کانون پس‌کرانه‌ها
راهکارهای رونق دوباره شیراز به عنوان کانون اقتصاد و تجارت جنوب در گفت‌وگو با جمال رازقی جهرمی
جمال رازقی جهرمی می‌گوید: از آنجا که استان فارس نسبت به دیگر استان‌های کشور از موقعیت بهتر و مناسب‌تری برای صادرات کالا به کشورهای حوزه خلیج فارس برخوردار است، به همین منظور توسعه صادرات به این کشورها با محوریت فارس امری عقلانی، سنجیده و بجا، محسوب می‌شود.
استان فارس در گذشته به عنوان استان هفتم کشور مشتمل بر استان‌های فعلی فارس، بوشهر، کهگیلویه و بویراحمد، بخش‌هایی از هرمزگان و جزیره بحرین بوده و شیراز به دلیل ارتباط با خلیج فارس، مرکز تجارت پس‌کرانه، شاهراه ارتباطی جنوب و ترانزیت کالا از داخل کشور به سواحل خلیج فارس بوده است، علاوه بر این شیراز، به دلیل دور بودن از مرکز فلات ایران، کمتر مورد هجوم و تاخت‌و تاز قبایل واقع شده و محلی امن برای تجارت بوده است. پس از دوران اصلاحات، کمتر به توسعه این شهر پرداخته شد و اهمیت استراتژیک این شهر، به عنوان مرکز تجارت پس‌کرانه کاهش یافت. برای بازگشت فارس به روزهای اوج خود چه باید کرد؟ جمال رازقی‌جهرمی رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن استان فارس استفاده از متخصصان استانی، خصوصی‌سازی و ایجاد اقتصاد رقابتی را راهکار برون‌رفت از شرایط فعلی می‌داند.
♦♦♦
اتاق شیراز امروز چه جایگاهی در اقتصاد دارد و تا چه اندازه در اقتصاد نیمه جنوبی کشور اثرگذار است؟
پس از ابلاغ سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی و تاکید مقام معظم رهبری بر شکل‌گیری فرآیند خصوصی‌سازی بر اساس ضرورت شتاب گرفتن رشد و توسعه اقتصادی کشور در چارچوب سند چشم‌انداز 20ساله کشور، با تغییر نقش دولت از مالکیت و مدیریت مستقیم بنگاه به سیاستگذاری و هدایت و نظارت؛ نقش بخش خصوصی و اهمیت توانمندسازی آن بیش از هر زمان دیگری پررنگ شد. امروزه اهمیت توجه به ضرورت رونق اقتصادی، حل معضل بیکاری، توسعه صادرات پایدار، کالاهای غیرنفتی، بهبود شاخص‌های اقتصادی و تحقق برنامه‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی یک جهاد مقدس تلقی می‌شود. تشکل‌های بخش خصوصی و به طور شاخص اتاق شیراز فرصت را غنیمت شمرده و اعتقاد دارد در این شرایط نسبتاً مساعدتر از گذشته، می‌بایست فعال‌تر از قبل در عرصه‌های خدماتی اعم از مشورتی و اجرایی ورود کند تا جایگاه اثرگذار خویش را در صحنه تصمیم‌گیری‌های اقتصادی ارتقا بخشد. لازمه افزایش سهم بخش خصوصی در مراجع تصمیم‌گیری حضور متعهدانه همه صاحب‌نظران و فعالان اقتصادی در ارائه نظرات و پیشنهادها و مشارکت در برنامه‌های اتاق بازرگانی و صنایع و معادن شیراز است.
نزدیکی استان فارس از طریق راه‌های زمینی و هوایی به استان‌های جنوبی کشور و نقش این استان به عنوان یکی از گمرکات اصلی کشور و مبدأ وارداتی و صادراتی باعث رونق و توسعه این استان‌ها شده است. وجود صنایع آب‌بر و انرژی‌بر در قسمت جنوبی استان فارس باعث رشد سریع اشتغال، درآمد و تنوع تولیدات صنعتی در فارس شده و منافع این ظرفیت ایجادشده به همه شهرها و استان‌های همسایه تسری یافته است.
