تاریخ انتشار:
بررسی تفاوت موضع‌گیری‌های یارانه‌ای مراجع در دو دولت
خیلی دور، خیلی نزدیک
وقتی در آذرماه ۸۹ محمود احمدی‌نژاد سوت آغاز فاز نخست هدفمندی یارانه‌ها را به صدا درآورد، کمتر کسی با اجرای این طرح مخالفت می‌کرد. حتی با اینکه رئیس‌جمهور وقت، یارانه نقدی را «پول امام زمان(عج)» معرفی کرده بود و برخی از متشرعان این نامگذاری را مناسب نمی‌دانستند، کمتر کسی می‌توانست با اصل اجرای هدفمندی یارانه‌ها مخالفت کند؛ اجماعی کم‌سابقه درباره اجرای این قانون در میان همه ارکان نظام به وجود آمده بود و گروه‌های مرجع اجتماعی از جمله روحانیون و مراجع تقلید هم در همین راستا از اجرای آن حمایت می‌کردند.
وقتی در آذرماه 89 محمود احمدی‌نژاد سوت آغاز فاز نخست هدفمندی یارانه‌ها را به صدا درآورد، کمتر کسی با اجرای این طرح مخالفت می‌کرد. حتی با اینکه رئیس‌جمهور وقت، یارانه نقدی را «پول امام زمان(عج)» معرفی کرده بود و برخی از متشرعان این نامگذاری را مناسب نمی‌دانستند، کمتر کسی می‌توانست با اصل اجرای هدفمندی یارانه‌ها مخالفت کند؛ اجماعی کم‌سابقه درباره اجرای این قانون در میان همه ارکان نظام به وجود آمده بود و گروه‌های مرجع اجتماعی از جمله روحانیون و مراجع تقلید هم در همین راستا از اجرای آن حمایت می‌کردند.
اما در سال‌های بعد، وقتی کم‌کم فهرست تخلفات دولت دهم در اجرای این قانون و برداشت‌های غیرمجازش از منابع مختلف برای تامین منابع یارانه نقدی منتشر شد، زمزمه‌های انتقاد و مخالفت بلند شد. پرداخت برابر یارانه به همه متقاضیان (تقریباً همه جمعیت کشور)، نادیده گرفتن بخش‌های تولید و سلامت در تخصیص درآمدهای یارانه‌ای و رشد شدید نقدینگی و در پی آن، افزایش تورم، از جمله انتقاداتی بود که بر روش دولت احمدی‌نژاد در اجرای هدفمندی وارد می‌شد.
دغدغه‌های یارانه‌ای آیت‌الله مکارم
در میان مراجع تقلید، هیچ‌کس به اندازه آیت‌الله مکارم‌شیرازی از شیوه دولت دهم در اجرای این قانون انتقاد نکرده است. احتمالاً او نخستین فرد در میان روحانیون بلندپایه مذهبی هم بود که این‌گونه انتقادات را آغاز کرد. آیت‌الله مکارم در اردیبهشت سال 1391 در یک سخنرانی عمومی گفت: «این موضوع یارانه‌ها که مدنظر است، اگر سبب تورم شود که هزینه این تورم از هزینه یارانه‌ای که می‌دهند، بیشتر باشد، هدفمندی یارانه‌ها بی‌نتیجه خواهد ماند.» او افزود: «از سوی دیگر اگر این هدفمندی در درازمدت به صنایع ما نیز ضربه وارد کند، طبیعتاً طرح موفقیت‌آمیزی نخواهد بود.»
آیت‌الله مکارم‌شیرازی در مهرماه همان سال هم، وقتی با اعضای فراکسیون رهروان ولایت مجلس دیدار می‌کرد، روند اجرای هدفمندی یارانه‌ها در فاز اول را دارای سه مشکل اساسی دانست و تصریح کرد: «مشکل اول این است که برای اینکه یارانه به مردم بدهیم بودجه جاهای دیگر قطع شده و به این بخش اضافه می‌شود.»
