ناگهان امید

فاصله زمانی بین ایزولاسیون ویروس سرخک در سال 1954 و صدور مجوز واکسن آن 9 سال طولانی بود. جهان مجبور شد بین اولین آزمایش‌های واکسن فلج‌اطفال تا اولین مجوز آمریکایی آن در سال 1955 به مدت 20 سال منتظر بماند. بنابراین باعث افتخار است که ظرف یک سال دانشمندان جهان در مسیر تولید واکسنی موثر علیه ویروسی هستند که بیماری کووید 19 را باعث می‌شود.

این واکسن هر واکسنی نیست. داده‌های اولیه آزمایش نهایی که دو شرکت داروسازی فایزر و بایون‌تک در هفته گذشته انتشار دادند حاکی از آن است که واکسیناسیون احتمال بروز نشانه‌های بیماری را تا 90 درصد کاهش می‌دهد. اثربخشی آن تقریباً به همان اندازه اثربخشی واکسن سرخک است و از واکسن آنفلوآنزا با کارایی 40 تا 60 درصد بسیار بهتر عمل می‌کند. اکنون در میانه یک زمستان تاریک پرتو امیدی پدیدار شده است. تعجبی ندارد که اخبار فایزر در 9 نوامبر گاوهای بازارها را به خروش درآورد. سرمایه‌گذاران سهام شرکت‌های کلورکس (Clorox)، پلوتون و بنگاه‌های فناوری را که از شیوع ویروس کرونا سود برده بودند واگذار کردند و به جای آن به بنگاه‌هایی مانند دیزنی، کارنیوال و گروه خطوط هوایی متحد بین‌المللی روی آوردند. این شرکت‌ها با تابش مجدد خورشید عملکرد خوبی خواهند داشت. سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه (OECD) که باشگاهی متشکل از کشورهای ثروتمند است بیان می‌کند که با پیدایش زودهنگام واکسن، رشد جهانی در سال 2021 به هفت درصد خواهد رسید که دو درصد بالاتر از میزان رشد آن بدون واکسن است. در واقع دلایل زیادی برای شادمانی وجود دارد. نتیجه فایزر نشان می‌دهد دیگر واکسن‌ها نیز موثر هستند. بیش از 320 واکسن در حال توسعه و چندین واکسن در مرحله آزمایش‌های پیشرفته قرار دارند. اکثر آنها از جمله واکسن فایزر بر پوشش پروتئینی تمرکز دارند که ویروس کرونا از طریق آن وارد سلول‌ها می‌شود. اگر یک واکسن بتواند از این راهبرد برای تحریک سیستم ایمنی استفاده کند دیگر واکسن‌ها نیز خواهند توانست.

علاوه بر این، واکسن فایزر اولین واکسنی است که از یک فناوری جدید امیدبخش استفاده می‌کند. بسیاری از واکسن‌ها سیستم ایمنی بدن را با استفاده از ذرات فاقد تحرک پروتئین ویروسی تحریک می‌کنند. این واکسن با استفاده از دستورهای ژنتیکی موجود در یک شکل RNA بدن را وادار می‌کند خود پروتئین‌های ویروسی بسازد. از آنجا که RNA قابل خواندن است در صورت جهش ویروس می‌توان واکسن را تقویت کرد (به تازگی شاهد جهش ویروس در بدن راسوها بودیم). این سکو را می‌توان برای دیگر ویروس‌ها و احتمالاً دیگر بیماری‌ها از جمله سرطان که کانون اصلی توجه شرکت بایون‌تک است به کار برد. بنابراین می‌توان از این شاد بود که زیست‌شناسی تا چه اندازه پیشرفت کرده است و چگونه می‌تواند به طرز سودمندی دستگاه بیوشیمیایی را به نفع بشریت دستکاری کند (البته زمانی در آینده فرا خواهد رسید که بشر نگران سوءاستفاده از این توانمندی باشد). همچنین می‌توان از توانمندی علم به عنوان یک تلاش جهانی خرسند بود. یک بنگاه آلمانی کوچک که اولین نسل مهاجران ترک بنیانگذار آن بودند با استفاده از مشارکت‌های سراسر جهان توانست با موفقیت با یک شرکت چندملیتی آمریکایی کار کند که اداره آن را یک مدیرعامل یونانی برعهده دارد. اما در خلال این خبرهای خوب دو پرسش بزرگ درباره ویژگی‌های واکسن و سرعت توزیع آن مطرح می‌شود. نتایج اولیه واکسن بر اساس 94 علامت بیماری کووید19 و با مشارکت 44 هزار داوطلب به دست آمده‌اند.

