نمایشگاه کتاب فرانکفورت و حضور ایران

نمایشگاه کتاب فرانکفورت به عنوان بزرگ‌ترین اتفاق فرهنگی جهان در حوزه کتاب برای شصت و ششمین بار ناشران و ادیبان دنیا را دور هم جمع کرده است.
شصت و ششمین دوره نمایشگاه کتاب فرانکفورت به عنوان بزرگ‌ترین اتفاق فرهنگی جهان در حوزه کتاب چهارشنبه گذشته کارش را آغاز کرد. نمایشگاهی که چرخ‌دنده‌های صنعت نشر جهان روی ریل‌هایش سرعت می‌گیرد. برخلاف تصوری که ما از نمایشگاه کتاب داریم در فرانکفورت هم مانند باقی نمایشگاه‌های بین‌المللی خبری از ازدحام جمعیت و خرید کتاب نیست، یعنی اصلاً کتابی نمی‌فروشند که کسی بخواهد بخرد؛ شاید برای همین است که نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تنها یک نام را با خودش به یدک می‌کشد و بیشتر یک فروشگاه بهاره بزرگ است که می‌شود با تخفیف به شکل درهم کتاب‌هایی را خرید و خیلی هم ابعاد بین‌المللی در آن ندید. با این حال برخلاف هشت سال گذشته امسال ایران سعی کرده است در نمایشگاه فرانکفورت حضوری مطابق با استانداردها داشته باشد، هر چند که نپیوستن به قانون کپی‌رایت همچنان سبب شده ایران چندان داخل بازی و قراردادهای بین‌المللی که در این نمایشگاه عقد می‌شود، نباشد.
رضا امیرخانی نویسنده کتاب‌های پرفروشی همچون «بی‌وتن» و «من او» طی روزهای اخیر در فضای مجازی که خبرنگاران حوزه کتاب در آن عضو هستند به روایت خاطره‌‌ای از حضورش در نمایشگاه فرانکفورت در سه سال پیش پرداخته است که نشان می‌دهد چطور ایران در این رویداد نمی‌تواند حضور جدی داشته باشد. او نوشته است: «در فرانکفورت ما دقیقاً مثلِ بچه‌هایی هستیم که دعوت شده‌ایم به یک استادیوم که در آن کریکت بازی می‌کنند! ما اصلاً تفاوت کریکت و کبدی را نمی‌دانیم. در بهترین حالت لباس ورزشی را پوشیده‌ایم و زانوبند هم بسته‌ایم و کلاه محافظ هم سرمان است. وقتی می‌بینیم آنها در زمین می‌دوند، ما هم می‌دویم. می‌چرخند ما هم می‌چرخیم. دست می‌زنند ما هم دست می‌زنیم، ولی دقیقاً نمی‌دانیم بازی چیست و تنها کمی ورجه و‌ورجه می‌کنیم و البته بعد از آن برمی‌گردیم و گزارش می‌دهیم. همه اینها در حالی است که ما اصلاً نمی‌دانیم بازی کریکت چیست و چه قوانینی بر آن حاکم است و فقط لباسش را پوشیده‌ایم!»
او که سال 91 در نمایشگاه فرانکفورت حاضر بود درباره مشاهداتش می‌نویسد: «در آن سال من در فرانکفورت سه کتاب برای فروش حق‌رایت ارائه کرده بودم. یکی به روسی ترجمه شده بود، دیگری به عربی و آخری به انگلیسی. بیش از 10 قرار کاری گذاشتم. با یک ناشر کانادایی حدود یک سال مکاتبه داشتم برای انتشار ترجمه انگلیسی جانستان کابلستان و عاقبت موفق نشدم. کاری هم داشتم که در ترکیه منتشر شده بود و ناشرش حق‌التالیف نداده بود. با نماینده وزارت فرهنگ ترکیه قرار کاری گذاشتم و رسماً به من گفت چون کشورت به کپی رایت نپیوسته است شکایتت راه به جایی نخواهد برد. این یعنی نتیجه بازی را واگذار کردم؛ سه بر صفر! اما بسیار از سفرم راضی بودم چون کمی قواعد را فرا گرفتم.
حالا با این دست تجربه‌ها اینکه من برگردم و در رسانه داخلی لاف در غربت بزنم که هفده - یک مسابقه را برده‌ام و کلی دستاورد داشته‌ام، بسیار خطرناک است. به نظر من تقریباً هیچ مراوده به دردبخوری در بسیاری از رفت و آمدهای ما به این دست نمایشگاه‌ها شکل نمی‌گیرد.»
