دستباف، فقط دستباف ایرانی

در چند روز گذشته خبری مبنی بر ورود فرش دستباف چینی به صورت قاچاق روی خروجی برخی رسانه‌ها قرار گرفت. این خبر با واکنش‌های تندی با محتوای هشدار در مورد از بین رفتن برند فرش ایرانی و عدم رسیدگی مراجع مربوط روبه‌رو شد. این خبر کار را به جایی رساند که برخی پیش‌بینی کردند ادامه چنین روندی باعث خواهد شد فرش زیر پای ایرانیان فرش دستباف چینی شود؛ چینی که در حال حاضر لقب رقیب فرش ایرانی را به زمین گذاشته و به روی دوش خود لقب یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان فرش دستباف ایرانی را احساس می‌کند.
بنا بر آمار گمرک ایران و گمرک کشور چین از سال گذشته کشور چین در پی خروج کارگران از شغل بافندگی فرش و رجوع به فعالیت‌های صنعتی در کنار افزایش علاقه مردم چین به خصوص ثروتمندان آن به فرش دستباف ایرانی، کشور چین به یکی از بازارهای صادراتی و مصرف‌کننده فرش دستباف ایرانی بدل شده و حجم قابل توجهی از 330 میلیون دلار صادرات فرش در سال گذشته را به خود اختصاص داده است.
بازار فرش دستباف ایران دارای دو بعد داخلی و صادراتی است که این دو بعد بسیار به یکدیگر تنیده‌اند؛ بازار صادراتی فرش دستباف ایران که در چند سال اخیر به واسطه تحریم و حضور فرش‌های رقیب با طرح‌های امروزی تا حدودی افت کرده است از دل بازار داخلی و مصرف داخلی شکل گرفت، فرش‌های مصرفی در خانه‌های مردم رفته‌رفته کهنه و مستهلک می‌شدند و برای تعویض با فرش جدید به فروش می‌رسید. مغازه‌داران و فعالان حوزه فرش با توجه به رنگ‌پریدگی فرش‌های دستباف ایرانی و علاقه اروپاییان و آمریکاییان به فرش و رنگ‌های ملایم، فرش دست دوم خانه‌داری به کشورهای هدف خود صادر کردند. با گذر زمان و تغییر شرایط اقتصادی ایران قیمت فرش ایرانی افزایش را تجربه کرد و این در حالی بود که از قدرت خرید مردم در ایران نیز کاسته شد. این موضوع با توجه به مسائل گفته‌شده عاملی بر افت بازار صادراتی فرش ایرانی شد.
فرش دستباف دست‌اندرکاران بسیاری دارد که از آنها می‌توان به قالیباف، طراح، نقاش، قالیشو، چله‌کش، فروشنده، تولیدکننده، رفوگر، ابزار، رنگرز، تامین‌کننده مواد اولیه و صادرکننده اشاره کرد. رزق و روزی و میزان درآمد تمام این خانواده به مصرف داخلی فرش دستباف وابسته است و در چند سال گذشته کفپوش‌های متنوع مانند فرش ماشینی، سنگ، سرامیک و پارکت جای فرش دستباف ایرانی را در زندگی ایرانیان گرفته است. جایگزینی کفپوش‌های نوین به واسطه تغییر ذائقه مصرف‌کننده و مدگرایی آنهاست. جوانان و نسل فعلی بشر به دنبال سرعت و نوآوری در تمام مراحل زندگی و محیط پیرامون خود است، کفپوش‌ها به جز فرش دستباف ایرانی این نیاز جوانان را جوابگو بوده است. اما حال چه شده که فرش دستباف ایرانی با تمام زرق و برق و هنر ذاتی خود نتوانسته نیاز جوانان را پاسخگو باشد؟
جوانان در حال حاضر به‌شدت علاقه‌مند به خرید فرش‌های دستباف ایرانی هستند اما به واسطه قیمت بسیار زیاد آن و عدم آگاهی کامل از تمام خانواده فرش دستباف ایرانی در کنار طراحی محیط زندگی خود آنچنان به سمت خرید فرش دستباف ایرانی سوق پیدا نمی‌کنند.
