مرگ با «مِرس»

روز پنجشنبه، 8 خرداد 1393، خانمی 53‌ساله بعد از چند روز تحمل بیماری در بیمارستانی در کرمان درگذشت. مرگ ناگوار این زن، زنگ خطری را در ایران به صدا درآورد که از حدود دو سال قبل نجوای آن در بسیاری از کشورهای خاورمیانه شنیده می‌شود: ویروس کرونا. نوع خاصی از ویروس مذکور، خاورمیانه و به طور خاص شبه‌جزیره عربستان را به عنوان جولانگاه خود برگزیده است و اکنون با نخستین مورد مبتلا به مرگ، احتمال دارد ایران را هدف جدید خود بداند. این نمونه از ویروس کرونا، موجب ایجاد بیماری تنفسی در انسان می‌شود که می‌توان آن را «سارس» خاورمیانه نامید: سندروم تنفسی خاورمیانه

(Middle-East‌ Respiratory Syndrome) یا به اختصار، مِرس. نام مِرس بسیار کمتر از نام ویروس آن، یعنی کرونا، شناخته شده است و بسیاری حتی نام کرونا را برای بیماری جدید به کار می‌برند. برخی معتقدند اگر سارس در آسیای شرقی جان برخی انسان‌ها را گرفت، اکنون نوبت مرس است که همان فاجعه را در خاورمیانه تکرار کند. در مقابل گفته می‌شود تعداد کل مبتلایان به این بیماری حدوداً به اندازه جان‌باختگان سارس است و در نتیجه این بیماری چندان نگران‌کننده نیست. این استدلال با موج جدید افزایش تعداد مبتلایان به مرس، چندان قابل پذیرش به نظر نمی‌رسد: سارس، 10 درصد مبتلایان را به کام مرگ می‌فرستد و مرس، 30 تا 40 درصد آنها را.

سه نفر مبتلا

بر اساس آخرین آمار اعلام‌شده در ایران، علاوه بر فرد درگذشته، ابتلای دو نفر دیگر به «مرس» قطعی شده است. نگاهی به موارد ابتلای قطعی به مرس نشان می‌دهد هیچ‌کدام از آنها از عربستان به ایران نیامده‌اند. با وجود این، به دلیل تعدد مسافرت‌های صورت‌گرفته به عربستان و مطرح ‌شدن این کشور به عنوان مرکز مرس، همواره احتمال ابتلا به این بیماری در مورد افرادی که به‌تازگی از سفر حج بازگشته‌اند، مطرح می‌شود. کارشناسان و رسانه‌ها بر رعایت بهداشت عمومی و مراجعه به پزشک در صورت ابتلا به علائمی همچون نارسایی تنفسی و سرفه به‌ویژه بعد از بازگشت از سفر به کشورهای خاورمیانه تاکید می‌کنند. شاید همین تاکید و مراعات موجب شده بر اساس اعلام مسوولان، این بیماری در استان کرمان کنترل شده باشد و خطری به لحاظ شیوع گسترده آن نیز وجود نداشته باشد. باوجود اعلام کنترل بیماری، هنوز نگرانی‌ها در مورد گسترش مرس پابرجاست که شاید در این میان، ارائه آمار متناقض از تعداد مبتلایان به این بیماری تاثیر دوچندانی داشته باشد. برخی مسوولان، تعداد مبتلایان به مرس را تا 12 نفر نیز اعلام کرده‌اند و بعضی رسانه‌ها، مرگ شترها در استان کرمان را به این بیماری مرتبط می‌دانند. همزمان در استان همدان، ورود شتر ممنوع شده است. بر اساس گفته مدیرکل دامپزشکی این استان، اماکن گردشگری درخواست ورود شتر را داشتند که به دلیل احتمال انتقال بیماری این مجوز داده نشده است.

