کشتی به گل نشست؟

«بانک مسکن از استانداردهای حسابداری فاصله گرفته است.» بیان این جمله در مورد وضعیت مالی بانک مسکن از زبان وزیر راه و شهرسازی دولت در هفته گذشته که به نوعی به ورشکستگی بانک مسکن اشاره داشت اظهار نظرها، تحلیل‌ها و واکنش‌های مختلفی را با خود همراه کرد. وزیر مسکن از واژه‌ای استفاده کرد که سال‌هاست میوه ممنوعه‌ای در اقتصاد ایران به حساب می‌آید. حتی برخی مدیران ارشد به این نکته افتخار کرده‌اند که در اقتصاد آمریکا بانک‌های زیادی ورشکسته شده‌اند اما در ایران مشکلات صندوق‌های بدون مجوز نیز با دخالت دولت سر‌و‌سامان یافته است. سیمایی که اقتصاد ایران از ورشکستگی ساخته است در منفی‌ترین وجه ممکن است. به همین دلیل اکثر دولتمردان از به کار بردن این واژه احتراز کرده‌اند. اما عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی دولت یازدهم هفته گذشته در حاشیه یک نشست به وضعیت سخت مالی بانک مسکن به دلیل تخصیص خط اعتباری به طرح مسکن مهر اشاره و عنوان کرد: بانک مسکن سه برابر ظرفیتش به طرح مسکن مهر وام اعطا کرده است و از نظر استانداردهای حسابداری این بانک ورشکسته محسوب می‌شود و بر اساس مقررات دیگر هیچ قدرت وام‌دهی ندارد.

آخوندی در این نشست وضعیت سایر بانک‌های دولتی را هم در بخش وام‌دهی مناسب ارزیابی نکرد و برای برون‌رفت از این وضعیت دو راهکار ارائه کرد. راهکار اول او این بود که نباید از این پس بانک‌ها برای وام‌دهی به منابع بانک مرکزی متوسل شوند. او راهکار دوم را برای بخش مسکن فعال ‌شدن بازار اولیه و ثانویه مسکن عنوان کرد. راهکارهای آخوندی البته در اجرا با موانع سخت روبه‌رو است. زیرا بانک‌های کشور به‌دلیل تکالیف گذشته گروگان تعهدات بالایی هستند و به بیماری می‌مانند که قطع یکباره وابستگی به اضافه برداشت از بانک مرکزی می‌تواند آنها را دچار حمله قلبی کند. در راهکار دوم نیز بانک مرکزی به عنوان متولی سیاست‌های پولی در برابر ایجاد بازار مسکن اگر و اماهای جدی دارد. اما برخی که عباس آخوندی را می‌شناسند معتقدند: او دولتمردی نیست که بدون سنجش ابعاد یک جمله آن را بر زبان بیاورد. به گفته آنان بیان این موضع از سر کیاست است نه غفلت.

آخوندی چه می‌گوید؟

عباس آخوندی معتقد است باید در ابتدا حساب‌های بانک مسکن را تمیز کرد تا این بانک بتواند قدرت وام‌دهی کسب کند. چنانچه این طرح به نتیجه برسد می‌توان در بخش مسکن فضای جدیدی فراهم کرد. بنابراین این موضع‌گیری به‌دنبال یک هدف مشخص شد. در طرح مسکن مهر بانک مسکن مجری تکالیف دولت بوده است بنابراین اکنون نیز باید تعهدات بانک مسکن به دولت منتقل شود. برخی می‌گویند وزیر هوشمندانه می‌خواهد با انتقال این تعهدات به دولت و پاکسازی ترازنامه بانک مسکن، این نهاد تخصصی را برای طرحی که سال‌ها روی آن مطالعه و بررسی کرده است آماده کند. طرحی که به‌دنبال ایجاد بازار رهن در اقتصاد ایران است.

واکنش‌ها به نظر وزیر راه

یک روز بعد از رسانه‌ای شدن نظرات صریح وزیر راه در مورد ورشکستگی بانک مسکن اظهار نظر و واکنش‌ها نسبت به این تحلیل آغاز شد. وزیر اقتصاد یکی از اولین کسانی بود که اظهار نظر وزیر راه را رد کرد. علی طیب‌نیا وزیر اقتصاد، وضعیت مالی بانک مسکن را خوب توصیف کرد و گفت: حساب بانک مسکن را باید از طرح مسکن مهر جدا کنیم زیرا در طرح مسکن مهر تنها به شیوه تامین مالی آن انتقاد‌های جدی مطرح است.

او اضافه کرد: استفاده از منابع بانک مرکزی منجر به رشد نقدینگی و پایه پولی شده اما این مسائل به بانک مسکن ارتباط ندارد؛ زیرا این بانک تخصصی است و رسالت خود را در این حوزه به نحو بسیار مناسبی انجام داده است.