در گذشته استان فارس به عنوان استان هفتم کشور مشتمل بر استان‌های فعلی فارس، بوشهر، کهگیلویه و بویراحمد، بخش‌هایی از هرمزگان و کشور بحرین بوده است و به دلیل ارتباط با خلیج فارس، یکی از استان‌های ساحلی بوده و این مزیت تاکنون باقی مانده است. توجه به قدمت 85ساله اتاق بازرگانی شیراز از یک‌سو و اهمیت و شناخت دقیق و علمی بخش‌های دارای مزیت و اولویت برای سیاستگذاری‌های صحیح اقتصادی، این خط‌مشی را برای استان‌های جنوبی روشن ساخت که با شناخت دقیق از ظرفیت‌های رشد هر یک از بخش‌های اقتصادی باعث شود سرمایه، امکانات، حمایت‌ها و سیاستگذاری‌های توسعه‌ای آنها به درستی در بخش‌های اولویت‌دار و قابل رشد متمرکز شود و فرصت‌های توسعه‌ای این استان‌ها خلق شود. اتاق بازرگانی شیراز نقش مهمی را در تشکیل یک ساختار مناسب برای توسعه اقتصاد پایدار ایفا می‌کند. این نقش را با به هم آمیختن جامعه کسب‌وکار استان‌های نیمه‌جنوبی حول مجموعه‌ای از موضوعات مشترک، شناسایی مسائل مهم، ارائه راه‌حل‌ها، حمایت از شکل‌گیری تغییرات و نظارت بر اجرای امور انجام می‌دهد. جایگاه ویژه اتاق بازرگانی شیراز در مشارکت فعالانه در بخش‌های مختلف اقتصادی و همکاری با اتاق‌های بازرگانی استان‌های نیمه‌جنوبی، شرایط و زمینه‌های رشد و توسعه همه‌جانبه‌ای را که می‌توانند نقش بسیار فعالی در سطح اقتصاد خرد و کلان و توسعه بازرگانی داخلی و خارجی این استان‌ها ایفا کنند، فراهم کرده است. شاید بتوان دلیل اصلی این موضوع را مشترکات قومی و فرهنگی و همجواری با این استان‌ها دانست. اتاق بازرگانی شیراز به عنوان تسهیل‌کننده و هماهنگ‌کننده امور و با برگزاری همایش‌های تجاری بین استانی در زمینه خدمات، بازرگانی و کشاورزی و ارائه شناخت از رویکرد کالبدی استان از جمله موقعیت مکانی در برقراری تعادل‌های منطقه‌ای در جنوب کشور، و قرار گرفتن در مسیر بزرگراه آسیایی کشورهای عضو اکو و کشورهای حوزه خلیج فارس، امکان استفاده از سرمایه‌گذاری بین‌المللی در توسعه شبکه حمل‌ونقل منطقه، استقرار مرکز استان در مسیر ترابری هوایی منطقه (بین‌المللی) و امکان توسعه ظرفیت‌های ترابری هوایی و... گامی بزرگ در جهت چشم‌انداز توسعه اقتصادی منطقه جنوب برداشته است.
آیا بخش خصوصی شیراز توانسته است نقش مثبتی در اقتصاد کشور ایفا کند؟
بخش خصوصی در صورت برخورداری از مدیریت توانمند و هوشمند می‌تواند نقش برجسته‌ای در عبور اقتصاد کشور از شرایط حساس کنونی و گذر از رکود تورمی داشته باشد. در قانون حداکثر استفاده از توان تولید داخل، قانون رفع موانع تولید، قانون اصلاح الگوی مصرف، قانون حمایت از صنعت برق و بسیاری قوانین دیگر، اصل بر تقویت بخش خصوصی و حمایت از آن است. بخش خصوصی شیراز و به ویژه اتاق بازرگانی نیز از این امر مستثنی نبوده است. این بخش با هدف ترجیح منافع ملی و مصالح بنگاه‌های اقتصادی و بخش خصوصی بر منافع شخصی، قدرت تعامل با قوای سه‌گانه، توان و تجربه اجرایی به منظور حل مشکلات کلان بخش خصوصی، نقش خود را در اقتصاد کشور پررنگ می‌کند.
