حرکت به سمت اوراق بهادارسازی

حامد سلطانی‌نژاد / مدیرعامل شرکت بورس کالای ایرانa

رشد و گسترش روزافزون چالش‌های قرن حاضر، سازمان‌ها را بر آن داشته است تا در واکنش به این امر و به‌منظور مقابله با مشکلات رقابتی، نسبت به اتخاذ راهکارهای اساسی اقدام کنند. یکی از راهکارهای مورد استفاده سازمان‌ها در این مسیر، حرکت هدفمند و دارای برنامه است. شرکت بورس کالای ایران، با توجه به جایگاه، موقعیت و نقش خود در اقتصاد ملی، پیچیدگی محیط کسب‌وکار و همچنین روند گسترش و رشد، به آگاهی از سمت‌وسوی حرکت نیازمند است. در سال‌های آینده تغییرات محیطی در حوزه داخلی و بین‌المللی تاثیرات شگرفی بر آینده فعالیت‌های اقتصادی کشور خواهد داشت. از این‌رو، شرکت بورس کالای ایران نیز به‌عنوان یک مجموعه تعیین‌کننده در روند تحولات اقتصادی کشور، بسترسازی لازم برای بهره‌برداری مناسب از تحولات آتی را در دستور کار خود قرار داده است.
با آنکه زمان زیادی از آغاز به کار بورس کالای ایران و توسعه تالارهای معاملاتی آن نمی‌گذرد، اما این بورس به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان بازار سرمایه به‌خوبی توانسته است نقش پررنگ و اثرگذاری در اقتصاد کشور به‌خصوص در زمینه برآورده کردن نیاز صنایع و بخش‌های مختلف اقتصاد از قبیل صنایع فولاد و پتروشیمی، معدن و کشاورزی ایفا کند. کشف قیمت بر مبنای عرضه و تقاضا، کاهش هزینه‌های مبادلات به‌واسطه دسترسی به اطلاعات بازار، افزایش نقدشوندگی بر پایه ایجاد بازار ثانویه برای معاملات، ایجاد ساز و کار تامین مالی و سوق دادن آن به سمت صنایع توجیه‌پذیر و همچنین ایجاد امکان پوشش ریسک ازجمله کارکردهای بازار فیزیکی و مشتقه بورس کالای ایران هستند که می‌توانند رونق اقتصاد ملی را در پی داشته باشند. در دوران پساتحریم، بورس کالای ایران می‌تواند یکی از شریان‌های اصلی جریان سرمایه‌های بین‌المللی به داخل مرزهای ایران باشد که تحقق این هدف مستلزم توسعه زیرساخت‌های لازم است. در واقع بورس کالای ایران در دوران مذکور و با اجرایی شدن راهبردهای اقتصاد مقاومتی، از ظرفیت تبدیل ‌شدن به مرجع قیمت‌گذاری در منطقه و نیز تسهیل تامین مالی بین‌المللی برخوردار است. همچنین قابلیت توسعه بازارهای بین‌المللی صادرات و واردات از طریق بورس کالای ایران ازجمله فرصت‌های موجود در این دوران است.
در بورس‌های کالایی، در کنار بازار نقد بازار اوراق بهادار مبتنی بر کالا وجود دارد که تمامی فعالان بازار سرمایه از آن استفاده می‌کنند. حضور فعالان بازار و صنعت در کنار فعالان بخش مالی، فرصت بسیار مناسبی برای این دو بخش ایجاد می‌کند. زمانی که ارتباط بین بخش واقعی اقتصاد و بخش مالی ایجاد شود زمینه رشد در اقتصاد ایجاد شده و بورس کالای ایران عرصه‌ای برای پیوند مذکور است. از این‌رو، تمرکز سیاست‌های شرکت بورس کالای ایران در سال آینده، حرکت به سمت اوراق بهادارسازی است. معاملات کالاها بر پایه ابزارهای مالی نوین و معاملات اوراق بهادار مبتنی بر کالاها در مقایسه با معاملات فیزیکی سبب می‌شود تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و حتی سرمایه‌گذارانی که با قصد سفته‌بازی وارد معاملات می‌شوند بتوانند ورای محدودیت‌ها و هزینه‌های معاملات فیزیکی، به داد و ستد کالای مورد نظر بپردازند. کشف قیمت‌های شفاف به‌صورت پیوسته یکی از مهم‌ترین خاصیت‌های اوراق بهادارسازی کالاهاست که اجرای آن در دستور کار بورس کالای ایران قرار دارد.