طیب‌نیا گفت: در لایحه بودجه سال آینده منابعی برای افزایش قابل توجه سرمایه بانک‌های تخصصی به ویژه بانک مسکن در نظر گرفته شده است.

او حتی درگیر شدن بانک مسکن در طرح مسکن مهر را عاملی برای سودآورتر شدن این بانک دانست و باز هم تاکید کرد: این بانک سودآوری خوبی دارد و امیدواریم با حمایت مناسب توسط دولت از کارآمدی و تاثیرگذاری بیشتری برخوردار شود.

پس از طیب‌نیا دومین واکنش از سوی بانک مرکزی بود که در اطلاعیه‌ای مکتوب رسماً ورشکستگی بانک مسکن را رد کرد.

اطلاعیه بانک مرکزی اظهار نظر وزیر راه و شهرسازی را متمرکز بر تبعات ناشی از اجرای طرح مسکن مهر بر متغیرهای کلان اقتصادی کشور عنوان و اعلام کرد: کاملاً واضح است که تامین مالی طرح مسکن مهر از ابتدا از توان بانک مسکن خارج بوده و همین امر نیز دلیل اضافه‌برداشت‌های مکرر بانک مذکور از منابع بانک مرکزی بوده است. لیکن این امر را نباید به هیچ وجه به ورشکستگی بانک مسکن تعبیر کرد. محمدهاشم بت‌شکن مدیرعامل بانک مسکن نیز فرد دیگری بود که هر چند دیر اما نسبت به اظهارات وزیر راه و شهرسازی واکنش داد.

او نیز با رد ورشکستگی بانک مسکن در این باره گفت: طرح مسکن مهر در راستای اجرای بند (د) تبصره 6 قانون بودجه سال 1386 کل کشور و قانون حمایت از تولید واحدهای مسکونی مصوب سال 1387 مجلس شورای اسلامی با هدف افزایش تولید و عرضه مسکن در سطح کشور و به منظور تامین مسکن اقشار کم‌در‌آمد جامعه و مقابله با افزایش قیمت مسکن به وجود آمد و براساس سیاست‌های دولت مبنی بر تمرکز تسهیلات اعطایی به متقاضیان این طرح، بانک مسکن به عنوان تنها بانک عامل برای تامین مالی آن تعیین و اعطای تسهیلات به بانک تکلیف شد.

آخرین نفر نیز محمود بهمنی رئیس کل پیشین بانک مرکزی بود. او گفت بانک مسکن ورشکسته نیست فقط به‌دلیل عاملیت طرح مسکن مهر به بانک مرکزی بدهکار است.

ورشکستگی صحت دارد؟

چند روز بعد از واکنش‌ها به نظر وزیر راه در مورد ورشکستگی بانک مسکن، مدیران این بانک جلسه‌ای با آخوندی برگزار کردند. جلسه‌ای که در ابتدا از اصحاب رسانه برای پوشش خبری آن دعوت شد اما چند ساعت قبل از آغاز جلسه دعوت از رسانه‌ها از سوی بانک مسکن کنسل شد. این جلسه اگرچه پشت درهای بسته برگزار شد اما نهایتاً به انتشار نقل قول‌های یک طرفه از سوی وزیر راه منتهی شد. برخی رسانه‌ها عنوان کردند وزیر راه از صحبت‌های خود در مورد ورشکستگی بانک مسکن عقب‌نشینی کرده است!

صرف نظر از اینکه در جلسه وزیر راه با مدیران بانک مسکن چه گذشته این پرونده قصد دارد موضوع «ورشکستگی بانک مسکن» را با بررسی صورت‌های مالی این بانک در گفت‌و‌گو با کارشناسان بررسی ‌کند. اگرچه بسیاری از کارشناسان کاربرد واژه ورشکستگی را برای وضعیت مالی این بانک درست نمی‌دانند اما معتقدند شرایط بانک مسکن با پرداخت خط اعتباری 44 هزار میلیاردتومانی از محل اضافه‌برداشت از بانک مرکزی بابت پرداخت تسهیلات به متقاضیان مسکن مهر، این بانک را در شرایط بحرانی قرار داده است. در این میان برخی دیگر از کارشناسان بر موضوع ورشکستگی بانک مسکن صحه می‌گذارند و عنوان می‌کنند موضوع ورشکستگی بانک‌ها با سایر بنگاه‌های تجاری متفاوت است. این عده بیان می‌کنند ورشکستگی یک بانک ممکن است با سلب اعتماد مردم به آن بانک رخ دهد. اتفاقی که در شرایطی به مراجعه مردم به بانک‌ برای دریافت سپرده‌های خود منجر خواهد شد.