سم‌داران شناسنامه‌دار شوند

در حالی که برخی کارشناسان سازمان استاندارد از آلودگی سبزیجات و صیفی‌جات به نیترات خبر می‌دهند؛ رئیس سازمان غذا و داروی کشور معتقد است: آمارهای جسته و گریخته‌ای که سازمان استاندارد در خصوص آلودگی سبزیجات و صیفی‌جات اعلام می‌کند قابل استناد نیست. رسول دیناروند می‌گوید: در کل کشور هیچ بررسی دقیق و جامعی در خصوص باقی‌مانده نیترات، فلزات سنگین و سموم در هیچ محصول کشاورزی وجود ندارد. معاون وزیر بهداشت تاکید می‌کند: ما نمی‌توانیم براساس یکسری تحقیقات جسته و گریخته‌ حکم به آلودگی محصولات کشاورزی بدهیم. به گفته او وزارت بهداشت و وزارت جهاد کشاورزی در حال بررسی باقی‌مانده نیترات، فلزات سنگین و سموم در یکسری محصولات پر‌مصرف کشاورزی هستند که پایان سال 1393 آنها را اعلام خواهند کرد.

واقعیت این است، اکنون مشابه نظارتی که برای کالاهای تولیدی و صنعتی وجود دارد، برای محصولاتی که روی آنها هیچ گونه کار فرآوری انجام نشده، وجود ندارد. یعنی برای فرآورده‌های کشاورزی، میوه و صیفی‌جات و امثال آن نظارتی به این معنی که از یک جایی مجوز بگیرند، تولید و عرضه کنند، وجود ندارد.

به هر حال نظارت بر باقی مانده نیترات، فلزات سنگین و سموم محصولات کشاورزی بر عهده شما، وزارت جهاد کشاورزی یا استاندارد باید باشد؟

نظارت کلی براساس تکالیف قانونی به خصوص تکالیف قانون برنامه پنجم توسعه، برعهده وزارت بهداشت و همین طور وزارت جهاد کشاورزی است. در جاهایی هم که استاندارد باید استانداردهایی را تدوین کند به خصوص در مورد میزان باقی‌‌مانده سموم، فلزات سنگین و نیترات نظارت عمومی وجود دارد. بر این اساس نیز ما داریم با وزارت جهاد کشاورزی در مرحله اول برنامه‌ریزی می‌کنیم که وضعیت سلامت فرآورده‌های کشاورزی پرمصرف کشور را روشن کنیم. یعنی ما باقی مانده سموم فلزات سنگین و نیترات را ارزیابی می‌کنیم و آلاینده‌های احتمالی را که وجود دارند، شناسایی می‌کنیم. پس از این مرحله، نقاطی که احتمالاً برای کشاورزی مناسب نیستند و وجود فلزات سنگین در آن نقاط محرز است، یعنی نباید در آن نقاط کشاورزی شود، شناسایی می‌شود و به صورت متمرکز روی آن حوزه‌ها نظارت می‌شود. در این مرحله مسائلی که احتمالاً کشاورزانش رعایت نمی‌کنند نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد تا بر آنها نیز نظارت شود.

شما تا زمانی که منابع مالی مطمئنی برای کشاورزان پیش‌بینی نکنید نمی‌توانید کشاورزان را مجبور به ترک کشت کنید. تاکنون حداقل وزارت جهاد کشاورزی نتوانسته کشاورزان را مجاب کند کجا و چگونه کشت یا چگونه از منابع موجود استفاده کنند؛ به همین دلیل مصرف آب و سایر نهاده‌ها در این بخش بسیار زیاد است.

واقعاً فکر می‌کنم من قدرت پاسخگویی به این سوال را ندارم. ولی باید بگویم ما باید کشاورزان را مجاب کنیم که در حد مجاز از کودهای شیمیایی و سموم استفاده کنند چون استفاده بیش از حد از آنها منجر به افزایش انواع سرطان‌ها در کشور می‌شود. اگر کشاورزان طبق ضوابط و به میزان مجاز در شرایطی که تعیین شده از کود و سم استفاده کنند، ایرادی ندارد. ولی اگر خارج از ضوابط میزان مصرف را افزایش دهند و حتی در زمان مشخص از کود و سم استفاده کنند، نیترات محصولات تولیدی افزایش پیدا می‌کند و انواع سرطان‌ها شیوع پیدا می‌کند.

در ضمن با توجه به اهمیت بررسی سلامت فرآورده‌های کشاورزی پرمصرف امسال هم ما و هم جهاد کشاورزی اعتبارات خوبی در نظر گرفتیم و کارمان را شروع کردیم. به طوری که اکنون معاونت‌های غذا و داروی ما در 10 قطب دانشگاه علوم پزشکی، مامور هستند تا باقی مانده سموم، فلزات سنگین و آلاینده‌های کود شیمیایی را در فرآورده‌های کشاورزی، میوه و سبزیجات و سایر محصولاتی که مصرف بالا دارند، شناسایی کنند.

