از سکته مغزی نهراسیم

سکته مغزی در ایران، دومین علت مرگ است درحالی که در دنیا عامل پنجم مرگ‌ومیر است. در سال‌های اخیر سکته مغزی در دامنه افراد 20 تا 40‌ساله افزایش قابل توجهی پیدا کرده است. نگرانی از ابتلا به ام‌اس در این بازه سنی، تا پیش از این در بین شهروندان وجود داشت اما امروز، شیوع سکته مغزی حدود سه برابر بیماری ‌ام‌اس در این دامنه سنی است. دیابت، فشار خون، دخانیات، افزایش چربی خون،‌ چاقی و اضافه وزن از فاکتورهای خطر سکته مغزی هستند. از سوی دیگر رواج بیش از پیش قلیان در کشور به ویژه در بین جوانان عامل خطر مهم دیگری است که با مکانیسم‌های مختلف باعث بروز سکته مغزی می‌شود. سه علامت شایع سکته مغزی کج شدن صورت، ضعف بازو و اختلال در تکلم است. ممکن است سکته مغزی در هر فردی خود را با علائم دیگری به غیر از علائم فوق همچون دوبینی، سرگیجه،‌ عدم تعادل و اختلال در دید نشان دهد، بنابراین اگر فردی دچار این علائم بود بلافاصله با اورژانس تماس گرفته شود تا اورژانس بیمار را به مرکزی که مجهز به درمان سکته مغزی است انتقال دهد. زمان طلایی برای درمان موفق سکته مغزی سه ساعت است، بنابراین تکنسین‌های اورژانس با توجه به اینکه کدام بیمارستان مجهز به درمان سکته مغزی است بیمار را به آن مرکز درمانی منتقل می‌کنند. اشاره کردم چون درمان فقط در سه ساعت اول امکان‌پذیر است، اطلاع‌رسانی وسیع و تلاش جدی رسانه‌ها، امری ضروری است. 30 تا 40 درصد بیمارانی که در سه ساعت اول تحت درمان قرار می‌گیرند، کاملاً بهبود می‌یابند و بقیه نیز بعد از 90 روز در مقایسه با کسانی که درمان نشده‌اند، به شکل معناداری بهبود می‌یابند. خوشبختانه کمپین درمان سکته مغزی حاد با تلاش‌های هماهنگ این دو ارگان، نتایج چشمگیری داشته است. نورولوژیست‌های جوان شاغل در شهرهای مختلف بخشی از بهترین جوانان کشور هستند که چندین امتحان سخت را پشت‌سر گذاشته‌اند. اکثراً طرحی و بسیاری از آنها تمام‌وقت دانشگاهی هستند؛ یعنی مطب ندارند و ارتباط اقتصادی با بیماران را نمی‌شناسند. درمان سکته مغزی هم کاری نیست که نورولوژیست‌ها به دلیل منافع اقتصادی انتخاب کنند. 

هنوز هیچ تعرفه‌ای برای این درمان بسیار حیاتی و خطیر وجود ندارد و اهتمام این بهترین پزشکان و نورولوژیست‌ها به درمان سکته مغزی تنها و تنها نشانه اشتیاق و مسوولیت‌پذیری آنها در برابر وظایف خطیر اجتماعی‌شان است. اطرافیان در صورت مشاهده ابتلای فرد به سکته مغزی، نه‌تنها باید آرامش خود را حفظ کنند بلکه باید مراقب باشند تحت تاثیر باورهای غلطی همچون نباید به بیمار دست زد، نگه‌داشتن بیمار در خانه با هدف جست‌وجوی بیمارستان‌ها به دنبال پزشک آشنا یا اصرار به بستری فرد در بیمارستان‌های خصوصی به دلیل مورد تایید نبودن بیمارستان‌های دولتی قرار نگرفته و باید بلافاصله با 115 تماس بگیرند. باورهای غلط اطرافیان بیمار که به آنها اشاره شده باعث می‌شود بسیاری از آنها تا پایان عمر با عوارض این بیماری (درد و سفتی مفصل شانه، فلج بخشی از اندام، اختلال بینایی و...) زندگی کنند؛ در صورتی که دریافت درمان‌های پزشکی در سه ساعت اول باعث بهبود اغلب آنان می‌شود. بیشتر سکته‌های مغزی در اثر لخته شدن خون در مغز بروز می‌کند و تعداد کمی از آنها در اثر پارگی رگ و خونریزی در مغز است. درمان با آمپول در سه ساعت اول مربوط به سکته‌هایی است که در اثر ایجاد لخته در رگ ایجاد شده است. بعد از اینکه فرد اقدامات درمانی را در سه ساعت اول سکته مغزی دریافت کرد، اقدامات توانبخشی باید به سرعت آغاز شود تا فرد توانایی خود را به دست آورد و فرآیند درمان را سپری کند تا با کمک آنها از سکته مغزی بعدی پیشگیری کند. 14 درصد سکته‌های مغزی در خواب رخ می‌دهد. درمان سکته مغزی در خواب به دلیل عدم امکان تشخیص دقیق زمان بروز سکته وجود ندارد. به همین دلیل ممکن است آمپول بازکننده رگ به فرد تزریق نشود. اخیراً تعداد قابل توجهی بیماران سکته مغزی به بیمارستان‌ها ارجاع و بخش قابل توجهی از آنها به شکل موفقیت‌آمیزی مورد درمان قرار گرفتند. تکنیک‌های مختلفی برای سرعت عمل بخشیدن به درمان این بیماران در حال انجام است که از آن جمله می‌توان به آمبولانس دارای سی‌تی‌اسکن و آزمایشگاه که درمان را همان‌جا برای جلوگیری از اتلاف وقت انجام می‌دهند و یکی دیگر سیستم‌های الکترونیکی تله مدیسین با اینترنت که تصاویر بیماران ارسال و سریع‌تر انجام می‌شود اشاره کرد. همچنین پروتکلی که تمام تشریفات حذف شده و پرونده بیمارستانی در زمان حضور بیمار در آمبولانس تشکیل می‌شود و بیمار مستقیم به سی‌تی‌اسکن می‌رود و تزریق و درمان بلافاصله بعد از ظاهر شدن سی‌تی‌اسکن روی پرده انجام می‌شود. در ایران آمادگی بیمارستان‌ها برای شروع درمان وریدی وجود دارد و بعد از اینکه در همه شهرها زیرساخت‌های این درمان فراهم شد کم‌کم باید به سمت تکنیک‌های پیشرفته‌تر که همه جای دنیا رایج است بروند. در کشورهای پیشرفته حدود 40 درصد افرادی که به درمان وریدی جواب نمی‌دهند در اتاق آنژیو لخته را از مغز خارج می‌کنند. 