جوانان در حال حاضر فرش ایرانی را تنها فرش‌های درجه یک و به اصطلاح فروشندگان فرش «اعلا» می‌شناسند و آگاهی نسبت به فرش‌های ارزان‌قیمت و مناسب در سایزهای مختلف ندارند. فرش دستباف ایرانی در سایزهای مختلف و غیرمتعارف بافته و تولید می‌شود. بنابر اطلاع همگان فرش دستباف در متراژ شش‌متری، 9‌متری، 12‌متری و24‌‌متری تولید می‌شود اما این‌گونه نیست، فرش دستباف ایرانی نیز متراژهای یک‌ و‌ دو متری در کنار فرش‌های کناره، پنج‌متری و فرش‌های مختص راهرو با طول‌های 10 تا 20متری بافته می‌شود. فرش دستباف ایرانی حتی برای معرفی به ایرانیان نیاز به تبلیغات دارد. در حال حاضر با وجود فعالیت برندهای مطرح فرش دستباف ایرانی و تبلیغ در رسانه‌ها این صنعت از فقر تبلیغاتی و اطلاع‌رسانی رنج می‌برد. فعالان فرش دستباف ایرانی در راستای تبلیغات در حوزه فرش با توجه به شرایط فعلی به دو گروه تقسیم می‌شوند؛ دسته اول افرادی هستند که هیچ تبلیغی برای فرش ایرانی انجام نمی‌دهند و تمام وظایف تبلیغاتی را بر عهده دولت می‌دانند. این دسته از فعالان باعث می‌شوند مشتریان و خریداران با برند، تولید آنها و فرش دستباف آشنا نشوند. دسته دوم افرادی هستند که برندهای مطرح فرش دستباف ایرانی را دارند و در رسانه‌ها به ویژه صدا و سیما تبلیغ انجام می‌دهند اما در تبلیغ‌های آنها فرش‌های بسیار اعلا و گران‌قیمت نمایش داده می‌شود که مصرف‌کننده با دیدن چنین تبلیغاتی فرش دستباف ایرانی را تنها به فرش‌های اعلا و بسیار گران معطوف می‌کند، در مجموع عدم تبلیغ و تبلیغ بد به بازار داخلی فرش دستباف لطمه وارد می‌کند. در چنین بازاری که مصرف‌کنندگان آن نسبت به فرش دستباف ایرانی آنچنان آشنایی ندارند و از حرکت به سمت خرید و فرش دستباف ترس و واهمه دارند انتشار خبر وجود فرش دستباف چینی در بازار ایران آنچنان واکنش مردمی را به همراه نداشت و از علاقه ذاتی مردم به فرش دستباف ایرانی نکاست.
بازار اصلی فرش دستباف ایرانی در تهران در منطقه خیابان خیام و خیابان 15 خرداد یا به عبارت بهتر در بازار بزرگ تهران واقع شده است. در بازار بزرگ تهران هر نوع فرشی با رنگ و لعاب و کیفیت‌های متفاوت وجود دارد. در این بازار هزار‌رنگ که هر کدام روایتگر داستانی است، با پرس‌وجو از حضور فرش دستباف چینی برخی فروشندگان کاملاً ابراز بی‌اطلاعی می‌کنند، برخی دیگر امکان حضور آنها را می‌دهند و معتقدند هرکه خواهان تامین این‌گونه فرش‌ها در کشور باشد با پرداخت عوارض و حق ورود آن به کشور می‌تواند فرش دستباف غیرایرانی را داشته باشد اما برخی دیگر از فروشندگان فرش در بازار بزرگ تهران، بازار اصلی فرش ایرانی را خالی از هرگونه فرش دستباف غیرایرانی برای عرضه به مشتری می‌دانند و راه مغازه‌های سطح شهر به ویژه منطقه سهروردی و سیدخندان تهران را برای دستیابی به این فرش‌ها نشان می‌دهند. فروشندگان بازار به طور کلی اطلاعات کمی را در اختیار مخاطب قرار می‌دهند و این موضوع تا حدودی به رفتار و منش فروشندگان و فعالان حوزه فرش که در بازار تهران فعال هستند برمی‌گردد. اما سوالی که این فعالان حوزه فرش به درستی توان پاسخگویی به آن را دارند قابلیت تشخیص تفاوت فرش‌های دستباف ایرانی و غیرایرانی است، در این رابطه برخی از فروشندگان بازار تهران مدعی هستند آنچنان برای افراد عادی تفاوت‌ها قابل لمس و تشخیص نیست و برخی فروشندگان با توجه به شرایط و رفتار مشتری یعنی اگر به دنبال فرش خارجی است و فکر می‌کند پول بیشتری پرداخت خواهد کرد اعلام می‌کنند که فرش چینی و وارداتی است.
فروشندگان فرش در بازار تهران تاکید می‌کنند تعداد انگشت‌شماری فرش دستباف غیرایرانی در بازار داخلی وجود دارد و در حال حاضر پیش‌بینی می‌شود دیگر فرش دستباف غیرایرانی وجود نداشته باشد. در منطقه سیدخندان و سهروردی چندین مغازه فروش فرش دستباف و کفپوش‌های مدرن وجود دارد که فروشگاه‌های فرش دستباف بیشتر مشغول به عرضه فرش‌های دستباف نایین هستند و در بین محصولات آنها خبری از فرش دستباف چینی نیست و فروشندگان آنها ابراز بی‌اطلاعی از وجود فرش‌های دستباف چینی می‌کنند.
در فروشگاه‌های کفپوش‌های مدرن و امروزی که برای نسل جوان و خانه‌های امروزی طراحی و تولید شده، کالای وارداتی وجود دارد اما نمی‌توان به آن نام فرش دستباف غیر‌ایرانی اطلاق کرد. فروشندگان این مغازه‌ها در واکنش به حضور فرش دستباف غیرایرانی برخی از کفپوش‌های وارداتی که شباهتی به فرش ندارند به مشتری معرفی می‌کنند. فروشندگان مدعی هستند این محصولات به صورت دست‌دوز تولید شده و کار دست کشورهای همسایه و هندوستان است. حال با توجه به عوارض بالای واردات محصولات کفپوش به صورت فرش دستباف، عدم اطلاع فروشندگان از این موضوع،‌ تبدیل چین به کشور مصرف‌کننده فرش دستباف ایرانی و نبود فرش دستباف غیر‌ایرانی در بازار تهران برای خرید خرد می‌توان گفت خبر وجود فرش دستباف غیرایرانی در بازار داخلی آنچنان صحت نداشته است.