسان آموزش‌های کیفی و لازم را برای ورود به عرصه کار و فعالیت یا برای کارآفرینی کسب نکرده‌اند.

آیا برای این همه مهندس که در دانشگاه‌ها پرورش می‌یابند بازار کاری وجود دارد؟
علی‌الاصول برای کشوری که حدود 80 میلیون نفر جمعیت دارد و همچنان در حال توسعه است، نباید موضوعی به نام مهندس بیکار وجود داشته باشد. ولی واقعیت آن است که با رکورد اقتصادی که همزمان با تورم و به ویژه از سال 1391 به بعد در کشور مشهود بوده و همچنان نیز اثرهای آن ادامه دارد، مهندس بیکار (و فارغ‌التحصیل بیکار اساساً در اکثر رشته‌ها) در کشور فراوان داریم. جذب سرمایه‌گذاری خارجی و همچنین توسعه فعالیت کارآفرینان داخلی می‌تواند در رفع این مشکل کمک کند. ضمناً در سال‌های اخیر بسیاری از مهندسان که کیفیت‌های بالای تخصصی دارند از کشور مهاجرت کرده‌اند (و متاسفانه این روند همچنان ادامه دارد). این موضوع هم باعث غرور است که مهندسان پرورش‌یافته در نظام آموزشی ایران قابلیت جذب در مهم‌ترین موسسات بین‌المللی را دارند، ولی از سوی دیگر باعث سرافکندگی است که چرا ما این نیروهای خودمان را نمی‌توانیم جذب کنیم.

چرا برای پذیرش دانشجویان نیازسنجی در بازار کار صورت نمی‌گیرد؟
چون در کشور ما اساساً نگاه برنامه‌محور موضوعیت و جدیتی ندارد. بسیاری از پلان‌های عمرانی و توسعه‌ای بدون نیاز‌سنجی و امکان‌سنجی کلان شروع می‌شوند و از سوی دیگر سامانه آموزش عالی با نگاهی اقتصادی و بنگاهی به توسعه آموزش عالی عملاً خود را مقید به نگاه به میزان نیاز در بازار نمی‌داند و به جذب دانشجو -‌ اخیراً حتی در دانشگاه‌های دولتی- به عنوان پتانسیلی برای کسب درآمد نگاه می‌کنند.