طی حداکثر سه ماه می‌توان به ظرفیت قبل بازگشت

سخنان بیژن زنگنه درباره کوتاه نیامدن از سهم ایران در بازار نفت، احتمالاً بیش از هر چیز به اتکای ظرفیت تولید حدود چهار میلیون‌بشکه‌ای نفت ایران بود؛ ظرفیتی که حدود سه‌چهارم آن در شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب متمرکز است. برای بررسی ظرفیت تولید نفت کشور و به طور خاص مناطق نفت‌خیز جنوب، به سراغ حمید بورد، مدیرعامل سابق این شرکت و عضو سابق هیات‌مدیره شرکت ملی نفت ایران رفتیم. او که تا همین اواخر سکان بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت ایران را دست داشت و پیش از آن سال‌ها در بخش‌های فنی این شرکت مشغول فعالیت بوده است، از اقدامات صورت‌گرفته در این شرکت برای حفظ و حتی افزایش ظرفیت تولید نفت گفت. مشاور مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، از پروژه تزریق گاز به مخزن آغاجری، که رکورد کم‌نظیر تزریق 50 میلیون مترمکعب گاز در روز را نیز شاهد بوده است، به عنوان شاهدی از پروژه‌های حفظ و افزایش ظرفیت تولید صنعت نفت ایران نام می‌برد که باعث شده است اکنون و در صورت لغو تحریم‌ها، به سرعت و طی چند ماه بتوان به تولید پیش از تحریم بازگشت. گفت‌وگو با بورد را در ادامه می‌خوانید.

در ابتدا بد نیست تصویری از وضعیت و چشم‌انداز تولید نفت داشته باشیم. تصویر کلان نفت ایران به چه شکل است؟

هم‌اکنون وزارت نفت برنامه تولید 7/5 میلیون بشکه نفت را در روز دارد. یک میلیون بشکه از آن، میعانات گازی پارس جنوبی و حدود یک میلیون بشکه نیز مربوط به غرب کارون است. از 7/3 میلیون بشکه باقیمانده، حدود سه میلیون بشکه ظرفیت مربوط به مناطق نفت‌خیز جنوب است.

مخازن مناطق نفت‌خیز جنوب به لحاظ تولید و افت فشار چه وضعیتی دارند؟

مناطق نفت‌خیز جنوب شامل حدود 60 مخزن کوچک و بزرگ است. مخزن طی سال‌های برداشت، یک افت طبیعی دارد. گاز تولیدی همراه نفت یا سوزانده می‌شود یا به مصرف می‌رسد و فشار طبیعی مخزن افت می‌کند. در نتیجه میزان حفاری و تعداد چاه‌های مورد نیاز برای تولید مقدار مشخصی نفت نیز به تدریج افزایش می‌یابد. مثلاً چاه‌هایی بودند که 10 هزار یا 15 هزار بشکه نفت در روز تولید می‌کردند که این رقم به تدریج کاهش می‌یابد. چاه‌ها نیز به طور طبیعی یک افت تولید دارند که مجموعاً در مناطق نفت‌خیز جنوب، افت تولید مخزن و چاه حدود 300 تا 350 هزار بشکه در سال است.

طی دوران تحریم‌ها، تولید نفت ایران کاهش یافت. این کاهش تکلیفی آیا تاثیری بر راندمان تولید نفت داشته است؟

کاهش تکلیفی با در نظر گرفتن چند مساله صورت گرفت. اولاً تولید از مخازنی کاهش یافت که در زمینه تولید صیانتی آنها مشکل داشتیم. دومین نکته تامین خوراک واحدهای پتروشیمی بود. سومین نکته این بود که از فرصت کاهش تکلیفی، برای Overhaul (تعمیرات اساسی) استفاده کنیم. در این دوره کارخانه‌ها و تاسیساتی که بعضاً 30 سال بود اُوِرهال نشده بودند، اُوِرهال شدند. علاوه بر این باز کردن و بستن چاه‌ها را به گونه‌ای انجام دادیم که چاه‌ها دچار مشکل نشوند. مساله دیگر این بود که سوزاندن گازهای همراه نفت به حداقل برسد.

وضعیت بازگشت به تولید نفت چگونه است؟

شرایط بازگشت به تولید اولیه، مخزن به مخزن، چاه‌به‌چاه و کارخانه به کارخانه متفاوت است. یعنی برای هر کدام باید یک برنامه خاص از قبل تنظیم شده باشد. در مناطق نفت‌خیز جنوب نه‌تنها افت ظرفیت تولید اتفاق نیفتاد، بلکه ظرفیت تولید از 9/2 میلیون بشکه در روز به سه میلیون افزایش یافت. اخیراً در اغلب شرکت‌های زیرمجموعه مناطق نفت‌خیز جنوب، رکوردگیری انجام شد و آنها تولید نفتی معادل 100 درصد برنامه را محقق کردند. با در نظر گرفتن این مسائل در بدبینانه‌ترین حالت ممکن، ظرفیت تولید طی سه ماه به سه میلیون بشکه در روز می‌رسد. البته برنامه‌ریزی این بود که بازگشت به ظرفیت تولید قبلی، در زمانی بسیار کمتر امکان‌پذیر باشد.