با توجه به اینکه بازار سرمایه در هر کشوری علاوه بر فراهم کردن امکان کشف نرخ منصفانه دو ساز و کار اصلی یعنی فراهم کردن ابزارهای مدیریت ریسک و نیز ایجاد ابزارهای تامین مالی بنگاه‌ها به‌منظور ایجاد بسترهای مناسب سرمایه‌گذاری را بر عهده دارد، طراحی و تنوع‌بخشی ابزارهای نوین تامین مالی از ضرورت‌های بازار سرمایه به شمار می‌رود. توسعه روزافزون بازار سرمایه و تعمیق آن به لحاظ حجم و ارزش معاملات، نیازمند وجود ابزارهای متنوع تامین مالی و مدیریت ریسک است که بورس کالای ایران این مهم را در دستور کار خود قرار داده است. روش‌های موجود یا ممکن برای تامین مالی و مدیریت ریسک از طریق بورس کالای ایران مشتمل بر انواع قراردادهای سلف، نسیه، نقدی، اوراق سلف موازی استاندارد، گواهی سپرده کالایی، صندوق‌های کالایی، صندوق‌های ارزی و ابزارهای مشتقه از جمله قراردادهای آتی و اختیار معامله هستند. راه‌اندازی گواهی سرمایه‌گذاری خودرو و توسعه آن از دیگر ابزارهایی است که در زمینه تامین مالی و کمک به فروش برای شرکت‌های خودروسازی موثر خواهد بود. این ابزار متناسب با نیاز صنعت خودرو طراحی شده است و این قابلیت را دارد که بخش قابل توجهی از پیش‌فروش‌های سنتی خودروسازان را از طریق سازوکار انتشار این اوراق اجرایی کرد.
یکی از دغدغه‌های بزرگ تولیدکنندگان و بنگاه‌های اقتصادی در شرایط رکودی، تامین مالی و سرمایه در گردش برای متوقف نشدن چرخه تولید و همچنین تکمیل طرح‌های توسعه‌ای است. در این راستا شرکت بورس کالای ایران که از ابتدای فعالیت خود از طریق معاملات سلف کالاهای مختلف همچون محصولات فولاد، فلزات غیرآهنی و انواع مواد پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی به تامین مالی کوتاه‌مدت و چندماهه تولیدکنندگان پرداخته است، با رویکردی جدید به سمت تامین مالی بلندمدت‌تر صنایع روی آورده است. این شیوه تامین مالی با کمترین بوروکراسی اداری، امکان تامین مالی مبتنی بر توان تولیدی عرضه‌کننده را بر اساس قراردادهای اسلامی به وجود می‌آورد. تشکیل بازار ثانویه برای معاملات قراردادهای سلف، استفاده از نقدینگی موجود در بازارهای مالی، تسهیل تامین مالی بلندمدت طرح‌های توسعه‌ای، تسهیل تامین مالی سرمایه در گردش، معافیت مالیاتی و امکان برنامه‌ریزی بلندمدت تولید، از مهم‌ترین ویژگی‌های قراردادهای سلف موازی استاندارد هستند. اوراق سلف می‌تواند جایگزین مسیر پُرپیچ ‌و خم اخذ تسهیلات از سیستم بانکی شود تا تامین مالی صنایع اقتصادی تسهیل شود.