در این سال‌ها در درمان برخی بیماری‌ها در سطح بهترین‌های دنیا قرار داشتیم اما عقب‌ماندگی‌ها در درمان سکته مغزی برای سال‌ها مایه نگرانی جامعه متخصصان مغز و اعصاب بود. در دولت فعلی و در وزارت بهداشت و معاونت درمان به این مهم توجه شد. وزارت بهداشت و انجمن سکته مغزی در تلاش هستند تعداد بیمارستان‌ها را افزایش داده و درمان این بیماران در 750 بیمارستان موجود کشور گسترش یابد. تحت پوشش بیمه نبودن داروی اصلی بیماران سکته مغزی «آمپول آر‌تی‌پی‌ای» از موضوعات نیازمند توجه است. با توجه به اینکه اخیراً این دارو مورد توجه وزارت بهداشت قرار گرفته است می‌توان با ایجاد تسهیلات بیمه‌ای، همپای کشورهای پیشرفته در درمان سکته مغزی عمل کرد. سامانه ثبت سکته‌های مغزی از سال 94 جزو اولویت‌های نظام سلامت کشور اعلام شد و پس از تدوین سند ملی این بیماری‌ها از سوی وزارت بهداشت و انجمن سکته مغزی قرار شد، برنامه ثبت تعداد بیماران مبتلا به سکته مغزی از سال 95 در کشور اجرا شود. در سال 1394 سند کشوری سکته مغزی با جزئیات توسط چندین کمیته شامل ده‌ها نورولوژیست و صدها ساعت وقت تدوین شد از این قرار که تمام خصوصیات درمان سکته مغزی در مراکز اولی و جامع در وزارت بهداشت تعریف شده است. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نقش محوری و هدایت‌کننده در نوشتن این سند داشته و از سال 1395 آن را اجرا کرده است اما دستاورد خیلی مهمی که در این حیطه رخ داده این است که اولین بار در ایران برای یک بیماری رایج در کشور، یک سامانه ثبت بیماری راه‌اندازی شده است که در نوع خود قابل توجه و چشمگیر است. اینکه گفته می‌شود روزانه در تهران 100 نفر سکته مغزی می‌کنند با ترجمه آمارهای جهانی به نسبت جمعیت به دست آمده است با این حال آمارها اهمیت مساله را جابه‌جا نمی‌کنند.

 برای درک بهتر این پدیده، کنگره سکته مغزی در تاریخ ۴-۲ اسفندماه امسال در تهران، مرکز همایش‌های بین‌المللی کتابخانه ملی ایران برگزار می‌شود. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تنها کنگره معتبر سالانه در حیطه سکته مغزی همراه با امتیاز بازآموزی را تایید کرده است. برقراری ارتباط بین‌المللی پزشکان بخش‌های مختلف مغز و اعصاب با سخنرانان و پزشکان کشورهای مختلف دنیا و کشورهای همسایه محدود است و رفع این مشکل از اهداف برگزاری این کنگره است. در دهمین کنگره بین‌المللی استروک ایران ضمن داشتن برنامه و اطلاع‌رسانی برای متخصصان مغز و اعصاب، از پرستاران و توانبخشی و پرسنل اورژانس هم در این کنگره برای تبادل نظر و ارتقای سطح علمی کشور دعوت به عمل خواهد آمد. همان‌گونه که مرگ مادر یکی از شاخص‌های توسعه سلامت در کشورها محسوب می‌شود، رتبه سکته مغزی در مرگ‌ومیر نیز بسیار حائز اهمیت است چراکه درمان سکته مغزی به تکنولوژی پیشرفته نیاز نداشته و هزینه بالایی ندارد بلکه نیازمند یک فرهنگ و مشارکت جمعی است.