ناکام کابینه
حفیظه غایه ارکان چگونه وارد کابینه اردوغان شد؟
حفیظه غایه ارکان در سال ۱۹۸۲ میلادی در استانبول از پدری مهندس و مادری که ریاضیات و فیزیک تدریس می‌کرد متولد شد. پدر او یکی از تاجرهای معروف ترکیه است که در دانشگاه بوغازیچی تحصیل کرده بود. در دورانی که ترکیه تلاش می‌کرد در مسیر توسعه و ترکیه نوین حرکت کند شرایط خاصی برای تحصیل فرزندان طبقه متوسط به بالا فراهم شد. بر این اساس او در یکی از برترین مدارس دولتی ترکیه به نام دبیرستان استانبول تحصیل کرد. او سپس همانند پدرش در دانشگاه بوغازیچی یکی از معتبرترین دانشگاه‌های ترکیه در رشته مهندسی صنایع تحصیل کرد و در سال ۲۰۰۶ میلادی از دانشگاه پرینستون آمریکا مدرک دکترای خود را در رشته تحقیقات عملیات و مهندسی مالی دریافت کرد. ارکان بعداً دوره برنامه‌های کسب‌وکار را به ترتیب در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ در مدرسه بازرگانی هاروارد و دانشکده بازرگانی استنفورد تکمیل کرد.
لازم به ذکر است که او در طول تحصیل در این دانشگاه ترکیه، از 9 دانشگاه مانند استنفورد، پرینستون، بوستون، کرنل و کالیفرنیا پیشنهادهایی دریافت کرد تا در آنجا تحصیل کند؛ که همان‌طور که گفته شد او دانشگاه پرینستون را ترجیح داد و دکترای مهندسی مالی خود را از این دانشگاه گرفت. به این ترتیب ارکان در ازای دریافت بورسیه دکترای افتخاری که هر سال تنها به دو نفر تعلق می‌گیرد، یک خانه، ماهانه سه هزار و 200 دلار پول جیبی و بودجه نامحدودی برای تحقیقات خود از بنیاد ملی علوم آمریکا دریافت کرد و توانست به عنوان یک مهاجر به آمریکا مراحل پیشرفت خود در این کشور را با سرعت بیشتری طی کند. این رزومه تحصیلی بعدها او را در رسیدن به جایگاه‌های بالای مدیریت یاری کرد. تمامی دانشگاه‌هایی که او در آنجا تحصیل کرده بودند به او نامه تایید محصل برتر را ارائه کرده بودند.
پس از تحصیل، ارکان در سال ۲۰۰۵ میلادی به عنوان شریک به بانک سرمایه‌گذاری جهانی گلدمن ساکس پیوست و در سال ۲۰۱۱ میلادی به عنوان مدیرعامل این بانک مهم و معروف منصوب شد. او سپس به بانک فرست ریپابلیک (First Republic Bank) ملحق شد و به عنوان جوان‌ترین مدیرعامل این بانک در میان موسسات مالی در ایالات‌متحده و سپس به عنوان رئیس هیات‌مدیره، مدیرعامل و عضو هیات‌مدیره در رتبه‌های بالاتر قرار گرفت.
نشریات کرین نیویورک بیزینس و سانفرانسیسکو بیزینس تایمز او را در سال ۲۰۱۸ میلادی در فهرست 40 فرد زیر ۴۰ سال قرار دادند و اشاره کرده بودند که ارکان تنها زن زیر ۴۰ سال است که در یکی از ۱۰۰ بانک بزرگ ایالات‌متحده منصب رئیس یا مدیرعامل را از آن خود ساخته است. ارکان در ژوئن ۲۰۲۲ میلادی به عنوان مدیر اجرایی «گِرِی استون» یک شرکت سرمایه‌گذاری و مالی مستغلات مستقر در نیویورک منصوب شد.
