مسکّنی برای زخمی کهنه

با ارائه لایحه بودجه 1394 از سوی دولت به مجلس، مجدداً نگاه‌ها به سوی یک معضل قدیمی در کشور یعنی «سربازی اجباری» جلب شد. این بار فروش سربازی تحت عنوان «جریمه مشمولان غایب» مطرح شده است. در طرح اولیه دولت، اعلام شده بود مشمولان دارای غیبت بیش از 10 سال، می‌توانند با پرداخت جریمه‌ای بین 20 تا 50 میلیون تومان، از خدمت معاف شوند. اما ستاد نیروهای مسلح دوره غیبت را هشت سال اعلام کرد و در تصویب نهایی مجلس هم، مدت هشت سال در نظر گرفته شد. مبلغ خرید هم در مجلس بین 10 تا 50 میلیون تومان تعیین شد. پیش از تایید بودجه در مجلس و شورای نگهبان، سامانه‌ای برای ثبت‌نام مشمولان غایب از سوی سازمان نظام‌وظیفه شروع به کار کرد و برخی از گزارش‌ها نیز تعداد مشمولان ثبت‌نامی در این سامانه را حدود 190 هزار نفر اعلام کرده است. هر چند تعداد کل مشمولان غایب، بین یک‌ و نیم تا دو میلیون نفر اعلام شده بود. درآمد در نظر گرفته شده در لایحه بودجه از ناحیه اجرای این طرح هزار میلیارد تومان بود، ولی در صورتی که فرض شود 200 هزار نفر مشمول غایب سربازی از این طرح استفاده کنند و متوسط مبلغ جریمه آنان هم 25 میلیون تومان باشد، ملاحظه می‌شود که درآمد ورودی به خزانه در نتیجه این طرح، حدود پنج هزار میلیارد تومان خواهد بود. با وجود اینکه این طرح «جریمه» نام گرفته بود، از همان روزهای ابتدایی مقایسه‌هایی بین آن با طرح فروش سربازی که در اواخر دهه 70 نزدیک به دو سال اجرا شد، صورت گرفت. در راستای این مقایسه، مجدداً انتقاداتی قدیمی نیز به این طرح صورت گرفت. عمده این انتقادات حول «ناعادلانه» بودن فروش سربازی مطرح می‌شد. به نظر می‌رسد مشکلات مالی دولت به دلیل تحریم‌ها و کاهش قیمت نفت، موجب شود حداقل در سال 1394 اجرای این طرح «قطعی» باشد. اما گروه دیگری از منتقدان معتقد بودند شیوه کنونی نظام‌وظیفه اجباری در ایران، دارای مشکلات زیادی است و از ضرورت اصلاح کلی قانون فعلی سربازی سخن گفتند. انتقادی که با توجه به مشکلات فعلی قانون سربازی و تجربه جهانی کشورهای مختلف در اجرای سربازی اجباری و همگانی و سپس حذف و اصلاح سربازی، چندان هم بیراه نبود. از جمله این انتقادات می‌توان به فعالیت‌های گروهی اشاره کرد که اخیراً همایشی را در دانشگاه تهران با عنوان «همایش سربازی و راهکارهای عادلانه» برگزار کرده‌اند و قرار است دومین همایش خود را نیز در فروردین‌ماه در دانشگاه شریف برگزار کنند. نکته جالب در این همایش این موضوع بود که تعدادی از چهره‌های مورد تایید حاکمیت، نقدهای اصولی را از زوایای متعددی به شیوه کنونی سربازی و اجباری بودن آن وارد کردند. نقدهایی که می‌تواند زمینه اصلاح اساسی سربازی اجباری و ورود ایران به فهرست بیش از 100 کشوری باشد که در دهه‌های گذشته، به مضرات سربازی اجباری پی بردند به عنوان مثال در این همایش، سرهنگ محمدرضا اکبر‌حلوایی، معاون پیشین «سازمان وظیفه عمومی» که تا اوایل سال جاری نیز عهده‌دار این سمت بود، اظهار کرد: «مشکلات و تاثیرهای محیط‌های پادگانی در رفتار اجتماعی سربازان غیرقابل جبران است و از لحاظ اقتصادی نیز در شیوه کنونی سربازی، یک جوان برای مدت بیش از دو سال به محیط بدون بهره‌وری کافی منتقل می‌شود. در حوزه اقتصادی، سربازی یعنی درگیر کردن یک جوان به مدت بیش از دو سال؛ به طوری که سه یا چهار ماه قبل از سربازی و سه یا چهار ماه بعد از سربازی این جوان را درگیر می‌کنیم و یک نیروی مولد اقتصادی جوان و کارآفرین را از محیطی که در آن تاثیرگذار است، به محیطی بدون بهره‌وری کافی منتقل می‌کنیم.» یا می‌توان به گفته‌های غلامحسین الهام، عضو حقوقدان «شورای نگهبان قانون اساسی» در این همایش اشاره کرد که با بیان اینکه «سربازی اجباری بر خلاف بند چهارم اصل۴۳ قانون اساسی جمهوری اسلامی است که بر «رعایت آزادی شغل و عدم اجبار افراد به کار معین» تاکید دارد»، اضافه کرد: «سربازی اجباری به عنوان اجبار به یک کار معین، عملاً نوعی «بیگاری» است و اطلاق صفت مقدس به آن هم درست نیست. اگر سربازی مقدس است چرا اضافه خدمت را به عنوان یک کیفر مطرح می‌کنیم؟»