بخش خصوصی شیراز از طریق ایجاد شبکه‌های اطلاعاتی، شوراهای حل اختلاف، شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی، تعریف و ترویج استانداردها، شناسایی قوانین متعارض و ناهمخوان، نظارت بر عملکرد دولت، ایجاد سازوکارهای حل اختلاف و سازش میان فعالان اقتصادی، استانداردگذاری بر کالاها و خدمات و حمایت از حقوق مالکیت، هم بخشی از بار دولت را به دوش می‌کشد و هم دولت را در تنظیم مناسبات اقتصادی یاری می‌کند. پایش و اصلاح فضای کسب‌وکار در جهت تسهیل در تولید و اشتغال بیشتر در سالی که به همین عنوان از سوی مقام معظم رهبری انتخاب شده است، از رسالت‌ها و نقش‌های مهم دیگر بخش خصوصی شیراز است. همچنین کانون زنان بازرگان که فعال در کسب‌وکار هستند با شرکت دادن مقامات مهم دولت در نشست‌های خود آنان را از مشکلات خود مطلع کرده و روند سیاستگذاری را به نفع خود تغییر می‌دهند. بخش خصوصی با انتقال دیدگاه‌ها و تجربیات عملیاتی خود به دولت می‌تواند سیاست‌های دولت را اصلاح کند و آن را از اتخاذ تصمیمات نادرست بازدارد. هرچند در ایران استفاده از ایده‌های بخش خصوصی به صورت رسمی جا نیفتاده است، اما برخی تشکل‌ها توانسته‌اند با اثبات توانمندی‌های خود دولت را به تلاش وادارند. انجمن مدیران صنایع یکی از این تشکل‌هاست که توانسته جایگاه مشورتی برای خود نزد دولت ایجاد کند و ضمن آگاه کردن دولت از مشکلات و مسائل صنعت، نظر و ایده‌های خود را به آن انتقال دهد. بخش خصوصی شیراز همچنین در زمینه‌های مختلف تجارت، صنایع مواد غذایی، زراعت، کشاورزی و گیاهان دارویی و در سال‌های اخیر در بخش صنعت ساختمانی و همچنان صنایع تولیدی کوچک در اقتصاد استان و کشور نقش داشته است. با توجه به فراهم شدن زمینه ارتباط بیشتر با بازارهای جهانی، بخش خصوصی شیراز با تقویت روابط بین‌الملل و ارتباط با دارندگان فناوری‌های روز دنیا به ویژه با کشورهای حاشیه جنوبی کشور در جهت تحقق اقتصاد مقاومتی، با مدیریت صحیح و استفاده از سرمایه خارجی برای تولید محصولات صادرات‌محور، گامی موثر برداشته است.
