ترقی معکوس

یازدهم سپتامبر سال 2001 بود که برج‌های دوقلوی مرکز تجارت جهانی واقع در نیویورک، هدف حمله انتحاری دو هواپیمایی قرار گرفت که از سوی تروریست‌ها ربوده شده بودند. اکنون که حدود 15 سال از این حادثه تکان‌دهنده می‌گذرد، اسنادی افشا شده که حکایت از دست داشتن سعودی‌ها در این حمله تروریستی دارد. حتی یکی از افرادی که به نقش خود در حملات ۱۱ سپتامبر معترف است، نیز چنین اذعان داشته که تامین مالی حملات با کمک یکی از شاهزادگان سعودی صورت گرفته است. این افشاگری صدای مردم آمریکا و حتی نمایندگان کنگره این کشور را درآورد؛ نمایندگان عمدتاً تندرویی که در چند دهه گذشته حامی عربستان بوده‌اند. بر این اساس طرحی مبنی بر حق شکایت و دریافت غرامت از دولت عربستان برای قربانیان این حادثه با اکثریت به تصویب کنگره رسید. حال آنکه دولت آمریکا پیش از این تلاش ناموفقی در عدم انتشار این اسناد داشت و پس از تصویب طرح یاد‌شده، باراک اوباما از حق وتوی خود استفاده کرد و آن را مردود دانست. اما با فشار دوباره نمایندگان، طرح وتو‌شده به سنا رفت و در میان سناتورها، با قاطعیت مجدد 97 رای به یک رای و پس از آن در کنگره به تصویب مجدد رسید. به گواه تاریخ این اولین بار است که کنگره آمریکا با اکثریت لازم، وتوی باراک اوباما را بی‌اثر کرد. پس از آن بود که نوبت اعتراض به سعودی‌ها رسید و کار تا جایی پیش رفت که دولت عربستان، آمریکا را تهدید به خروج سرمایه 750 میلیارد دلاری خود از این کشور کرد. آمریکایی‌ها نیز اعلام داشتند غرامت قربانیان حادثه 11 سپتامبر، معادل 3 /3 تریلیارد دلار تخمین زده شده که البته می‌تواند به بلوکه کردن دارایی‌های عربستان در این کشور بینجامد. از طرف دیگر گفته می‌شود آمریکایی‌ها به‌واسطه دسترسی به ذخایر غنی شیل، از نفت عربستان بی‌نیاز هستند.
به باور بسیاری از تحلیلگران، این تنش میان آمریکا و عربستان در کنار تنش‌های پیشین ایجاد‌شده حاصل از توافق هسته‌ای با ایران و جنگ سوریه، رابطه این دو متحد قدیمی را تا حدودی مکدر کرده است؛ اتحادی که با قدمت بیش از 70 سال میان روزولت و عبدالعزیزبن عبدالرحمن آغاز شد و تا پیش از تنش‌های اخیر، خدشه‌ای به استحکام آن وارد نبود. سعودی‌ها که رویاهای خود را با لغو تحریم‌ها علیه ایران از دست‌رفته می‌دیدند دست به هرکاری زدند تا شاید جلوی این توافق را بگیرند؛ توافقی که در قالب برجام اجرایی شد و با بازگشت ایران به جامعه بین‌الملل و البته بازار جهانی نفت، خواب خوش آنها را پریشان کرد.
افزون بر تنش‌های اخیر شوک جهانی قیمت نفت، شکاف قابل توجهی در درآمدهای ارزی عربستان حاصل کرده که سبب کاهش نسبی اندوخته صندوق‌های ارزی و نیز چالش در بودجه این کشور شده و تا جایی پیش رفته که دولت سعودی اعلام طرح ریاضت اقتصادی کرده است. فشار درآمد نفتی همچنین سبب آن شد که سعودی‌ها در تازه‌ترین نشست اوپک، مستثنی بودن ایران از طرح فریز نفتی را بپذیرند. حال آنکه تا پیش از این مقامات این کشور بارها اعلام کرده بودند که حاضرند با افزایش تولید نفت و در نتیجه کاهش قیمت جهانی، درآمدهای نفتی ایران را به حداقل برسانند. در پرونده پیش رو این پرسش اصلی مورد بررسی قرار می‌گیرد که آیا جایگاه عربستان در جهان سیاست روبه افول است؟