اقتصاد، زیربنای روابط تهران - آنکارا

سید اسدالله اطهری/استاد دانشگاه

اینکه در برابر همسایگان مواضع درستی داریم یا سیاستی اتخاذ کرده‌ایم که دربرگیرنده منافع ملی ایران هست یا نیست، موضوعی است که باید مورد تحلیل قرار گیرد. اما در مورد ترکیه، ایران سعی کرده است یک روابط اقتصادی تعریف کند که مبتنی بر تجارت، انرژی، تاسیس و گسترش شهرک‌های صنعتی در مرز ‌باشد. موضوع دیگر این است که دو طرف سعی کرده‌اند این روابط را غیرامنیتی کنند. این موضوعی است که وجود دارد و ما سعی کرده‌ایم در مورد ترکیه هنجارها و استانداردهای جهانی را رعایت کنیم. از این رو ایران توانسته است ضمن مشخص کردن جایگاه خود، جایگاه ترکیه را نیز در تامین منافع ملی خود تعریف کند. نهادهای تاسیسی مانند اکو و گروه هشت (D8) که پیش از انقلاب به نام RCD شناخته می‌شد نشان داد که دو کشور به لحاظ مولفه‌های سیاسی و امنیتی، اقتصادی و تجاری مکمل یکدیگرند. ایران و ترکیه دو کشور خاص در منطقه خاورمیانه هستند. دست‌کم استانداردهای نوسازی را در منطقه خاورمیانه انجام داده‌اند. اولین کشورهایی که وارد مدار مدرنیته در منطقه شده‌اند و می‌توان گفت در این چارچوب دارای سابقه هستند، مانند کشورهای قبیله‌ای نیستند، بلکه یک ملت - دولت هستند. دو کشور نگاه مثبت‌تر و مدنی‌تری دارند. موانع فرهنگی که ایران با اعراب دارد، در مورد ترکیه وجود ندارد. کشورهای عربی از قافله مدرنیته که بحث جامعه مدنی، طبقه متوسط و... مطرح است عقب‌تر هستند، چون ظواهر مدرنیته را از بیرون و از غرب گرفته‌اند. بدنه جامعه ترکیه مدرن شده است، رفتارهای بین‌المللی که از این کشور سر می‌زند و سراغ داریم حکایت از این موضوع مهم دارد. درباره توافق هسته‌ای ژنو که می‌توان گفت یک پروسه زمان‌بر است، نقش متغیر غرب در روابط ایران و ترکیه به خصوص تاثیر آمریکاست که موضوع بسیار مهمی است. گرچه اگر بخواهیم مواضع ترکیه را در بحث گذشته تحریم‌ها مورد سنجش قرار دهیم، به این موضوع می‌رسیم که ترک‌ها سعی کرده‌اند قطعنامه‌هایی مثل داماتو و دیگر قطعنامه‌های یکجانبه آمریکا را رعایت نکنند. اما اگر تحریم‌ها مربوط به تحریم سازمان ملل متحد باشد، می‌تواند بر روابط با ایران تاثیر منفی بگذارد. اما باز ترکیه سعی کرده است تا جایی که در فشار قرار نگیرد، تحریم‌های یکجانبه را اعمال نکند. نمونه‌ای که می‌توان برای این مورد مثال زد موضوع هالک بانک بود که با وجود تحریم‌ها، راه باز و مفری برای ایران ایجاد کرده بود. بنابر این تعریف روابط تجاری با 15کشور به خصوص ترکیه به هر میزان که افزایش پیدا کند، می‌تواند هم امنیت ملی و هم توسعه اقتصادی ما را افزایش دهد. ایران و ترکیه در نهایت می‌توانند به شکل‌دهی به یک منطقه اقتصادی کمک کنند؛ مانند آسه‌آن. که این موضوع را قبلاً اردوغان پیش‌بینی و حتی آن را اسم‌گذاری کرده بود. بنابراین می‌توان گفت زمینه‌ها برای شروع کار وجود دارد و می‌توانند در این مسیر گام بردارند. به‌رغم اختلاف ایران و ترکیه در عرصه میدانی سوریه، دو طرف دیدگاه‌های مشترکی مثل رعایت حقوق انسان‌ها، جلوگیری از خشونت، حمایت از کمک‌های بشردوستانه سازمان ملل، انتقال به دموکراسی و... دارند و توانسته‌اند اختلافات را مدیریت کنند. بنابراین اتخاذ یک سیاست روشن و شفاف در خصوص ترکیه می‌تواند منافع بی‌شماری را برای ایران در بر داشته باشد.
ترکیه کشوری است که شرکت‌های زیادی در آن فعالیت می‌کنند. آلمان نزدیک به 5500 شرکت فعال در ترکیه دارد، ایران بیش از 3200، بریتانیا 2500 و روسیه، هلند، آمریکا، فرانسه، عراق، ایتالیا، سوئیس و دانمارک نیز در مراحل بعدی قرار دارند. حضور و فعالیت این شرکت‌ها خیلی مهم است، چرا که باعث گسترش منافع اقتصادی، تبادلات تجاری و ارتباطات انسانی و کالایی می‌شود. در سفر اخیر اردوغان به تهران نیز بر اهمیت روابط متقابل و گسترش تبادلات تجاری و اقتصادی تاکید شد. سفر نخست وزیر ترکیه بدین منظور بود که مبادلات تجاری دو کشور به مرز 35 میلیارد دلار نزدیک شود که این طلیعه‌ای از روابط رو به بهبود طرفین است که قطعاً در ماه‌های آینده و با کاهش تحریم‌ها و چشم‌انداز مناسب و مثبتی که در پرونده هسته‌ای ایران ایجاد شده است، روابط ایران و ترکیه نیز بهبود پیدا می‌کند.