شیراز برای قرن‌ها مرکز اقتصاد جنوب و پس‌کرانه بود و مدیریت منابع کرانه‌های خلیج فارس را نیز عهده‌دار بود، رابطه اقتصاد و تجارت فارس امروز با حاشیه جنوبی خلیج فارس را چگونه برآورد می‌کنید؟ آیا فارس امروز همان رونق و اهمیت گذشته را در تجارت با حاشیه جنوبی خلیج فارس دارد؟
در تقسیمات اداری مناطق ایران باستان، ایالت فارس به‌عنوان یکی از ایالت‌های پس‌کرانه‌های خلیج فارس از سرزمین‌های تاثیرگذار و نقش‌آفرین در تحولات سیاسی، اقتصادی و تجاری ایران بوده است. قرار داشتن در موقعیت استراتژیک و ارتباط بخش‌های داخلی با خلیج فارس مهم‌ترین نقش این ایالت است، که نقش بسیار مهمی در تامین امنیت این نواحی ایفا می‌کند. امنیت، مهم‌ترین نقش را در رونق تجارت سواحل خلیج فارس داشت. گسترش و توسعه شهرسازی در ایالت فارس، اهمیت فارس به‌عنوان شاهراه ارتباطی راه‌های کاروان‌رو شرق به غرب، مراودات اقتصادی و تجاری بین فارس و جهان آباد آن روزگار، مبادله کالا و بارگیری صدها کشتی در بندر سیراف و ریشهر -که از مهم‌ترین بنادر تجاری فارس بودند. چنین به نظر می‌رسد که با توجه به موقعیت جغرافیایی فارس و نزدیکی آن به خلیج فارس و وجود بنادر پررونق، راه‌های تجاری ایالت فارس نقشی مهم در تجارت و راه‌های ارتباطی فارس داشته است.
استان فارس از دیرباز محل رجوع تجار و بازرگانان عرب بوده و به‌طور سنتی از نوعی اقبال نزد همسایگان خلیج فارس برخوردار است. در نگاهی به گذشته نه‌چندان دور و به دنبال گسترش تجارت جهانی و افزایش رقابت دولت‌های اروپایی برای ورود به حوزه‌های جدید اقتصادی، خلیج فارس در دوره قاجار به عنوان یکی از مهم‌ترین کانون‌های اقتصادی و تجاری جهان مورد توجه ویژه قرار گرفت و گمرکات آن تبدیل به مهم‌ترین دروازه‌های ارتباطی ایران با کشورهای قدرتمند عصر شد. استان فارس به دلیل نزدیکی جغرافیایی و سابقه مراودات اقتصادی طولانی با کشورهای حاشیه‌نشین خلیج فارس به‌عنوان شریک تجاری با این کشورها انتخاب‌شده است. در گذشته برخی تجار ایرانی به صورت غیررسمی مخصوصاٌ در زمینه صادرات مواد غذایی و مصالح ساختمانی با تجار این کشورها مراودات بازرگانی داشتند.
از آنجا که استان فارس نسبت به دیگر استان‌های کشور از موقعیت بهتر و مناسب‌تری برای صادرات کالا به کشورهای حوزه خلیج فارس برخوردار است، به همین منظور توسعه صادرات به این کشورها با محوریت فارس امری عقلانی، سنجیده و بجا محسوب می‌شود. استان فارس از موقعیت و پتانسیل نسبتاً بهتر و مناسب‌تری برای کسب جایگاه تجاری مناسب در بازار کشورهای حاشیه‌های خلیج فارس برخوردار است. کشورهای حاشیه خلیج فارس روابط تجاری خوبی با ایران و استان فارس دارند و در عین حال بازار مناسبی برای افزایش صادرات غیرنفتی به حساب می‌آیند، در عین حال این تجارت برای طرف مقابل نیز سودمند است اما اگر به دلایل سیاسی تصمیماتی بگیرند که منجر به قطع روابط اقتصادی دو کشور شود، قطعاً بیشترین زیان این اقدام متوجه آنها خواهد بود.
ارزش واحد کالاهای صادراتی به همه کشورهای حوزه خلیج‌فارس طی دهه اخیر رو به کاهش بوده است. تحلیلگران علت این امر را تکیه صادرات کشور به مواد خام، اولیه و محصولات آهنی و فلزات گزارش می‌کنند که طی سال‌های اخیر همواره از قیمت‌های جهانی متاثر بوده‌اند. از سوی دیگر، از آنجا که حفظ تنوع کالایی در صادرات به معنی پوشش طیف وسیع‌تری از نیازمندی‌های بازار کشور هدف محسوب می‌شود، کاهش تنوع اقلام صادراتی ممکن است به قیمت کاهش ماندگاری کالاهای ایرانی در بازار کشورهای مذکور تمام شود.