بررسی باقی‌مانده سموم در گوجه‌فرنگی یک پروژه دیگری است که ما و جهاد کشاورزی به صورت مشترک در نقاط اصلی تولید این محصول انجام خواهیم داد. فکر می‌کنم این پروژه بسیار کمک کند تا تصمیم‌گیری‌های بعدی را در مورد آن و جاهایی که آلودگی بالاتری دارند، انجام دهیم. یعنی نظارت را بیشتر کنیم، آموزش‌هایی را که در مورد نحوه استفاده از سم و کود است به کشاورزان بدهیم یا حتی شیوه کشت را تغییر دهیم و از کشت آن محصول در منطقه خاص جلوگیری کنیم.

اتفاق دیگری که دارد در کنار این برنامه‌ها می‌افتد این است که تولید و واردات و توزیع سموم کشاورزی ساماندهی می‌شود. بررسی‌های این کار هم در کمیته‌های زیرمجموعه شورای عالی سلامت امنیت غذایی در حال انجام است. بدین ترتیب جهاد کشاورزی، کسانی که سم را برای کشاورزان تجویز می‌کنند و همین طور کسانی را که سم را توزیع می‌کنند، شناسنامه‌دار می‌کنند. یعنی دیگر از آزادی عملی که الان در بحث توزیع و استفاده از سموم وجود دارد جلوگیری می‌شود.

برگردیم به نظریاتی که کارشناسان سازمان استاندارد در مورد محصولاتی مثل خیار، پیاز، سیب‌زمینی و کاهو دادند. از دید آنها میزان نیترات اغلب سبزیجات و صیفی‌جات موجود در بازار مصرف بیش از حد مجاز است. آیا شما این ارقام را تایید می‌کنید؟

در هر مقطعی کارشناس یا محققی درخصوص میزان باقی‌مانده نیترات محصولات کشاورزی صحبت می‌کند این سخنان ناشی از مطالعات و تحقیقات جسته و گریخته آنها روی محصولات مختلف است. بنابراین ما نمی‌توانیم نتایج این تحقیقات و آزمایش‌ها را به کل کشور تعمیم دهیم. یعنی ممکن است که یک نمونه‌برداری در شرایط خاصی انجام شود و همان نمونه آلودگی بسیار بالایی را نشان دهد. پس براساس آن نمی‌توان قضاوت کرد که باقی مانده سموم، فلزات سنگین یا نیترات فلان محصول در کشور بالاست. چون خود ما نیز در گذشته و در سال‌های اخیر مطالعات جسته و گریخته‌ای روی محصولات مختلف انجام دادیم، ولی براساس آنها قضاوت کلی نکردیم.

یعنی این تحقیقات جسته و گریخته اصلاً قابل اعتنا نیستند؟

متاسفانه ما به اندازه کافی و دقیق آماری در اختیار نداریم. بنابراین ما زمانی می‌توانیم به تحقیقات اعتماد کنیم که گسترده باشد؛ یعنی ما می‌توانیم به نتایج تحقیقات گسترده‌ای که از امسال آغاز کردیم اعتماد کنیم. چون نمونه‌های متعددی به صورت متمرکز روی تعدادی از فرآورده‌های پرمصرف می‌گیریم. سال آینده نیز یکسری دیگر از فرآورده‌ها را در دستور کار قرار می‌دهیم. در واقع پس از ارزیابی و تجزیه و تحلیل نتایج هر کدام از محصولات بررسی‌شده می‌توانیم قضاوت درستی کنیم. اما نمی‌توان بر پایه مطالعات جسته و گریخته‌ای که انجام می‌شود، قضاوت کلی کرد.

نتایج بررسی‌های شما تا چه زمانی قابل انتشار است؟

امسال به مرور این کار انجام می‌شود و نتایج تا پایان ۹۳ منتشر می‌شود.

چرا تاکنون بررسی صورت نگرفته بود؟ چرا در سال‌های اخیر میزان مصرف کود ازته در محصولات کشاورزی افزایش پیدا کرد و از طرفی چرا وزارت بهداشت در زمان خروجی محصولات بر آنها نظارت چندانی نکرد. مثلاً چرا در آمل میزان نیترات برنج‌های تولیدی به دلیل استفاده بیش از اندازه از کود ازته بالاست. چرا این اتفاق افتاده است؟

پدیده‌ای که در کل دنیا در حال رخ دادن است، پدیده افزایش میزان تولید محصولات کشاورزی در واحد سطح است. بنابراین استفاده از سموم، برای جلوگیری از آفات محصولات کشاورزی و افزودن کود برای افزایش میزان تولیدات کشاورزی، افزایش یافته است. اما در کنار این اتفاق عدم اطلاع کشاورزان از اثرات مخرب مصرف بیش از اندازه سم و کود و حتی زمان مصرف آنها منجر به افزایش غیرطبیعی آنها در مزارع کشاورزی شده است. در واقع عدم آموزش کافی به کشاورزان باعث می‌شود که آنها فراتر از میزان استاندارد و مجاز از کود و یا سم استفاده کنند. براین اساس تصور می‌کنم در وهله اول وزارت جهاد کشاورزی باید آموزش‌هایش را بیشتر کند، ما هم تحقیقات را انجام می‌دهیم و ان‌شاءالله گزارش آن را هم منتشر می‌کنیم.