اقتصاد دفاع و دفاع اقتصادی

  هادی چاوشی: بیش از چهار دهه است که آمریکا جبهه اقتصادی مقابله با ایران را گشوده؛ با این حال تمرکزی را که در یک دهه اخیر در این جبهه صورت گرفته -و به‌طور مداوم تشدید شده- نمی‌توان و نباید تنها از چشم آمریکایی‌ها دید. شیوه مدیریت اقتصاد ایران به گونه‌ای بوده که زمین آماده‌ای را برای ضربه زدن در اختیار آنها قرار داده و آمریکا نیز از این فرصت استفاده کرده است.

از زمان ابلاغ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی نزدیک به شش سال می‌گذرد.1 در این دوره زمانی، دست‌کم دو سال به نام اقتصاد مقاومتی نام‌گذاری شده2، اما با وجود همه تاکیدات سیاسی، در عالم واقع خبری از تقویت نقاط آسیب‌پذیر نبوده و شکنندگی اقتصاد ایران حتی بیشتر شده است. آن هم در شرایطی که نقاط آسیب‌پذیر اقتصاد بارها و بارها از سوی ناظران و کارشناسان اقتصادی معرفی شده است. به عنوان یک نمونه، علی میرزاخانی، سردبیر روزنامه «دنیای اقتصاد» مهرماه 96 -زمانی که هنوز آمریکا از برجام خارج نشده و شوک‌های ارزی نیز به وقوع نپیوسته بود- با تاکید بر اینکه «مسیر وقایع به سمت بر هم خوردن برجام پیش می‌رود» گفته بود: سیاستگذاری درست می‌تواند ابزار دشمنی را از دست دشمنان خارج کند... امروز ضربه‌پذیرترین بخش اقتصاد ایران بازار ارز است، اما می‌توانیم با سیاستگذاری مناسب، ابزار ضربه‌زدن را از دست دشمن بگیریم... نباید منتظر بمانیم آنها سیاستی اتخاذ کنند و بعد به فکر مهار اثرات آن بیفتیم.3

پس از حوادث دو هفته اخیر عراق، به نظر می‌رسد گزینه مذاکره و دیپلماسی برای مدتی نامعلوم در تهران و واشنگتن از روی میز برداشته شده است. در همین حال، از یک‌سو برایان هوک، مسوول گروه ویژه اقدام ایران در وزارت امور خارجه آمریکا، تهدید کرده تحریم‌های یکجانبه این کشور علیه ایران در سال 2020 میلادی افزایش خواهد یافت؛ از سوی دیگر تهران که از تامین نشدن منافع اقتصادی‌اش در چارچوب برجام ناراضی بوده، عملاً اجرای آن را متوقف کرده است.

در این شرایط، حتی اگر تنش‌های هفته‌های اخیر به درگیری نظامی میان دو کشور منتهی نشود، کمتر تردیدی وجود دارد که فضای دیپلماتیک چندانی برای حل و فصل مسائل باقی نمانده است. بنابراین می‌توان انتظار داشت که سال‌های سخت‌تری پیش روی اقتصاد ایران باشد. اما اگر این شرایط را به عنوان واقعیت روی زمین بپذیریم، آیا نباید آرایش جدیدی را در صحنه اقتصاد ایران انتظار کشید و سیاست‌های متفاوتی در پیش گرفت؟ پرونده پیش رو به بررسی این پرسش‌ها می‌پردازد.