ارکان که در مارس 2022 به هیات‌مدیره شرکت فورچون 500 Marsh McLennan پیوست، از سال 2019 تا زمانی که شرکت توسط LVMH در سال 2021 خریداری شد، به عنوان Tiffany & Co خدمت کرد. همان‌طور که اشاره شد او در هیات‌مدیره حضور داشت و با این سمت در شورای مشورتی گروه تحقیقات عملیاتی و مهندسی مالی دانشگاه پرینستون خدمت می‌کرد.
ارکان که تقریباً یک دهه را در گلدمن ساکس گذراند و در سمت‌های مهمی از جمله مدیرعاملی حضور داشت و در پروژه‌های متفاوتی نظیر ریاست پروژه تجزیه و تحلیل و استراتژی‌های گروه موسسات مالی، عضویت در هیات‌مدیره و تیم‌های مدیریت ارشد بانک‌ها و شرکت‌های بیمه‌ای بزرگ ایالات‌متحده در مورد مدیریت ترازنامه، تست استرس و برنامه‌ریزی سرمایه، مدیریت ریسک، ادغام و تملک مشاوره داده است.
بازگشت به وطن
حفیظه ارکان پس از تجربه این مراحل به ترکیه بازگشت. حفیظه غایه ارکان یکی از اعضای تیم اقتصادی جدید اردوغان پس از انتخابات ریاست‌جمهوری 2023 بود که به‌عنوان نخستین زن برای ریاست بانک مرکزی ترکیه انتخاب شد. پیش از او، شهاب کاوجی اوغلو، رئیس بانک مرکزی ترکیه بود. فراموش نکنیم که با وجود مخالفت‌های جدی در ترکیه سوابق پیشین ارکان مانند ریاست بانک فرست ریپابلیک آمریکا او را در اخذ چنین جایگاهی یاری کرد.
خروج پس از هشت ماه
حفیظه غایه ارکان، نخستین رئیس بانک مرکزی زن در ترکیه پس از هشت ماه از مقام خود استعفا داد. Cumhuriet یکی از رسانه‌های مطرح ترکیه در این‌باره نوشته است: دوران ریاست او یکی از طولانی‌ترین چرخه‌های انقباض پولی ترکیه بود. نرخ بهره ترکیه در این ایام طی هشت مرحله از 5 /8 درصد به ۴۵ درصد رسید. هدف اصلی از اتخاذ چنین سیاست‌هایی مهار تورم ترکیه بوده است. پس از استعفای ارکان، مصطفی فاتح کاراهان که از اقتصاددانان سابق فدرال‌رزرو است بر صندلی ریاست بانک مرکزی ترکیه تکیه زد. سایت الجزیره علت این استعفا را موضوعی ریشه‌دار در سیاست‌های مالی پولی ترکیه نامید و تاکید کرد ایراد از فعالیت ارکان نبوده است. این رسانه در گزارشی نوشته است: در پنج سال گذشته این پنجمین تغییر در صندلی داغ رئیس کلی است. زمانی که او کار خود را به‌عنوان رئیس بانک مرکزی ترکیه آغاز کرد، نرخ بهره این کشور معادل 5 /8 درصد بود. در واقع تا پیش از این اردوغان در مسیر اجرای سیاست‌های اقتصادی نامتعارف مورد نظر خود، نرخ بهره این کشور را طی مراحل مختلف کاهش داد. این در حالی بود که موجی از نااطمینانی و تورم اقتصاد ترکیه را دربر گرفت. نرخ تورم در اکتبر سال 2022 در قله تاریخی خود قرار گرفت و از 85 درصد نیز فراتر رفت. نتایج سیاست‌های غیرعلمی اردوغان زندگی شهروندان ترکیه را تحت تاثیر قرار داد و این نارضایتی‌ها موجب شد تا انتخابات ریاست‌جمهوری به دور دوم کشیده شود. همین مسئله موجب شد تا اردوغان از دخالت مستقیم در اقتصاد این کشور دست بکشد و کار را به اقتصاددانی مانند حفیظه غایه ارکان و مهمت شیمشک بسپارد.