این برنامه‌ریزی چگونه صورت گرفت؟

در مناطق نفت‌خیز جنوب سالانه یک برنامه تولید تنظیم می‌شود که شامل جبران حدود 350 هزار بشکه افت تولید مخزن و چاه است. برای این کار، عملیات توسعه‌ای، ترمیمی و تعمیری تحت عنوان نگهداشت مخزن صورت می‌گیرد. پیش‌بینی این بود که تا پایان سال جاری ضمن جبران افت تولید، حدود 50 هزار بشکه در روز به ظرفیت قبلی اضافه شود که در این اواخر 30 هزار بشکه از آن محقق شد. مشابه این پروژه‌ها در دیگر شرکت‌های تابعه شرکت ملی نفت ایران نیز صورت می‌گیرد و در نتیجه دستیابی به ظرفیت تولید 7/3 میلیون تا چهار میلیون بشکه در روز دور از ذهن نیست.

برای حفظ و نگهداشت تولید طی این دوران چه اقداماتی صورت گرفته است؟

یکسری عملیات مربوط به تعمیر چاه‌هاست که البته چاه‌های تعمیری، معمولاً به تولید قبل بازنمی‌گردند. عملیات دیگر مربوط به ترمیم است که مواردی مثل زنده‌سازی، اصلاحات فرآیندی و شست‌وشو را دربرمی‌گیرد. عملیات دیگر مربوط به توسعه است که شامل حفر چاه‌های جدید می‌شود. هر کدام از این عملیات‌ها، سهمی حدود یک‌سوم از جبران افت تولید دارند. بعد از تخمین افت تولید، که مثلاً ممکن است 290 هزار بشکه در روز باشد، رقمی بیش از آن یعنی 320 هزار بشکه در نظر گرفته می‌شود تا از این تولید عقب نیفتیم. اجرای این برنامه بسیار سنگین و هزینه‌بر است. در مناطق نفت‌خیز، سالانه باید حدود 70 تا 80 حلقه چاه جدید حفر و 80 تا 100 حلقه چاه نیز تعمیر شوند. برای این عملیات به تنهایی نیازمند حدود 50 تا 60 دکل حفاری هستیم. چندصد عملیات ترمیم نیز ممکن است صورت گیرد که نیازمند دستگاه‌های مربوطه است.

البته دکل‌هایی که در مناطق نفت‌خیز مشغول هستند، می‌توانند در میادین مشترک نیز به کار گرفته شوند تا ظرفیت تولید نفت از محل این میادین افزایش یابد. این‌طور نیست؟

بحث توسعه میادین، صرفاً مربوط به تامین دکل نیست. تجهیزات و سرویس‌های حفاری و ملزومات متعددی مورد نیاز است. به نظر من کشور در شرایط فعلی، گنجایش بیش از 120 دکل را ندارد. اشکال این است که در نفت، مرکز مدیریتی برای اولویت‌بندی و تخصیص دکل‌ها وجود ندارد. فرض کنید در کشور 100 مخزن وجود داشته باشد. بسته به استراتژی تولید، اولویت ممکن است با میادین مشترک باشد. لذا باید دکل‌ها در این میادین متمرکز باشند. اما به عنوان مثال ساختار شرکت مهندسی و توسعه نفت، توان مدیریت این تعداد فعالیت را ندارد و ممکن است نیاز باشد کار تقسیم شود. از طرف دیگر، زمان انتظار دکل‌های حفاری بسیار بالاست. فرض کنیم 30 درصد زمان انتظار داشته باشیم که اگر به درستی مدیریت شود، ظرفیتی برای استفاده از دکل‌های حفاری آزاد می‌شود.

علاوه بر پروژه‌هایی که برای تعمیر و ترمیم و توسعه عنوان کردید، پروژه تزریق گاز به مخزن آغاجری نیز تعریف شده است. وضعیت این پروژه در چه حالی است؟

مخزن آغاجری قدیمی است و تزریق گاز در آن بسیار دیر شروع شد. اگر این تزریق صورت نمی‌گرفت، شاهد افت تولید شدید در آن بودیم. در این مخزن گاز ترش تزریق می‌شود که ممکن است تاسیسات سطح‌الارضی را طی زمان دچار مشکل کند. وقتی کار در آغاجری آغاز شد، کارخانه تزریق گاز به طور کامل متوقف بود. کمپرسورها دچار مشکل بودند و تنها دو ترین (ردیف) راه‌اندازی شده بود. اما به تدریج تعداد ترین‌های فعال به پنج و سپس شش افزایش یافت و تا 50 میلیون مترمکعب گاز در آن تزریق شد. البته در فصول سرد، به دلیل کمبود گاز، این حجم تزریق کاهش می‌یابد.

به عنوان آخرین سوال، ارزیابی شخصی شما از توانایی ایران برای افزایش صادرات نفت در صورت لغو تحریم‌ها چیست؟

طبیعتاً قدری مشکل وجود دارد. شرایط سیاسی موجب شده است قیمت نفت کاهش یابد تا فشار بر ایران و روسیه افزایش یابد. لذا باید توجه داشت کاهش قیمت تنها به دلیل عرضه و تقاضا نبوده است. به نظر می‌رسد ایران می‌تواند حدود 60 تا 70 درصد از بازار خود را به دست آورد که البته یک دلیل فنی هم در این میان وجود دارد: بسیاری از پالایشگاه‌ها و تاسیسات با نفت ایران تنظیم شده‌اند که در صورت لغو تحریم‌ها، به سرعت به نفت ایران برمی‌گردند. طبیعتاً اگر ما بتوانیم شرکای بیشتری پیدا کنیم و مثلاً پالایشگاه مشترکی تاسیس کنیم، مشکلات مربوط به صادرات در شرایط تحریم کمتر خواهد شد.