پاسخ‌های بیشتر زمانی به دست می‌آیند که آزمایش‌ها داده‌های بیشتری فراهم سازند. بنابراین مشخص نیست که آیا واکسن موارد شدید را متوقف می‌سازد یا موارد خفیف؟ و آیا می‌تواند از کهنسالان که سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند محافظت کند یا خیر؟ همچنین معلوم نیست که آیا افراد واکسینه‌شده هنوز می‌توانند به‌طور بالقوه عامل شیوع کشنده بیماری در میان افرادی باشند که واکسینه نشده‌اند؟ هنوز خیلی زود است که از مدت زمان دوام اثرات مفید واکسن اطمینان حاصل کنیم. پاسخ صحیح و شفاف این پرسش‌ها به زمان نیاز دارد. در چند هفته آینده باید اعلام شود که آزمایش‌ها ایمن هستند هرچند باز هم لازم است واکسن پایش شود. شرکت‌های تولیدکننده واکسن پیش‌بینی می‌کنند که ایمنی ایجادشده حداقل یک سال دوام آورد. همچنین کارایی بالای 90 درصد واکسن می‌تواند این امید را ایجاد کند که تمام گروه‌های سنی تا حدی مصون خواهند شد. دنیا همزمان با انتظار برای دریافت داده‌های بیشتر باید به مساله توزیع واکسن بپردازد. در بیشتر مدت سال آینده شاهد کمبود عرضه واکسن خواهیم بود. با وجود اینکه ساخت واکسن‌های RNA در مقیاس انبوه آسان‌تر از ساخت واکسن‌های مبتنی بر پروتئین است واکسن فایزر به دو بار تزریق نیاز دارد. شرکت اعلام کرد که می‌تواند 50 میلیون دوز در سال 2020 و 3 /1 میلیارد دوز در سال بعد از آن تولید کند. این رقم بزرگ به نظر می‌رسد اما باید توجه داشت که آمریکا به تنهایی بیش از 20 میلیون نیروی اضطراری، کارکنان پزشکی، کارمندان خانه سالمندان و سربازان آماده انجام وظیفه دارد. شاید یک‌پنجم از جمعیت 8 /7 میلیاردنفری جهان از جمله دوسوم افراد بالای 70 سال در معرض خطر کووید 19 باشند. هیچ‌کس تا به‌حال تلاش نکرده است که کل سیاره زمین را همزمان واکسینه کند. با افزایش تلاش‌ها در این مسیر، سرنگ، شیشه‌های پزشکی و کارکنان درمان با کمبود مواجه خواهند شد. از همه بدتر آنکه واکسن فایزر باید در دمای منفی 70 درجه یا کمتر نگهداری شود که از عهده داروخانه‌های محلی خارج است. شرکت در حال ساخت یک زنجیره عرضه فوق‌العاده سرد است اما باز هم تدارکات بسیار دشوار خواهد بود. واکسن در بسته‌هایی با حداقل 975 دوز عرضه می‌شود. بنابراین لازم است همین تعداد افراد برای اولین تزریق و سپس 21 روز بعد برای تزریق تقویت‌کننده گرد هم آیند. هیچ‌کس نمی‌داند چند دوز از بین خواهد رفت.

تا زمانی‌که تعداد واکسن‌ها کم باشد این دولت‌ها هستند که باید اولویت‌ها را مشخص کنند و بخش بزرگی از موفقیت به درستی کار آنها در داخل کشور و بین کشورها بستگی دارد. الگوسازی‌ها نشان می‌دهند که اگر 50 کشور ثروتمند جهان دو میلیارد دوز از واکسنی با کارایی 80 درصد را مدیریت و استفاده کنند یک‌سوم از مرگ‌ومیرهای جهانی کاسته می‌شود. اگر واکسن مطابق جمعیت کشورهای ثروتمند و فقیر عرضه شود این سهم تقریباً دو برابر خواهد شد. جزئیات امر به خود واکسن بستگی دارد. طبیعتاً هزینه زنجیره‌های عرضه فوق‌العاده سرد برای کشورهای فقیر بسیار بالا خواهد بود و ممکن است از عهده آن برنیایند. راه‌حل منطقه‌ای این مشکل، تشکیل کمیته‌های ملی با هدف تخصیص بهینه واکسن است. پاسخ جهانی آن برنامه کووکس (COVAX) است که دسترسی برابر کشورها به واکسن را دنبال می‌کند. اما در نهایت راه‌حل اصلی آن خواهد بود که بر روی تولید بیشتر واکسن کار شود. شاید برخی واکسن‌ها را بتوان در یخچال‌های معمولی نگهداری کرد، برخی بر روی بزرگسالان بهتر کار کنند، برخی ایمنی طولانی‌تری ایجاد کنند، برخی به یک بار تزریق نیاز داشته باشند یا علاوه بر نشانه‌های بیماری جلوی ابتلا را هم بگیرند. تمام این احتمالات در صورت به نتیجه رسیدن به بهبود فرآیند عرضه کمک می‌کنند. فقط وقتی تعداد واکسن‌ها به اندازه کافی برسد سروکله گروه‌های مخالف واکسیناسیون پیدا می‌شود. گزارش‌های اولیه بیان می‌کنند که تزریق واکسن تب و دردی به همراه دارد که ممکن است برخی افراد را از تزریق منصرف سازد. خبر خوب آن است که کارایی 90‌درصدی جذابیت آن را بیشتر خواهد کرد.

چند ماه آینده دوران دشواری خواهد بود. نرخ تلفات جهانی از میزان اوج مرگ‌ومیرها در ماه آوریل فراتر رفته است. دولت‌ها در تدارکات و اجرای واکسیناسیون با مشکل مواجه خواهند شد. آمریکا ثروتمند است و داروها و نظام پزشکی برتری دارد اما باز هم ممکن است عقب بماند چراکه از یک طرف ویروس به‌شدت در آنجا جولان می‌دهد و از طرف دیگر، گذار بین دولت‌ها می‌تواند به هرج‌ومرج و آشفتگی‌های غیرضروری بینجامد. تلفات جانی آن هم در زمانی که واکسن در دسترس باشد ستم آشکار است. علم سهم خود را در شکست ویروس انجام داد. اکنون نوبت جامعه است تا از این آزمون سرافراز بیرون آید..