او ادامه داد: «یکی از اهداف هدفمندی یارانه‌ها این بود که صنعت مورد حمایت قرار گیرد، آیا به بخش صنعت از محل درآمدهای هدفمندی یارانه‌ها اعتباری اختصاص داده شده است؟»
این مرجع تقلید همچنین با اشاره به اینکه پرداخت یارانه به تمام جمعیت کشور کار صحیحی نیست، خاطرنشان کرد: «باید 30 تا 50 درصد مردم یارانه بگیرند و درآمد حاصل از قطع یارانه 50 درصد دیگر در تولید و صنعت هزینه شود.»
از دیگر روحانیون سرشناس که انتقاد از عملکرد یارانه‌ای دولت احمدی‌نژاد را پیش از پایان دولتش آغاز کرد، آیت‌الله امینی، امام‌جمعه قم بود. او در دیداری که فروردین سال گذشته با اعضای شورای مرکزی کمیته امداد امام خمینی (ره) داشت، با انتقاد از نحوه پرداخت یارانه‌های نقدی گفت: «یارانه‌هایی که به همه مردم اختصاص پیدا می‌کند، اگر از طریق کمیته امداد امام خمینی(ره) صورت می‌گرفت بهتر بود؛ این یارانه‌ها پول مفتی است که سبب بیکاری شده و وضع مملکت بدتر می‌شود.»
با این حال، انتقادات علما و مراجع از عملکرد احمدی‌نژاد در اجرای قانون هدفمندی، با پایان کار دولت او شدت بیشتری پیدا کرد. وقتی مقامات دولت تازه به دیدار مراجع رفتند، انتقادات آنها را از روش دولت قبلی به عنوان هشداری برای ادامه اجرای قانون یارانه‌ها دریافت کردند. از جمله آیت‌الله سبحانی در دیدار با وزیر اقتصاد تصریح کرد؛ «پرداخت یارانه به بخشی از جامعه و صاحبان درآمدهای بالا، اقدامی بی‌فایده و زیان‌بار است. یارانه صرفاً باید به طبقات کارگر و کارمند و اقشار آسیب‌پذیر جامعه تعلق پذیرد.»
آیت‌الله جوادی‌آملی هم در دیدار با علی طیب‌نیا با بیان اینکه «با نگاه کمیته امدادی نمی‌توان کشور را اداره کرد»، ناکارآمدی رویکرد قبلی در اجرای هدفمندی یارانه‌ها را که در نتیجه آن معضلات بسیاری به بار آمد ناشی از آن دانست که «این درآمد به جای آنکه در خدمت تولید و رونق اقتصادی قرار گیرد از مسیر اصلی خود دور شد».
حمایت مراجع از تغییر روش
با این مجموعه از انتقادات به عملکرد دولت دهم، وقتی دولت جدید تصمیم گرفت در اجرای فاز دوم هدفمندی روش تازه‌ای را در پیش بگیرد، اغلب مراجع از آن استقبال کردند. وقتی هم دولت تلاش کرد تا بخش‌هایی از مردم را به انصراف از دریافت یارانه تشویق کند، پیام‌های مذهبی در همین راستا از سوی مراجع به سوی جامعه روانه شد.
از جمله آیت‌الله صافی گلپایگانی در پاسخ به یک استفتا تاکید کرد: «یارانه نقدی اگر از بیت‌المال باشد، گرفتن آن برای اشخاصی که فقیر شرعی نیستند اشکال دارد و برای اشخاصی که فقیر هستند با اجازه مجتهد جامع‌الشرایط اشکال ندارد.»