مِرس چیست؟

بر اساس اعلام مرکز کنترل و پیشگیری بیماری آمریکا (CDC)، سندروم تنفسی خاورمیانه که نام انگلیسی آن به اختصار MERS خوانده می‌شود، یک بیماری تنفسی ویروسی است که نخستین بار در سال 2012 در عربستان گزارش شد. این بیماری توسط یک نوع ویروس کرونا با نام MERS-CoV ایجاد می‌شود. مبتلایان به مرس، دچار بیماری‌های تنفسی شدید می‌شوند و با تب، سرفه و تنفس کوتاه دست‌وپنجه نرم می‌کنند و در برخی موارد دچار ازکارافتادگی اعضای بدن به‌ویژه کلیه می‌شوند. آثار بیماری بر روی افراد با سیستم ایمنی ضعیف، سالمندان و بیماران مبتلا به امراضی همچون دیابت، سرطان و مشکلات حاد ریوی شدیدتر گزارش شده است. نمونه‌هایی از ابتلا به این بیماری بدون بروز نشانه‌های ظاهری نیز وجود داشته است. عدم شناخت کامل از ابعاد ویروس موجب شده است مکانیسم و شیوه دقیق انتقال آن مشخص نباشد. با وجود این، ارتباط نزدیک با فرد بیمار و برخی حیوانات، به عنوان عامل انتقال مطرح هستند. مرس، بیماری چندان فراگیری به شمار نمی‌رود و در سطح جامعه به‌آسانی و گستردگی شایع نمی‌شود. در میان حیوانات، شتر تاکنون به عنوان یکی از مخازن ویروس عامل مرس شناخته شده است و حیواناتی همچون بز، گوسفند و گاو نیز در معرض بررسی هستند. به همین دلیل گفته می‌شود افرادی که در معرض ارتباط با این حیوانات هستند، بایستی بیشتر مراقب سلامتی خود باشند. مصرف محصولات تولیدی از حیوانات (همچون گوشت و شیر) نیز باید با رعایت نکات بهداشتی صورت گیرد.

قاتل مردم خاورمیانه

مرس، هم‌خانواده سارس به شمار می‌رود. ویروس سارس بعد از انتشار در سال 2003، بسیار فراگیر شد؛ هشت هزار نفر را مبتلا کرد و از جمله حدود 800 نفر در اثر ابتلا به آن جان خود را از دست دادند. با وجود این، محل انتشار و تمرکز مرس به کلی با سارس تفاوت دارد. همان‌طور که از نام مرس، سندروم تنفسی خاورمیانه، مشخص است این ویروس به طور خاص در خاورمیانه منتشر شده است و تاکنون اکثریت قریب به اتفاق مبتلایان، به شبه‌جزیره عربستان و کشورهای نزدیک به آن مربوط بوده‌اند. با وجود آنکه مرس برخلاف بسیاری از بیماری‌ها به صورت اجتماعی و کشوری فراگیر نشده، تمرکز آن در کشورهای خاورمیانه موجب شده است سازمان‌های بهداشتی توصیه‌های خاصی برای سفر به این کشورها در نظر بگیرند. نگرانی از انتشار مرس در آستانه سفر حجاج به عربستان بیشتر نیز می‌شود؛ چرا که هرساله میلیون‌ها زائر، مناسک حج را به جای می‌آورند که احتمال انتقال گسترده بیماری را به‌ویژه در کشورهای خارجی به‌جز عربستان افزایش می‌دهد.

اعتراض به سبک بوسیدن شتر

پس از آنکه پادتن ویروس عامل مرس در بدن گونه‌های متعددی از شتر پیدا و نقش شتر به عنوان مخزن بیماری مشخص شد، دولت عربستان در اردیبهشت امسال تلاش گسترده‌ای را برای جلوگیری از خوردن و نوشیدن گوشت و شیر شتر بدون طی مراحل بهداشتی آغاز کرد. دولت همچنین اعلام کرد افرادی که با شتر سروکار دارند، از ماسک و دستکش استفاده کنند. این در حالی بود که شتر، به صورت سنتی بخشی از زندگی و فرهنگ مردم این کشور را تشکیل می‌دهد. بر اساس یک بررسی سال 2008، حدود 900 هزار شتر در این کشور زندگی می‌کنند که منبع درآمد بخشی از مردم نیز به شمار می‌روند. اقدام دولت عربستان، واکنش تعدادی از مردم و کشاورزان را به دنبال داشت که با انتشار تصاویری از ارتباط با شتر بدون لوازم محافظتی و حتی بوسیدن آن، به تلاش دولت اعتراض می‌کردند. تصاویر و فیلم‌های متعددی از این واکنش‌ها در یوتیوب و توئیتر منتشر شده است. برخی معترضان سال‌ها همزیستی نزدیک با این حیوان بدون هرگونه بیماری را سندی از بی‌تقصیر بودن شتر در بیماری مرس می‌دانند.

