تغییر جهت در زیست بوم

اسماعیل کهرم/مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست

در تابستان سال 1390، فیلم دلخراش مرگ ماده‌خرس قهوه‌ای و دو توله‌اش که سراسر پر از ضجه‌های دردناک دو توله بی‌پناه است؛ در فضای مجازی میان کاربران دست به دست می‌گشت. این فیلم در شمس‌آباد ونک واقع در شهرستان سمیرم استان اصفهان گرفته شده بود و در آن شکارچیان با روشی عجیب دست به شکار می‌زنند. آنها خرس ماده را با شلیک گلوله می‌کشند، سپس با بی‌رحمی تمام، شکم توله‌ها را با چاقو می‌درند و اجازه می‌دهند توله‌های درمانده در حالی که به شدت خونریزی دارند، با امحا و احشای بیرون ریخته به اطراف بدوند، ضجه بزنند و دست آخر بمیرند. دو سال پیش که این فیلم در میان مردم پخش شد و افکار عمومی منزجر از این فاجعه زیست‌محیطی، خواستار برخورد با عاملان آن بود؛ در نهایت دادگاهی تشکیل شد و متهمان به 18 ماه حبس محکوم شدند. به همین دلیل است که باید «خرس سمیرم» و برخورد سهل‌انگارانه با شکارچیان آن را نمادی دانست از آنچه بر محیط زیست ایران طی سال‌های گذشته رفته است. محیط زیست ایران پیش از انتخاب حسن روحانی به ریاست‌جمهوری، یا بعد از این انتخاب، دو داستان متفاوت دارد. در دولت آقای احمدی‌نژاد دیده می‌شد که مجوز کشف و استخراج معادن در برخی از مناطق حفاظت‌شده نیز ارائه می‌شد. در مناطق حفاظت‌شده‌ای مانند «آشوراده» صحبت از قطب گردشگری بود و حتی صحبت از این بود که می‌توان از جنگل‌های ایران برای مقابله با اثرات تحریم‌ها استفاده کرد. حال که مدیریت در سازمان حفاظت از محیط زیست تغییر کرده، این سازمان نهایت تلاش خود را بر این گذاشته که مصوباتی را که حاصل سفرهای استانی بود و در بیشتر موارد، به تخریب محیط زیست می‌انجامید، لغو کند. از این رو، کمیته‌های مختلفی در سازمان حفاظت از محیط زیست و حتی مجلس شورای اسلامی تمام تلاش خود را به کار بسته تا این مصوبات استخراج و لغو شود. به همین دلیل است که هم‌اکنون، گرفتاری بزرگ سازمان حفاظت از محیط زیست، لغو مصوباتی است که به صورت سفت و سخت قانونی شده و از طرفی به تخریب محیط زیست می‌انجامد.
موضوع مهم دیگر که پس از انتخاب خانم ابتکار به سمت ریاست سازمان محیط زیست دیده می‌شود؛ «شکار جانوران» یا زخمی کردن گونه‌های در معرض انقراض است. شاید در نگاه اول، رسانه‌ای شدن اخبار مربوط به شکار جانوران، نشانه‌ای از ازدیاد این رخداد در چند ماه اخیر باشد. اما به اعتقاد من، شکار در ایران زیاد نشده است؛ بلکه کشف شکار در ایران بالا رفته است. با آمدن خانم ابتکار به سازمان حفاظت از محیط زیست، تحرکات علیه سازمان به گونه‌ای پیش رفته که همراه با تصفیه حساب‌ها‌ی بی‌سابقه بوده است. دلیل آن هم برخورد شدید سازمان با شکارچیان است. اینکه یک شکارچی که دو راس کل وحشی را شکار کرده به 42 ماه زندان محکوم می‌شود؛ تقریباً بی‌سابقه است. تاکنون شکار حیوانات به صورت «سرخود» انجام می‌شد و برخوردی هم با شکارچیان صورت نمی‌گرفت. داستان خرس سمیرم را که به یاد دارید؟ رویکرد دادگاه‌ها در برخورد با شکارچیان و صدور احکام بی‌سابقه و مجازات‌های سنگین از سوی آنها، شرایط را تغییر داده است. با این احوال، باید پرسید که آینده چه خواهد شد؟ برای پاسخ به این سوال باید ابتدا به «بودجه مورد نیاز سازمان حفاظت از محیط زیست» پرداخت. در تمثیلی از وضعیت بودجه سازمان باید بگویم با اینکه «این کاسه لیسیده» شده اما در همین شرایط هم حرکت‌هایی مثبت انجام شده است. مثلاً دیه محیط‌بان‌ها در بودجه سازمان محاسبه و از مجلس نیز درخواست اضافه بودجه شده است. مردم ایران دیدند که نخستین جلسه هیات دولت در مورد دریاچه ارومیه بود و وقتی خانم ابتکار به سمت ریاست سازمان منصوب شد بلافاصله به ارومیه رفت و سپس از «هامون» بازدید کرد. اینها در شرایطی است که پیش از این، نگرش عمده دولت، «انحلال» سازمان محیط زیست بود. با آمدن آقای روحانی، مطالبات مردم تغییر پیدا کرده است. مردم، اهمیت بیشتری به محل زیست‌بوم خود می‌دهند و تمام تلاش‌ها بر این است که خواسته‌های آنها تا حد توان انجام گیرد.