اثر تغییرات نرخ جریمه بر میزان تخلفات

علت اصلی بسیاری از تصادفات انسان بوده و در اکثر این موارد، راننده دچار تخلف شده است. یکی از مهم‌ترین عامل بازدارنده در تخلفات، استفاده از جریمه‌های رانندگی است. اما اینکه استفاده از این ابزار تا چه حد می‌تواند، اثر بازدارنده داشته باشد، موضوعی است که مورد بحث کارشناسان قرار می‌گیرد. یکی از مهم‌ترین پرسش‌هایی که مطرح می‌شود این است که رابطه میزان افزایش نرخ جریمه‌ها و میزان تخلفات در جوامع مختلف به چه شکل است؟ در ادبیات نظری دنیا، اقتصاد جرم با مقاله معروف بکر (1968) با عنوان «جرم و تنبیه، یک رویکرد اقتصادی» معرفی شد. در این مقاله با رویکردی اقتصادی به تحلیل پدیده جرم پرداخته شده است. در این میان رفتار مجرم و دولت در برخورد با جرم مدل شده و سیاست بهینه جامعه برای برخورد با مساله جرم به دست می‌آید. ارلیش در سال 1973 مدل بکر را کامل کرد. او فرض کرد که فرد مطلوبیت انتظاری خود را بیشینه می‌کند. او این تابع مطلوبیت را تابعی از ثروت و زمان مصرف در نظر می‌گیرد. فرد در مورد تخصیص زمان خود (کل زمان منهای زمان اختصاص‌یافته به مصرف) به فعالیت‌های قانونی یا غیرقانونی که درآمدزا هستند، تصمیم می‌گیرد. از تحقیقات پیرامون تخلفات رانندگی در دنیا می‌توان به مطالعه بار و همکاران در سال 2004 اشاره کرد. آنها با استفاده از داده‌هایی که از دوربین‌های نصب‌شده در چهارراه‌های ایالت کالیفرنیا و سرزمین‌های اشغالی به دست آمده، اثر افزایش جریمه بر کاهش تخلفات را بررسی کردند. بررسی آنها روی داده‌های خرد نشان می‌دهد کشش ارتکاب تخلف نسبت به نرخ جریمه در رانندگان جوان و رانندگان با خودرو قدیمی‌تر بیشتر است. همچنین کسانی که قبلاً سابقه تخلف داشته‌اند، بیشتر مرتکب خلاف می‌شوند. در تحقیق دیگری الویک و همکاران در سال 2007 با استفاده از داده‌های مربوط به بستن کمربند ایمنی برای سرنشین جلو در بازه زمانی 1979 تا 2003 در نروژ به بررسی اثر افزایش جریمه بر میزان ارتکاب تخلف پرداختند. آنها نتیجه گرفتند افزایش نرخ جریمه بر میزان رانندگی با سرعت‌های بالا اثر نداشته ولی موجب شده تا نرخ بستن کمربند ایمنی افزایش یابد. در ایران، تعداد پژوهش‌هایی که به بررسی رابطه نرخ جریمه و میزان تخلفات راهنمایی و رانندگی می‌پردازند، زیاد نیستند. یکی از پژوهش‌هایی که به بررسی این رابطه پرداخته، اثر کاهنده افزایش نرخ واقعی جریمه بر میزان ارتکاب تخلفات را تایید می‌کند. فرشاد فاطمی و داریوش ابوحمزه در این پژوهش، اثر عوامل مختلف بر میزان ارتکاب تخلفات رانندگی را بررسی کردند. در این پژوهش، از داده‌های تابلویی استانی مربوط به تخلفات رانندگی در دوره زمانی سال‌های 1385 تا 1388 استفاده شده است. در مدل برآوردشده، سرانه استانی تخلفات رانندگی به عنوان متغیر وابسته و متغیرهای نرخ جریمه واقعی جرائم رانندگی، درآمد سرانه استان و نرخ جمعیت به عنوان متغیرهای توضیح‌دهنده مورد استفاده قرار گرفته‌اند. در این پژوهش طی سال‌های مورد بررسی، نرخ اسمی جریمه‌ها ثابت بوده، اما نرخ واقعی جریمه نزولی بوده است. یکی دیگر از پژوهش‌ها در داخل کشور، سطح قیمتی جریمه‌های نقدی و غیرنقدی در ایران را مورد بررسی قرار داده است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که میزان جریمه‌های نقدی در ایران نسبت به سایر کشورها پایین اما نسبت جریمه‌ها به درآمد متوسط افراد جامعه به نسبت زیاد است. صفارزاده و باقری در این پژوهش معتقدند، تعداد زیاد تخلفات ترافیکی در ایران و هزینه بالای ناشی از تصادفات، بالاتر بودن میزان نسبت جریمه به درآمد افراد جامعه را توجیه می‌کند. همچنین بررسی جریمه‌های غیرنقدی در ایران در مقایسه با کشورهای مبنا، نشان می‌دهد این جریمه‌ها نیاز به بازنگری و مطالعات کارشناسی دارد، تا قوانین سختگیرانه‌تری با جزییات بیشتر در این رابطه وضع شود. اهمیت کار بر روی امتیازهای منفی، به دلیل تاثیرگذاری بیشتر این جریمه‌ها و وابسته نبودن آنها به سطح درآمد افراد جامعه است.

منابع
1-عوامل موثر بر ارتکاب تخلفات رانندگی در ایران رویکرد اقتصاد جرم (سیدفرشاد فاطمی؛ داریوش ابوحمزه)
2- مطالعات تطبیقی جریمه‌های ترافیکی راهنمایی و رانندگی در ایران و سایر کشورها (محمود صفارزاده، رامتین باقری)