آلودگی نیتراتی؛ داریم یا نداریم

در روزهای اخیر اخبار متعددی در خصوص آلودگی نیتراتی کاهو شنیده می‌شود، پیش از آن نیز اخباری از آلودگی خیار، گوجه‌فرنگی، پیاز و سیب‌زمینی شنیده می‌شد. پیشتر نیز خبرهایی در مورد آلودگی برنج شمال و آب‌های برخی مناطق تهران، مازندران و خوزستان و برخی دیگر از مناطق کشور به نیترات به گوش می‌رسید.

اما آیا محصولاتی همچون خیار، گوجه‌فرنگی، پیاز و سیب‌زمینی آلودگی نیتراتی دارند؟ آیا کاهو نیتراتی معادل 2545 ppm دارد؟ آیا نیترات برنج‌های شمال کشور بیش از حد مجاز است؟ چه محصولاتی در بازار مصرف سالم هستند؟

شاید شما این سوالات و سوالاتی مشابه اینها را بارها از خود پرسیده باشید. سوالاتی که مسوولان سازمان استاندارد، وزارت بهداشت و وزارت جهاد کشاورزی چندان مایل به پاسخگویی به آنها نیستند. آنها ترجیح می‌دهند در مورد موضوعات شبهه‌برانگیز کمتر پاسخ دهند یا در یک کلام سخن را به پایان برسانند. در مورد آلودگی نیتراتی برخی محصولات کشاورزی آنها متفق‌القول بر سلامت محصولات کشاورزی تاکید می‌کنند.

1-سیدمحمدحسین شریعتمدار، مشاور وزیر جهاد کشاورزی می‌گوید: اکنون میزان کود ازته که در ایران مصرف می‌شود رقمی معادل 200 کیلو در هر هکتار است؛ اما این رقم در جهان 370 کیلو و در اروپا 450 کیلو در هکتار است؛ پس میزان مصرف ازت در کشور زیاد نیست و کودهای محصولات تولیدی ما سالم هستند.

2-رسول دیناروند، معاون وزیر بهداشت در امور غذا و دارو معتقد است: اگر در یک منطقه محصولی آلوده است، نمی‌توان آن را به همه محصولات موجود در بازار مصرف تعمیم داد. پس همه محصولات تولیدی موجود در بازار آلودگی نیتراتی ندارند.

3-نیره پیروزبخت، رئیس سازمان استاندارد ایران نیز بر این باور است: سازمان استاندارد صلاحیتی در اعلام تعیین میزان آلودگی‌ها در محصولات کشاورزی ندارد و درنتیجه نمی‌تواند آزمایش‌های موردی خود را به کل کشور تعمیم دهد.

این سخنان در حالی بیان می‌شود که هر از چندی کارشناسان این سازمان‌ها خبر آلودگی محصولاتی همچون سبزی و صیفی یا برنج را مطرح می‌کنند.

چندی پیش سایت اقتصادنیوز به نقل از مشاور رئیس سازمان استاندارد ایران، میزان ازت باقی‌مانده در کاهو را سرسام‌آور خواند و گفت: باقی‌مانده ازت کاهو در کشور2540 ppm‌ است.

غلامرضا قاسم‌پور می‌افزاید: در میان میوه‌ها و صیفی‌جات موجود در بازار مصرفی مردم خیار شهریار نیز وضعیت مناسبی به لحاظ کیفی ندارد. از دید قاسم‌پور ازت باقی‌مانده خیار شهریار بیش از 90 ‌ppm است.

پیشتر نیز مازندنومه خبر از انتشار تحقیقی از سوی طاهرآقا فتحی، کارشناس ترویج کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی استان تهران داده بود. در بخشی از این تحقیق آمده است: ‌« مصرف کودهای ازته در شالیزارهای شمال ایران زیاد بوده است. بنا بر نتایج این تحقیق، غلظت نیترات در چاه‌های آب اطراف شالیزارهای بابل نشان می‌دهد بین مصرف کودهای ازته و آلودگی آب‌های زیرزمینی به نیترات همبستگی مثبت وجود دارد.» آقا‌فتحی در این تحقیق مطرح می‌کند: «با توجه به حد مجاز ازت نیتراتی که به وسیله سازمان جهانی بهداشت 45 میلی‌گرم در لیتر است، 25 درصد از چاه‌های نمونه‌برداری‌شده آب شرب شهر بابل دارای غلظتی بیش از حد مجاز بود.» او می‌افزاید: «به دلیل مصرف زیاد سموم و کودها در استان مازندران، آمار سرطان‌های گوارشی و تنفسی چندین برابر میانگین متوسط کشور است.»

بر اساس تحقیقات وزارت جهاد کشاورزی نیز در دوره زمانی سال‌های 1380 تا 1383 میزان نیترات پیازهای موجود در بازار به واسطه مصرف بی‌رویه کود ازته افزایش یافته است. این موضوع را شریعتمدار در نشست خصوصی در اتاق بازرگانی تهران تایید می‌کند و بر احتمال وجود نیترات در برخی پیازهای موجود در بازار کنونی نیز اذعان می‌کند.

