در مصاف با عیاران

«آرسن لوپن» مخلوق قریحه «موریس بلان» نویسنده داستان‌های پلیسی-جنایی فرانسوی، اگر جان بگیرد و گذارش به ایران بیفتد، بدون شک از گونه‌گونی فنون عیاری در ایران زمین، سر به کوی و بیابان خواهد گذاشت. چرا سراغ شخصیت‌های خیالی یا خارجی برویم؟ «مهدی بلیغ» که نام او در دهه 1330 به عنوان بزرگ‌ترین و باهوش‌ترین کلاهبردار ایران در تاریخ به ثبت رسیده است، چنانچه حیات دوباره پیدا کند و در جریان فوت و فن کلاهبرداری‌های دهه 1390 خورشیدی قرار گیرد، چه بر سر او خواهد آمد؟ ایرانی‌ها این روزها به سادگی با نوشیدن یک لیوان آب، فریب می‌خورند و مال‌شان را می‌بازند. در یکی از مواردی که اخیراً اتفاق افتاده است، شخصی ناشناس طی تماس تلفنی با آهن‌فروشان ادعا کرده فروشنده آهن‌آلات به قیمت مناسب است و به این شیوه و شگرد خریداران آهن را به خرید ترغیب کرده است. فروشنده اطلاعات کامل و دقیقی از اصطلاحات فنی مربوط به انواع آهن‌آلات بر زبان آورده و همین موضوع توانسته است، اعتماد خریداران را جلب کند. این کلاهبردار به آنان گفته بود که تنها در صورت بارگیری بار آهن و تایید آن از سوی راننده مورد تایید خریداران، پول به حسابش واریز شود و همین موضوع اسباب اعتماد، بدون هرگونه ملاقات حضوری با فروشنده را فراهم کرده است. بدیهی است که تنوع و تکثر روش‌های کلاهبرداری تا آنجا پیش رفته است که روش انتخاب‌شده توسط این فروشنده آهن، شاید در شمار ساده‌ترین طرق کلاهبرداری قرار گیرد.

بر اساس تعاریف موجود، کلاهبرداری به اقداماتی اطلاق می‌شود که بر پایه فریب بنا شده باشد که افرادی برای کسب منفعت برای خود یا موسسه‌ای به فریب دیگران متوسل می‌شوند. با این فرض، می‌توان دایره وسیعی از روش‌ها و مصادیق کلاهبرداری ترسیم کرد. به گفته «بهروز رهبریان» رئیس پلیس مبارزه با جعل و کلاهبرداری پلیس آگاهی، کلاهبرداری تلفنی، کلاهبرداری در خرید و فروش، کلاهبرداری در پیش‌فروش، اعزام دانشجو به خارج، فروش اجناس بدلی، کارچاق‌کنی، رمالی، فالگیری، کلاهبرداری در ازدواج و آموزشگاه‌ها و موسسات خیریه مهم‌ترین انواع کلاهبرداری در کشور هستند. او می‌گوید: «امروز مهم‌ترین معضل در این حوزه کلاهبرداری تلفنی است که از طریق تماس و پیامک انجام می‌شود.» اما چه دلایلی وجود دارد که روش‌های کلاهبرداری دچار تنوع شده و به‌رغم اطلاع‌رسانی و انتشار اخبار مربوط به این نوع بزهکاری‌ها، مردم همچنان فریب می‌خورند؟ آیا توفیق کلاهبرداران ناشی از ساده‌انگاری ایرانیان است؟ یا چه دلایلی برای افزایش مصادیق کلاهبرداری در ایران وجود دارد؟ آیا میان افزایش کلاهبرداری و وجود فساد اداری و اقتصادی در یک کشور رابطه‌ای وجود دارد؟ رهبریان مهم‌ترین دلایل کلاهبرداری در ایران را ناشی از ساده‌انگاری، تنبلی اجتماعی و طمع‌ورزی می‌داند و در ادامه چنین می‌گوید: «کلاهبرداران با استفاده از حس نیاز مالی طعمه با پیشنهادهای وسوسه‌کننده توجه مالباختگان را جلب می‌کنند و به راحتی افراد را فریب می‌دهند.» قانونی که در سال 1367 و در مجمع تشخیص مصلحت نظام، به منظور تعیین مجازات مرتکبان ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری به تصویب رسیده است برای کلاهبرداری ساده یک تا هفت سال حبس و پرداخت جزای نقدی معادل مالی که کسب شده تعیین کرده است. اما گویی این مجازات چندان بازدارنده نیست که کلاهبرداران در نهایت خلاقیت، متناسب با اقتضائات روز، شیوه‌های جدیدی را برای فریب مخاطبان خویش ابداع می‌کنند. آنها با این ابداعات گویی ابتکار عمل را برای برخورد و مقابله، از سیستم قضایی ربوده‌اند. در چنین شرایطی، به نظر می‌رسد این مردم هستند که می‌توانند از طریق کسب اطلاعات بیشتر و نیز پرهیز از اعتماد بیجا بساط کلاهبرداری‌های ریز و درشت را از پیش روی خود برچینند.