برای محافظت از خانواده
حفیظه غایه ارکان، با استفاده از صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس اعلام کرد که برای محافظت از خانواده خود از ریاست بانک مرکزی ترکیه استعفا می‌دهد. در ماه‌های پیش از استعفا رسانه‌های محلی در این کشور ادعاهایی مبنی بر حضور و دخالت اعضای خانواده ارکان در بانک مرکزی مطرح کردند. گفته می‌شد که پدر او (که پیشتر یادآور شدیم یکی از تاجرهای سرشناس ترکیه بوده است) به‌صورت غیررسمی به فعالیت در بانک مرکزی پرداخته است؛ البته ارکان این ادعاها را تکذیب کرد. اردوغان نیز در حمایت آشکار از ارکان، تلاش‌ها برای انتشار این شایعه‌ها را که برای تضعیف پیشرفت‌های اقتصادی صورت می‌گیرد، محکوم کرد. پس از انتشار خبر کناره‌گیری رئیس بانک مرکزی از مقام خود، وزارت خزانه‌داری و دارایی ترکیه اعلام کرد این تصمیم شخصی ارکان بوده است و اردوغان به تیم اقتصادی فعلی و برنامه‌های آن اعتماد کامل دارد و از آن حمایت می‌کند.
دوره بحرانی ترکیه
یکی از مهم‌ترین سوالاتی که درباره رزومه کاری حفیظه ارکان مطرح می‌شود این است که چرا با وجود سابقه درخشانی که در سیستم پولی بانکی ایالات‌متحده آمریکا داشته، در ترکیه موفق نبوده است. نمی‌توان این زن را بدون توجه به سابقه منفی ترکیه در سیستم اقتصادی قضاوت کرد. در سال 2019، او در فهرست زنان برجسته در بانکداری و امور مالی قرار گرفت. از سال 2016، ترکیه با مشکلات اقتصادی عظیمی از جمله تورم و کاهش ارزش پوند مواجه بوده است که با عواقب بحران ویروس کرونا، جنگ در اوکراین و زلزله ویرانگری که در این کشور به وقوع پیوست تشدید شده است. این شرایط خسارت زیادی به زیرساخت‌های مالی این کشور وارد کرد. این وضعیت، همراه با اختلافات سیاسی، رئیس‌جمهور ترکیه را بر آن داشت تا در دو سال و نیم قبل از روی کار آمدن شهاب قفجی اوغلو در سال 2021، سه رئیس بانک مرکزی را برکنار کند. ناجی اقبال، پس از پنج ماه ریاست، به دلیل افزایش بیش از حد انتظار نرخ بهره 200 واحد پایه، از 17 درصد به 19 درصد، برکنار شد و با توجه به خطرات صعودی، انقباض‌های پولی قوی بیشتر تایید شد. قبل از او، مراد اویسال در ژوئیه 2019، قبل از برکناری وی در نوامبر 2020، ریاست بانک مرکزی را بر عهده گرفت. در مورد مراد چتین کایا، وی پس از افزایش 750واحدی نرخ سود پایه با هدف حمایت از نرخ لیر از سمت خود برکنار شد. پس از اخراج، نرخ بهره تحت فشار اردوغان که خود را «دشمن» نرخ بهره توصیف می‌کند، کاهش یافت. بانک مرکزی برای احیای رشد و سرمایه‌گذاری، نرخ بهره را از 19 درصد در سال 2021 به 5 /8 درصد کاهش داد. با این حال، این یک بحران بی‌سابقه برای لیر در دسامبر 2021 ایجاد کرد و تورم را به بالاترین سطح خود در 24 سال گذشته رساند و در سال گذشته از 85 درصد فراتر رفت. در نتیجه، مقامات مستقیماً در بازارهای ارز مداخله کردند و از ده‌ها میلیارد دلار ذخایر استفاده کردند تا لیر را در بیشتر سال جاری ثابت نگه دارند. این امر باعث شد ذخایر ارزی خالص به منفی 7 /5 میلیارد دلار کاهش یابد که کمترین میزان در تاریخ است.