او از مدیرانی که این دوره خود را برای حضور در نمایشگاه فرانکفورت آماده کرده‌اند هم در همان صفحه سوالی کرده بود، و درباره آماده بودن برای حضور در این رویداد پرسیده بود: «یک سوال جدی که در این میان مطرح است این نکته است که چند رایت کاتالوگ همین الان برای نمایشگاه فرانکفورت آماده کرده‌ایم؟ چند نفر که سر و دست می‌شکنند برای گرفتن غرفه در سالن پنج، غرفه مجازی در سایت نمایشگاه فرانکفورت گرفته‌اند؟ چه تعداد قرار ملاقات کاری در سالن ملاقات‌ها تنظیم شده است؟ اینها همه گرم کردن قبل از بازی است.»
مسوولان ایرانی می‌گویند تدارک به نسبت گسترده‌ای را برای حضور در این نمایشگاه دیده‌اند. این تدارک از تخصیص دو غرفه از سوی موسسه نمایشگاه‌های بین‌المللی ایران در سالن‌های ناشران بزرگسال و کودک و نوجوان تا حضور برخی از ناشران به صورت خصوصی و با هزینه‌های شخصی خودشان را شامل می‌شود.
بنا بر آنچه تاکنون از سوی موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران به عنوان متولی ساماندهی بخش اعظم ناشران ایران در این نمایشگاه عنوان شده است، امسال در فضایی بالغ بر 200 متر در بخش بزرگسال و نزدیک به 40 متر در بخش کودک و نوجوان ناشران ایرانی در این نمایشگاه به معرفی آثار خود خواهند پرداخت و بیش از 14 ناشر و تشکل ادبی نیز به صورت مستقل در این نمایشگاه حضور دارند که این تعداد سوای از ناشرانی است که آثارشان در قالب انجمن ناشران دفاع مقدس و انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان در این نمایشگاه حضور خواهند داشت. بنا بر اعلام مسوولان اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، امسال 200 عنوان کتاب عمومی برای حضور در این نمایشگاه انتخاب شده‌اند که 14 عنوان حقوقی، 25 عنوان مذهبی، 7 عنوان علمی-آموزشی، 18 عنوان سیاسی-فرهنگی، 28 عنوان هنری، 95 عنوان ادبی، 25 عنوان مجموعه شعر، 10 عنوان روانشناسی، 22 عنوان نمایشنامه و 13 عنوان متفرقه بوده است. از سوی دیگر 70 عنوان کتاب تالیف شده با موضوع دفاع مقدس نیز امسال از سوی ایران در این نمایشگاه حاضر خواهند بود.
امسال لیست 190 کتابی که در غرفه ایران عرضه خواهد شد هم اعلام شده است، از فرصت دوباره گلی ترقی تا کتاب مستطاب آشپزی نجف دریابندری تا کتاب‌هایی درباره ادبیات کلاسیک ایران که مسوولان امیدوارند بتوانند کپی‌رایت این کتاب‌ها را به ناشران خارجی بفروشند. با این حال به نظر می‌رسد ایران دارد سعی می‌کند گام‌هایی برای جدی گرفته شدن در این فضا بردارد، هر چند که احتمالاً تا زمان نپیوستن به قانون کپی‌رایت اوضاع نشر و فرهنگ در عرصه بین‌المللی بر همین پاشنه می‌چرخد. آژانس ادبی غزال در سال جاری نیز در نمایشگاه فرانکفورت با بیش از 90 عنوان کتاب و با همکاری یک کارگروه ویژه در سالن 5 غرفه E7 و D7 حضور دارد. در حال حاضر این کارگروه ویژه با توجه به عناوین انتخاب شده در کاتالوگ مشغول تنظیم ملاقات‌هایی با ناشران و آژانس‌های شرکت‌کننده بین‌المللی در نمایشگاه برای فروش رایت آثار است.
آژانس ادبی غزال، اولین آژانس ادبی است که به صورت رسمی فعالیت خود را از سال 91 آغاز کرده و با حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی از جمله ابوظبی، لندن، بولونیا و فرانکفورت طی سال‌های گذشته توانسته است با عرضه آثار برتر ایرانی قراردادهایی با ناشران مختلف و صاحب‌نام در جهان کتاب تنظیم کند.