چراغِ خاموشِ توسعه
چرا نظام اداری در ایران آمادگی توسعه ندارد؟
مرضیه محمودی: «ما آمادگی توسعه را نداریم.» این جمله‌ای است که علی ربیعی، سخنگوی تازه دولت و بوروکرات کهنه‌کار اخیراً اعلام کرده است. او در گفت‌وگوی ویدئویی با سایت اقتصادنگار، از ساختار نامناسب نظام اداری، آدم‌های اشتباهی به کار گرفته‌شده در سیستم و قوانین مزاحم گفته است و همه را در کنار هم، عامل توسعه‌نیافتگی در ایران می‌داند. آنچه ربیعی به آن اشاره می‌کند، چرخهای معیوب از توسعه‌نیافتگی است که مدام تکرار می‌شود.
ما چرا توسعه نیافته‌ایم؟ او می‌گوید مشکل این است که «کارکردها درست تعریف نشده‌اند، آدم‌هایی به کار گرفته شده‌اند که متناسب با ساختار نبودند. قواعد و استانداردها در خدمت توسعه نبوده و ساختارهای اداری، ضد توسعه بوده است». در چنین ساختاری، «عوامل ناکارآمدی تشدید می‌شود» و ناکارآمدی ساختارها، بحران خلق می‌کند. وقتی دولت‌ها با بحران و کندی توسعه مواجه می‌شوند، گمان می‌برند، مشکل تنها از طریق اصلاحات حل می‌شود. «پس دست به تغییراتی می‌زنند که نامش اصلاحات ساختاری است.» اصلاحات ساختاری در ایران اما همیشه یک معنا داشته. جابه‌جایی سازمان‌ها و تغییر اسامی و خلق ساختارهای جدید. ساختارهای جدید اما قوانین و مقررات جدید می‌خواهد و این قوانین خود مصداق بندی جدید بر پای لنگان توسعه بوده و هست. یعنی حالتی که در آن نظام‌های اداری جدید، به نظام اداری پیشین اضافه می‌شود. به عبارتی دولت‌ها، برای حل بحران، سعی کرده‌اند خودشان مداخله کنند اما این مداخله بوروکراسی را بزرگ و بزرگ‌تر می‌کند و این بوروکراسی بزرگ، فساد خلق می‌کند و کارایی و سرعت عمل را می‌گیرد.
اما چرا به‌‌رغم دغدغه همیشگی برای توسعه، ما نه‌تنها به آن نرسیده‌ایم که حتی آمادگی آن را هم نداریم؟ علی ربیعی می‌گوید: «ساختار سیاسی ما این اجازه را نمی‌دهد که هیچ دولتی در کشور اصلاحات اساسی و دردآور انجام دهد.» دولت‌ها خواستار توسعه‌اند اما در چارچوب موجود. اما کیست که نداند تلاش برای توسعه در همین ساختار و چارچوب، مصداق آب در هاون کوبیدن است. اما مشکل تنها ساختار سیاسی ما نیست. ربیعی می‌گوید «ما بدون تردید دانش لازم برای توسعه را هم نداریم.» این در حالی است که به قول ربیعی «مانند کارخانه پفک‌نمکی دانشگاه درست کردیم. نماینده‌ها فشاور آوردند و شعبه‌های دانشگاه آزاد و پیام‌نور به شهرستان رفت اما خوب عمل نکردیم» و به جای دانش و اصلاحات اساسی تا جای ممکن سعی کردیم «با مجوز و پول شغل ایجاد کنیم» غافل از اینکه «این رویه توسعه ایجاد نمی‌کند». سیاستمداران ما خواستار توسعه‌اند. اما می‌خواهند توسعه را خلق کنند آن هم با پول و قوانین و مقررات بسیار. غافل از اینکه چرخهای توسعه تنها در حالتی به حرکت درمی‌آید و چراغ خاموش توسعه تنها زمانی رونق می‌گیرد که سازوکارهای خلق توسعه در کشور ایجاد شود. ایران تنها کشوری نیست که می‌خواهد توسعه یابد.کشورهای بسیاری این مسیر را یکباره طی کرده‌اند. به قول ربیعی، توسعه یک مسیر خطی و 500ساله نیست. تنها باید ظرفیت‌های آن را خلق کرد. اما ما دائم منتظریم یکی مشکل توسعه‌نیافتگی را در ایران حل کند. یک‌بار فکر می‌کنیم مشروطه مشکل را حل می‌کند، یک‌بار فکر می‌کنیم ملی شدن صنعت نفت مشکل را حل می‌کند و یک‌بار فکر می‌کنیم این رئیس‌جمهور یا آن رئیس‌جمهور. اما توسعه از این مسیرها نمی‌گذرد.