تجربه غرق شدن
این زن موفق که در سال 2019، در فهرست زنان برجسته در بانکداری و امور مالی جهان قرار گرفت؛ منتقدان جدی هم دارد. پروفسور سلوا دمیرالپ عضو هیات علمی دانشگاه کوچ در مقاله‌ای در بی‌بی‌سی ترکی خاطرنشان کرد که تلاش شد تا تجربه «ورشکستگی» ارکان در جمهوری اول با اطلاعات ضدونقیضی مانند «جوان‌ترین استاد مالی» در رسانه‌های حاکم پنهان شود. او عقیده دارد که بزرگ کردن چهره ارکان در ترکیه یک بازی سیاسی بوده است. دمیرالپ در مقاله خود گفت: ارائه اطلاعات بسته‌بندی‌شده و طلاکاری‌شده قبل از ورود ارکان به ترکیه باعث می‌شود فکر کنیم که این تحریفات غیرضروری برای پنهان کردن تجربه سقوط بانک «فرست ریپابلیک»، جایی که او در گذشته به عنوان مدیرعامل در آن کار می‌کرد، است. این وضعیت مانع از اعتبار و صداقتی است که او بسیار به آن نیاز دارد. او که خواستار محاکمه این زن جوان شده می‌گوید فعالیت ارکان ضد اصول «شفافیت» است.
بسیاری از کارشناسان می‌گویند این حجم از مخالفت با ارکان برای کارنامه کاری او اگر بخواهد همچنان در ترکیه باقی بماند، مناسب نیست.
ادامه مسیر
مهمت شیمشک، وزیر دارایی پس از این استعفا گفت که استعفای ارکان تصمیم شخصی او بود و برنامه اقتصادی بدون وقفه ادامه خواهد داشت. تنها چند ساعت قبل از اعلام انتصاب کاراهان، شیمشک گفت که فرماندار جدید «یک اقتصاددان کلان قابل احترام با دانش و تخصص فوق‌العاده» خواهد بود و در راستای توصیه وی منصوب شد.
جف گریلز، رئیس بخش بدهی‌های بازارهای نوظهور در مدیریت دارایی Aegon، با اشاره به نگرانی‌های آزاردهنده پس از استعفای ارکان گفت: استعفای ارکان «ممکن است به دلایل شخصی بوده باشد، اما سرمایه‌گذاران را تا زمانی که مدرکی مبنی بر باقی ماندن سیاست‌هایی که دنبال می‌کنند ببینند، کمی مشکوک خواهد کرد». اردوغان می‌تواند دوباره به کاهش نرخ بهره بازگردد.
به نظر می‌رسد با وجود آنکه ارکان از سیاست ترکیه و کابینه اردوغان رفته است؛ اما مسیر او ادامه خواهد داشت چراکه اردوغان در مسیر مهار تورم و علاقه‌مندی‌هایش به غرب راهی جز استفاده از چنین نیروهایی که هم دل در گرو کشورشان دارند و هم دارای تجربه‌های جهانی هستند، ندارد.
موفقیت‌ها در آمریکا
در سال 2018، او در فهرست زنان موفق زیر 40 سال سانفرانسیسکو در مجله بیزینس تایمز قرار گرفت. در موفقیتی دیگر در لیست 40ساله‌های موفق در کسب‌وکار نیویورک کرین نیز قرار گرفت. بر اساس تحقیقات سانفرانسیسکو بیزینس تایمز، او به عنوان تنها زن زیر 40 سال که عنوان رئیس یا مدیرعامل در 100 بانک بزرگ آمریکا را دارد، مشخص شد.
او در هیات‌مدیره مشارکت برای شهر نیویورک و حامی فعالیت ائتلاف ملی مدارس دخترانه آمریکا نیز هست. به علاوه، ارکان بنیان‌گذار برنامه کمک‌هزینه جمهوری اول است که زنان جوان را از پس‌زمینه‌های محروم از طریق آموزش STEM، مربیگری و توسعه حرفه به هدف هدایت می‌کند. علاوه بر این، او عضو سازمان روسای جمهور جوان، شورای روابط خارجی و مجمع بین‌المللی زنان نیز هست.