توسعه گواهی سپرده کالایی از دیگر برنامه‌هایی است که در بورس کالای ایران جهت تامین مالی صنایع مختلف کشور مدنظر است. با توجه به اینکه یکی از ویژگی‌های اصلی این گواهی‌ها، امکان توثیق آنها به‌عنوان پشتوانه تامین مالی است، از این رو هزینه‌های تامین مالی در بازار سرمایه را کاهش داده و از طرفی نقدشوندگی کالا را برای تولیدکنندگان افزایش می‌دهد. همچنین این ابزار فروش محصولات ایرانی در بازارهای بین‌المللی را با پشتوانه گواهی سپرده کالایی ممکن می‌سازد. با توجه به آغاز معاملات گواهی سپرده کالایی ذرت از ابتدای آذرماه امسال، انتظار می‌رود روند توسعه این ابزار در آینده محقق شود. از سوی دیگر، با وجود موجودی انبار ثابت در شرکت‌های تولیدی، صندوق‌های کالایی از مناسب‌ترین ابزارهای تامین مالی خواهند بود که توسعه بستر مورد نیاز برای راه‌اندازی این صندوق‌ها نیز در برنامه‌های بورس کالای ایران قرار دارد. می‌توان از صندوق‌های کالایی جهت تامین مالی بهره‌برداری کرد. صنایع مختلف کشور می‌توانند از این طریق سرمایه‌های زیادی را جهت تامین مالی و توسعه صنعتی خود جذب کنند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری ارزی از دیگر ابزارهای مالی هستند که در برنامه‌های آتی بورس کالای ایران جهت کمک به تامین مالی ارزی صنعت کشور مدنظر قرار گرفته‌اند. تکمیل ابزارهای مدیریت دارایی در بازار سرمایه، تامین مالی ارزی بنگاه‌های اقتصادی بزرگ کشور در فرآیند انتشار اوراق ارزی و مشارکت در تنزیل اعتبار اسنادی صادرکنندگان محصولات، از مهم‌ترین اهداف صندوق‌های مذکور هستند که می‌توانند کمک شایانی به صنایع مختلف کشور داشته باشند. قراردادهای آتی نیز ازجمله مهم‌ترین ابزارهای مدیریت ریسک در جهان امروز هستند که بورس کالای ایران در جهت نهادینه کردن و توسعه آن در بازار و اقتصاد کشور تلاش فراوانی کرده است. مدیریت ریسک نوسانات قیمت بازار، امکان برنامه‌ریزی بلندمدت، ارائه تصویری از جهت‌گیری بازار در آینده، افزایش توان معاملاتی افراد، معامله بدون نیاز به هزینه‌های انبارداری و حمل، خروج آسان از معامله بدون نیاز به تحویل کالا و هزینه‌های فسخ معامله، معافیت مالیاتی، استاندارد بودن قرارداد و تضمین معاملات، از جمله مهم‌ترین ویژگی‌های قراردادهای آتی است. از این‌رو راه‌اندازی قراردادهای مذکور بر روی دارایی‌های پایه جدید در دستور کار شرکت بورس کالای ایران قرار دارد. راه‌اندازی معاملات قراردادهای آتی ارز از جمله این موارد است. با راه‌اندازی معاملات مذکور، که تحولی بزرگ در اقتصاد کشور در زمینه پوشش ریسک و جذب سرمایه‌گذاری خارجی محسوب می‌شود، نه‌تنها قابلیت پیش‌بینی نرخ ارز و نوسانات آن فراهم می‌شود بلکه مقاومت فعالان اقتصادی در برابر تلاطم قیمت‌ها افزایش خواهد یافت. علاوه بر این، راه‌اندازی قراردادهای آتی قیر و محصولات پتروشیمی نیز در دستور کار بورس کالای ایران قرار دارد.
تقویت رینگ صادراتی نیز از دیگر برنامه‌هاست که بر اساس آن علاوه بر متنوع‌سازی محصول برای فعالان و معامله‌گران بازار، تعریف و پیاده‌سازی سازوکار‌های انگیزشی و تشویقی نیز مدنظر قرار گرفته‌اند.