هر روز بدتر از دیروز

آخرین آمار دولتی منتشر‌شده در عربستان نشان می‌دهد تا 18 خرداد، مجموعاً 698 نفر در این کشور به مرس مبتلا شده‌اند که 287 نفر معادل حدود 40 درصد، جان خود را از دست داده‌اند. 359 نفر از مبتلایان مجدداً سلامتی خود را به دست آورده و درمان شده‌اند و 52 نفر نیز تحت مراقبت‌های پزشکی قرار دارند. با توجه به حساسیت موضوع، دولت عربستان این آمار را به صورت روزانه و بعضاً هر روز چندین بار به‌روزرسانی می‌کند. اخیراً همزمان با دور جدید افزایش آمار مبتلایان، زیاد ممیش، قائم‌مقام وزارت بهداشت این کشور از سمت خود برکنار شد. پیش از او، عبدالله الربیعه، وزیر بهداشت عربستان نیز با حکم پادشاهی شغل خود را از دست داده بود. رشد ابتلا به مرس در سال جدید میلادی و انتقاد نسبت به عملکرد و حتی آمارهای دولتی، اصلی‌ترین دلیل این برکناری‌ها بوده است. بر اساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی، 30 درصد از کسانی که ابتلای آنها به مرس مورد تایید قرار گرفته است، جان خود را از دست داده‌اند. آخرین آمارهای سازمان بهداشت جهانی در نیمه خرداد نشان می‌دهد 681 نفر به این بیماری مبتلا شده‌اند که از این تعداد، مرگ 204 نفر گزارش شده است. به نظر می‌رسد با توجه به آمارهای جدید منتشر شده توسط دولت عربستان، این اعداد بایستی مورد بازنگری اساسی قرار گیرند؛ بازنگری‌هایی که افزایش آمار مبتلایان را به همراه خواهد داشت و موجب افزایش توجه عمومی به مرس می‌شود. آمارهای مرکز کنترل و پیشگیری بیماری اروپا رقم مبتلایان را 815 مورد اعلام می‌کند که 313 مورد از آنان جان باخته‌اند؛ این یعنی بیش از 38 درصد مبتلایان جان خود را از دست داده‌اند. به نظر می‌رسد با توجه به تاخیر در به‌روزرسانی آمارهای سازمان‌های جهانی، بهترین تخمین را بتوان از اطلاعات منتشره توسط منابع خبری مختلف و از جمله دولت‌ها به دست آورد. بر این اساس، مجموع کل مبتلایان 825 مورد و جان‌باختگان، 316 نفر است. این ارقام نزدیکی قابل‌توجهی با آمارهای مرکز کنترل و پیشگیری بیماری اروپا دارند و بر مبنای اعلام دولت‌ها استخراج شده‌اند. عربستان سعودی با 698 نفر، امارات متحده عربی با 70، اردن با 18، قطر با هفت و انگلستان با چهار مورد ابتلا در رتبه‌های اول تا پنجم قرار دارند. تا چند هفته قبل، در میان 22 کشوری که موارد ابتلا به مرس در آنها گزارش شده است، نامی از ایران نبود. با انتشار خبر مرگ یک نفر و ابتلای حداقل سه نفر در مجموع، اکنون ایران نیز به جمع کشورهای در معرض خطر مرس پیوسته است. وضعیت ایران مشابه کشورهای کویت و تونس است و البته در صورت عدم کنترل و توجه کافی، امکان بدتر شدن وضعیت چندان دور از ذهن نیست.

منابع:

1- سازمان بهداشت جهانی

2- مرکز پیشگیری و کنترل بیماری آمریکا

3- مرکز پیشگیری و کنترل بیماری اروپا

4- وزارت بهداشت عربستان

5- خبر شماره 572083 فرانس 24

6- خبر شماره 2818389 تایم

7- خبر شماره UKKBN0EE 12920140603 رویترز