لباسی هنرمندانه برای صدای استالین

کتاب حاضر بازخوانی‌ای است از ابعاد و میزان موفقیت تبلیغات سیاسی در بستر هنر که در اتحاد جماهیر شوروی نقشی بسزا در مجاب‌سازی افکار عمومی داشت. با این حال نویسنده سعی کرده است ابعاد منفی تبلیغات دولتی و سیاسی در این بستر را هم مورد مداقه قرار دهد. آنچه امروز از تاریخ ادبیات و هنر در دوران حکومت کمونیستی شوروی باقی مانده است بیش از هر چیز برخورد با هنر و ادبیات مستقل و ایجاد جو سانسور، تبعید، تعقیب، حبس و اعدام هنرمندان و نویسندگان است. استالین را می‌توان به تمام معنا نمودی از تبلیغات اتحاد جماهیر شوروی در نظر گرفت که بیش از هر رهبر دیگری از این شیوه برای پیشبرد اهداف خود استفاده کرده است. شوروی به عنوان مبدع تبلیغات سیاسی از طریق هنر و ادبیات شایسته مطالعه‌ای درخور از تمامی ابعاد است. در دولت استالین با راه‌اندازی اتحادیه‌های دولتی نویسندگان و هنرمندان در بسیاری از موارد به نظر می‌رسید این نویسندگان و هنرمندان دولتی اجیر شده‌اند تا بلندگوهای تبلیغات سیاسی استالین و هم‌مسلکانش باشند. بنا بر تخمین سازمان اطلاعات مرکزی ایالات متحده بودجه تبلیغات سیاسی اتحاد جماهیر شوروی در خارج از خاک خود در دهه 80، 5 /3 میلیارد تا چهار میلیارد دلار تخمین زده می‌شد. اما این تنها بخشی از این تبلیغات است. در داخل اتحاد جماهیر شوروی اوضاع به گونه دیگری بود، شاعران برجسته‌ای همچون مایاکوفسکی و نویسندگانی همچون فادایف نیز ذوب در این دستگاه شدند و بخشی از عمر ادبی خودشان را در خدمت دستگاه‌های تبلیغاتی بودند و در نهایت چنان سرخورده شدند که با دست‌های خودشان به زندگی پایان دادند. هنوز هم در آرشیوهای اطلاعاتی باقی مانده از آن دوران هر روز مورد جدیدی کشف می‌شود از نویسندگانی که خواسته یا ناخواسته، آگاهانه یا ناآگاهانه در بخشی از روند خلاقیت هنری خودشان با دستگاه تبلیغاتی همراه شدند. بزرگ‌ترین و مشهورترین کارتونیست‌ها و نقاشان و گرافیست‌های اتحاد جماهیر شوروی در نهایت تن به همراهی با دستگاه‌های تبلیغاتی دادند. در کتاب هنر و القای ایدئولوژیک نویسنده در فصلی مستقل با عنوان پوستر به بررسی ابعاد کاربرد پوسترها در دستگاه تبلیغات شوروی پرداخته است. او در این فصل ضمن بررسی ویژگی پوسترها به بررسی آثار هنرمندانی پرداخته است که در این تولید دست داشته‌اند. کتاب حاضر در دوازده فصل و چندین پیوست به بررسی همه‌جانبه ابعاد این روش کارآمد در حکومت شوروی پرداخته است.با این حال سوسیالیسم طبق روایتی که از آثار کارل مارکس برمی‌آید، غایت منازعه طبقاتی و فائق آمدن بشر بر تضادهایی است که مالکیتِ خصوصی بر وسایل تولید مسبب آن است. انقلاب سوسیالیستی روسیه در سال 1917 که به ایجاد نخستین نظام سوسیالیستی جهان انجامید، تا دست‌کم یک دهه پس از آن، سرآغاز چنین غایتی انگاشته شد و بشارتی بر پایان ستم طبقاتی و برآمدن خورشید رهایی و عدالت انگاشته شد. در آن دوران، هنر به‌عنوان زبان رمزی و زیبایی‌شناسانه آزادی و عدالت، اهمیت بسیار یافت و هنرمندان سوسیالیست (روس و غیرروس)، جنبشی نیرومند در نقد روزگار پیشاسوسیالیسم و ستایش عصر پساسوسیالیسم آغاز کردند. شماری از آثار هنری این دوران که در داخل اتحاد شوروی خلق شده بود در این کتاب ارائه و نقد و بررسی شد. پیوست تصویری کتاب نیز چکیده‌ای از آثار هنری این دوران است که عنصر رنگ در آنها اهمیت ویژه‌ای دارد و ترجمان نوعی بازآفرینی واقعیت است که از نظر سوسیالیست‌های طرفدار شوروی، بازنمایی واقعیت از میان جعلیات کاپیتالیستی است. و از نظر مخالفان سوسیالیسم روسی، بزک کردن واقعیت برای القای ایدئولوژی است. واقعیت، هر یک از این دو که باشد، از این گریزی نیست که پاره بزرگی از هنر قرن بیستم محصول این انقلاب و موافقان و مخالفانش بود.