اخیراً نیز یک منبع آگاه در عین اینکه از آلودگی سبزی‌ها و صیفی‌جات در کشور به تجارت فردا خبر می‌دهد؛ می‌گوید: افراد خاص همچون کودکان و زنان باردار، خیار، گوجه‌فرنگی، پیاز و سیب‌زمینی مصرف نکنند چون این محصولات نیترات بالایی دارند.

او می‌افزاید: اکنون میزان نیترات در محصولات برگی بیش از سایر سبزیجات و صیفی‌جات است. یعنی هندوانه، کاهو و خیار بیشترین قدرت جذب کود ازته را دارند.

اخبار ضد و نقیض

در شرایطی که کارشناسان کشاورزی و استاندارد و بهداشت دیدگاهی متفاوت یا متناقض با مسوولان دولتی دارند؛ کماکان سوال پیشین در خصوص وجود نیترات در محصولات کشاورزی مطرح می‌شود. سوالی با این مضمون که آیا واقعاً محصولات موجود آلوده هستند؟ یا اینکه چرا در خصوص آلودگی نیتراتی محصولات کشاورزی دیدگاه واحدی وجود ندارد؟

از نگاه اغلب کارشناسان کشاورزی و سلامت نبود مطالعاتی جامع در خصوص میزان آلودگی محصولات کشاورزی به انواع کودهای شیمیایی و زیستی، سموم و فلزات سنگین عمده دلیل پدید آمدن شرایط نامناسب کنونی، یعنی انتشار اخبار ضد و نقیض در خصوص میزان باقی‌مانده نیترات در انواع سبزیجات و صیفی‌جات است. یکی از این افراد نظام‌الدین برزگری، رئیس سابق سازمان استاندارد است که معتقد است: اگر تضاد آرا در مورد میزان آلودگی محصولات کشاورزی وجود دارد به دلیل این است که عمده تحقیقات انجام‌شده از سوی سازمان استاندارد، وزارت بهداشت و وزارت جهاد کشاورزی به صورت محلی و منطقه‌ای بوده است. بر اساس اظهارات مقامات ارشد بهداشت و جهاد کشاورزی نیز تاکنون هیچ مجموعه‌ای به صورت کلان و دقیق در این زمینه مطالعه‌ای نکرده است. از سویی برخی مسوولان وزارت جهاد کشاورزی نیز استاندارد و بهداشت را به دلیل عدم پایش محصولات تولیدی مورد نقد قرار می‌دهند. اما رئیس سازمان استاندارد ایران معتقد است: این سازمان همواره بر اساس وظایفش قوانین و مقررات لازم را ترسیم کرده است. پیروز‌بخت می‌افزاید: ما در زمینه واردات محصولات کشاورزی همکاری خوبی با وزارت جهاد کشاورزی و بهداشت در خصوص سلامت محصولات وارداتی انجام داده‌ایم. اما در زمینه تولید ما فقط طبق وظایف استانداردهای لازم را تدوین می‌کنیم و آنچه اکنون پدید آمده ناشی از عملکرد بهداشت و جهاد کشاورزی است. در این میان مسوولان وزارت بهداشت بدون محکوم کردن مجموعه‌ای آلودگی محصولات کشاورزی را ناشی از نبود اطلاعات جامع مطرح می‌کنند. اما عدم وجود مطالعه‌ای جامع از دید منتقدان ناشی از ضعف مدیران گذشته، حال و نمایندگان مجلس است. این منتقدان بر این باورند، در سال‌های اخیر عدم توجه دولت و مجلس به کیفیت محصولات کشاورزی منجر به تضعیف بیش از حد این محصولات شده است. در میان این کشمش‌ها آنچه عمدتاً از دید کارشناسان تغذیه نادیده گرفته می‌شود تاثیر باقی‌مانده کود ازته بر محصولات کشاورزی و در نهایت بر سلامت افراد جامعه است که باید هرچه سریع‌تر برای آن فکری کرد. از نگاه این کارشناسان در سال‌های اخیر به دلیل وجود نیترات غیرمجاز در محصولات کشاورزی انواع سرطان‌ها و به ویژه سرطان‌های گوارشی و تنفسی و معده گسترش یافته است. موضوعی که یک سوال بزرگ در ذهن می‌آورد زمان دقیق اجرای طرح پیشنهادی وزارت جهاد کشاورزی و بهداشت به شورای ملی سلامت کشور است. البته شاید اگر مسوولان ارشد کشور همان‌گونه که به حجم تولید اهمیت می‌دهند به کیفیت نیز اهمیت دهند قطعاً مشکلات کنونی پیش نمی‌آمد؛ به همین دلیل منتقدان شرایط کنونی خواهان اصلاح کیفیت محصولات کشاورزی تولیدی در کشور هستند.