پس از تلگرام

تصور کنید در یک شبکه اجتماعی مشغول گپ و گفت با دوستان‌تان هستید، یا خوراک خبری یک کانال را مرور می‌کنید. یک نفر هم کنارتان نشسته است و با شما پیام‌ها را می‌خواند و نوشته‌های شما را چک می‌کند! بدون شک از حضور یک مزاحم در حریم شخصی‌تان کلافه خواهید شد. حالا تصور کنید این شخص «برادر بزرگ» است؛ دولتی که نگران شماست و نگران محتوایی که می‌خوانید، لایک می‌کنید یا به اشتراک می‌گذارید. آن وقت چه اتفاقی می‌افتد؟ به احتمال زیاد بار و بندیل‌تان را جمع می‌کنید و به جای دیگری می‌روید که سایه حضور این «برادر بزرگ» کمتر بر سرتان سنگینی کند.
به نظر می‌رسد قرار نیست این اسباب‌کشی‌های گاه و بیگاه کاربران شبکه‌های اجتماعی در ایران پایان یابد. کمتر از دو سال پیش در پی فیلتر شدن وی‌چت، وایبر به سرزمین جدید پناهندگانی تبدیل شد که به امید یافتن ابزار دیگری برای ارتباط به آن پناه آورده بودند. اما دیری نپایید که وایبر هم به سرنوشت وی‌چت دچار شد. به جرم نشر مطالب غیراخلاقی و هتک حرمت چهره‌های سیاسی و مذهبی وایبر دچار اختلال شدید شد و کاربرانش را واداشت تا به شبکه اجتماعی دیگری کوچ کنند. البته برخی معتقد بودند که کندی و اختلال در وایبر بی‌ارتباط با کارت زرد نمایندگان به وزیر ارتباطات به دلیل توسعه پهنای باند اینترنت نبود؛ مساله‌ای که هنوز تایید یا تکذیب نشده است.
این بار نوبت تلگرام بود که در نهایت تعجب، سهل و آسان و بی‌دردسر جای خودش را در میان کاربران باز کرد. همه چیز آرام به نظر می‌رسید، آنقدر آرام و امن که تلگرام به شهر 14 میلیون‌نفری دنیای مجازی ایران تبدیل شد. اما این شبکه اجتماعی هم برای کاربرانش امن باقی نماند. نشر محتوای غیراخلاقی و غیرمجاز و استیکرهای کذا در این فضا، باز هم دردسرساز شد تا آنجا که چندین بار خبر احتمال فیلتر شدنش کاربران مشتاق را دچار نگرانی کرد. دردسر بزرگ اما در هفته پایانی مهرماه گریبان کاربران را گرفت، زمانی که بروز اختلالات جدی در این شبکه با توئیت جنجالی مدیرعامل آن همراه شد. پاول دوروف در حساب کاربری خود در توئیتر نوشت: «وزارت ارتباطات ایران خواسته است که برای آنها امکان جاسوسی و ابزار سانسور فراهم کنیم. ما این درخواست را رد کردیم و آنها نیز ما را مسدود کردند.»
این توئیت که با سرعت عجیبی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد، واکنش سریع مسوولان را نیز در پی داشت. واعظی، وزیر ارتباطات در یک نشست مطبوعاتی ادعای دوروف مبنی بر درخواست جاسوسی را رد کرد و دلیل مکاتبه با این شبکه را حذف محتوای غیراخلاقی به منظور ممانعت از فیلتر شدن آن خواند. او تاکید کرد سیاست دولت این است که هیچ یک از شبکه‌های اجتماعی مطابق با قوانین ایران فیلتر نشود. ادعایی که زارعیان مدیرکل روابط عمومی شرکت مخابرات ایران نیز بر آن صحه گذاشت. گرچه اختلال در تلگرام ظرف مدت کوتاهی برطرف شد اما هنوز گمانه‌زنی‌هایی وجود دارد که از احتمال ادامه اختلال و حتی فیلتر شدن این شبکه اجتماعی خبر می‌دهد.
تلگرام فیلتر شود یا نه، کاربران شبکه‌های اجتماعی یاد گرفته‌اند که در جای دیگری به دنبال راه‌های ارتباطی بگردند. ارتباط فرآیندی است که نمی‌توان آن را حذف کرد یا مانع از آن شد. پلاس مسنجر، فیس‌تایم، تیک‌تاک و شبکه‌هایی از این دست، تنها چند گزینه احتمالی برای کوچ جدید کاربران تلگرام هستند. دنیای ارتباطات، آنها را به فرصت‌های بی‌شماری برای انتخاب مجهز کرده است. این نکته‌ای است که اغلب، دولتمردان آن را از خاطر می‌برند.