علاوه بر آیت‌الله صافی‌گلپایگانی، آیات عظام سبحانی، مکارم‌شیرازی، علوی‌گرگانی و نوری‌همدانی نیز در پاسخ به استفتاهایی مشابه، همین نظر را اعلام کردند. آیت‌الله سبحانی در فتوای خود، ارزیابی‌اش از میزان بی‌نیازان یارانه نقدی را هم اعلام کرد و گفت: «من فکر می‌کنم بیش از نیمی از مردم (غیر از طبقه کارگر در روستاها) به‌اندازه‌ای که شأن آنهاست، تمکن دارند و به یارانه نیاز ندارند، لذا باید احتیاط کنند و به مقداری که لازم است بگیرند و آنهایی که لازم نیست به دیگران واگذار کنند.»
همچنین آیت‌الله مکارم‌شیرازی در فتوای خود توصیه کرد: «برادران و خواهران عزیز که از یارانه بی‌نیاز هستند اقدام به گرفتن یارانه نکنند و زندگی خود را با اموال مشکوک آلوده نسازند.» او البته در همین فتوا توصیه‌هایی را نیز به دولت کرد و از جمله نوشت: «ان‌شاءالله دولت محترم به عهد خود وفا می‌کند و بخش مهمی از آن را صرف هزینه درمانی و بهداشتی برای عموم مردم کشور خواهد کرد.»
با وجود این تاییدها در آستانه اجرای فاز دوم هدفمندی و با وجود تبلیغات فراوان رسانه‌ای، پروژه انصراف از دریافت یارانه آن‌گونه که انتظار می‌رفت موفقیت‌آمیز نبود و تنها دو میلیون و 400 هزار نفر از دریافت یارانه انصراف دادند. عدم توفیق این پروژه حتی باعث انتقادهایی از سوی گروه‌هایی از متشرعان شد که معتقد بودند نباید پای علما و مراجع به این ماجرا باز می‌شد. روزنامه «جمهوری اسلامی» -که به نوعی پایگاه روحانیت سنتی به حساب می‌آید- درباره این ماجرا نوشت: «در این مورد خاص موضع‌گیری آن بزرگواران [مراجع تقلید] نیز موثر واقع نشد و نتوانست بر تعداد انصراف‌دهندگان طبق انتظار دولت بیفزاید. دقیقاً به همین دلیل است که همواره تذکر داده شده نباید از اعتبار بزرگان دین به هر بهانه‌ای بهره‌برداری کرد.»
پس از این مرحله و با آغاز اجرای فاز دوم هدفمندی از اوایل اردیبهشت، مراجع باز هم نگرانی‌های خود را در این باره خطاب به مقامات دولتی ابراز کردند. مثلاً آیت‌الله مکارم‌شیرازی وضعیت هدفمندی یارانه‌ها را به «باتلاق»ی تشبیه کرد که «معلوم نیست چه بر سر کشور بیاورد» و از دولت خواست که «شجاعت بیشتری در مورد یارانه‌ها به خرج بدهد». او گفت: «باید تدریجاً به آنهایی که تشخیص داده می‌شود بی‌نیاز هستند، یارانه داده نشود.» این مرجع تقلید درباره شیب افزایش قیمت‌ها هم تذکر داد و تصریح کرد: «باید کاری کرد که تورم بالا نرود. گرچه گفتند شیب افزایش قیمت حامل‌های انرژی ملایم خواهد بود، ولی اکنون این شیب، تند است. شیب ملایم 10 تا 15 درصد است، ولی اکنون بنزین از لیتری 400 تومان به 700 تومان افزایش یافته است.»
در مجموع، شاید بتوان گفت دولت حسن روحانی در موضوع هدفمندی یارانه‌ها هنوز حمایت مراجع قم را با خود دارد، اما کاملاً محتمل است که اگر مهار تورم از دست دولت خارج شود و اقشار پایین جامعه با مشکلات اقتصادی بیشتری مواجه شوند، مراجع بار دیگر حساب خود را از دولت جدا کنند و گلایه‌ها را از سر بگیرند.
دیدگاه تان را بنویسید