روزانه بیش از ۱۰۰ تن کالاهای غیرنفتی که عمده آن محصولات باغی و کشاورزی هستند از فرودگاه بین‌المللی شهید دستغیب شیراز به این
کشورها صادر می‌شود. با توجه به کوتاه بودن مسیر هوایی فارس به کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس پیش‌بینی می‌شود سالانه حدود ۱۲ هزار تن انواع کالاهای غیرنفتی به ارزش ۱۵ میلیون دلار از این استان به این کشورها صادر شود.
با توجه به پتانسیل‌ها، قابلیت‌ها، ظرفیت‌ها و مزیت‌های فارس در زمینه‌های ذخایر معدنی، موقعیت صادراتی و سایر صنایع تولیدی، فارس نقشی کلیدی برای توسعه و فراهم کردن فرصت‌های سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی و حضور موفقیت‌آمیز در عرصه تجارت جهانی و کمک به توسعه کشور ایفا می‌کند.
برای بازگرداندن شیراز به روزهای رونق آن روزگار چه باید کرد؟
از آنجا که برنامه‌ریزی یکی از مهم‌ترین ابزارهای دستیابی به اهداف کلان یک جامعه است و هدف آن رسیدن به سطح رفاه و نرخ رشد بالاتر است، نیاز داریم که این حرکت‌ها علمی باشد، تئوری، نظریه و... داشته باشد. که بایستی در زمینه همکاری‌های اقتصادی بین استانی در خصوص انجام هر همکاری، تفکر جامع‌نگر داشته باشیم و این وقتی اتفاق می‌افتد که یک تیم تخصصی داشته باشیم که در آن متخصص جامعه‌شناس، جغرافیا، مدیریت، اقتصاد، محیط زیست، زمین‌شناسی، جانورشناسی، هواشناسی، مهندسان معدن، صنایع، آب، کشاورزی و... وجود داشته باشد و نظر تمامی کارشناسان مربوطه از جمله شرکت‌های خصوصی و دولتی در استان پرسیده شود که دور هم گرد بیایند و با همدیگر کار و چانه‌زنی کنند، نه اینکه هرکدام در فضای مجردی کار کنند و تصمیم بگیرند. پس باید در این همکاری‌های دوجانبه چون به‌صورت استانی انجام می‌شود از توان متخصصان به‌صورت 100 درصد استفاده کرد تا در درازمدت این همکاری‌ها به عامل مزاحم تبدیل نشوند.
راه‌حل پیشنهادی این است که توسعه اقتصادی کشور در راستای منافع ملی دست بخش خصوصی باشد و در این مسیر راهبردهایی مورد نیاز است که نخستین آن رقابتی بودن اقتصاد است. رقابتی بودن اقتصاد یعنی هیچ بخش غیررقابتی بر اثر تبصره‌ای وجود نداشته باشد. هر گوشه‌ای که غیررقابتی بود فساد از همان‌جا به کشور وارد می‌شود. رقابت برای توسعه علمی و فاسد نشدن اقتصاد است. توسعه علمی فقط در رقابت اتفاق می‌افتد. اگر تصدی‌گری دولت در اقتصاد کاهش یابد، می‌توان به سمت رونق اقتصادی پیش رفت؛ در غیر این صورت همه وابسته به دولت خواهند بود. دولت دوازدهم توانایی و ظرفیت اتاق‌های بازرگانی را به‌ویژه در فرصت‌های صادراتی مدنظر قرار دهد. چراکه اگر مشکلات و موانع پیچیده بخش خصوصی برداشته شود این بخش می‌تواند نقش اساسی در اقتصاد کشور بر عهده گیرد. تصدی‌گری‌های دولت با کوچک شدن دولت کاهش خواهد یافت که کاهش نقش تصدی‌گری دولت خود امری تاثیرگذار در توسعه اقتصاد کشور است. بنابراین دولت برای این موضوع اهتمام بورزد.
