سرزمین قتل و تجاوز
سودان چگونه به میدان جنگ تبدیل شد؟
صدای پزشک زنی که از سودان جنگ‌زده پیام گذاشته لرزان است. این پزشک زن از موارد هولناک تجاوز می‌گوید. این پزشک که در یکی از معدود بیمارستان‌هایی که هنوز در بحری، یکی از سه شهر تشکیل‌دهنده خارطوم بزرگ، پایتخت سودان فعال هستند کار می‌کند، می‌گوید: «ما توانسته‌ایم با سه زن که مورد تجاوز جنسی قرار گرفته‌اند صحبت کنیم و تلاش می‌کنیم برای آنها درمان لازم را فراهم کنیم، اما دو زن هستند که هنوز نتوانسته‌ایم به آنها دسترسی پیدا کنیم.»
در سودان برنامه رادیویی ویژه به نام Li Sudan Salam راه‌اندازی شده که هم به معنای «سلام بر سودان» است و هم به معنای «صلح برای سودان». این برنامه رادیویی پس از شروع درگیری میان ارتش و نیروهای پشتیبانی سریع شبه‌نظامی (RSF) در 15 آوریل راه‌اندازی شد. از آغاز این درگیری‌ها تاکنون صدها نفر در سراسر این کشور کشته و بیش از یک میلیون نفر مجبور به ترک خانه‌های خود شده‌اند.
این برنامه رادیویی پیام‌های متعددی در مورد تجاوز به زنان و دختران در میان ناامنی و درگیری‌ها دریافت کرده است.
تعیین تعداد دقیق قربانیان دشوار است اما پزشکان نگران تعداد موارد گزارش‌نشده هستند. او در ادامه می‌گوید: «نمی‌توانستیم بنشینیم و هیچ کاری انجام ندهیم. سعی می‌کنیم این موارد را برای معاینه به بخش زنان و زایمان ارجاع دهیم، اما مشکل ما در بحری این است که تهیه دارو دشوار است.» سلیمه اسحاق، مدیر واحد مبارزه با خشونت علیه زنان دولت سودان می‌گوید که بیشتر موارد تجاوز جنسی در بحری گزارش شده است که شاهد بدترین درگیری‌ها بوده است. او با صدایی پر از ناامیدی می‌گوید: «سن دخترانی که به ما مراجعه می‌کنند بین 12 تا 18 سال است. اما مواردی که ما به آنها دسترسی پیدا کرده‌ایم بسیار کمتر از تعداد واقعی هستند. آنها ممکن است تنها دو درصد از آنچه در حال وقوع است را تشکیل دهند.»
سه ماه پس از آغاز درگیری
کشف یک گور دسته‌جمعی در منطقه دارفور سودان در هفته گذشته که 87 نفر در آن دفن شده بودند جنایت دیگری در درگیری وحشیانه و سه‌ماهه در این کشور و یادآور گذشته هولناک سودان است.
تنها دو سال قبل، دولت سودان پس از سال‌ها درگیری، کشته شدن صدها هزار غیرنظامی و یک دیکتاتوری چنددهه‌ای، نمونه‌ای موفق از گذار به دموکراسی به نظر می‌رسید. اما از ماه آوریل درگیری میان ارتش این کشور و گروه شبه‌نظامی نیروهای پشتیبانی سریع، امید سودان به آینده دموکراتیک را متوقف کرده، یک بحران انسانی ایجاد کرده و ثبات شکننده منطقه را نیز تهدید کرده است. در این سه ماه آتش‌بس‌های موقت نتوانسته‌اند خشونت‌ها را متوقف کنند و امید چندانی هم به پایان این وحشی‌گری نیست.
بازرسان سازمان ملل روز پنجشنبه گذشته و در آستانه تلاش برای میانجیگری به میزبانی عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر، وجود این گور دسته‌جمعی را اعلام کردند. سیسی و دیگر رهبران منطقه در تلاش برای جلوگیری از گسترش درگیری در سودان و بی‌ثباتی بیشتر کشورهای همسایه در قاهره گرد هم آمدند. به گفته دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل، اجساد دفن‌شده در گور دسته‌جمعی متعلق به اعضای یک گروه قومی غیر عرب‌زبان به نام ماسالیت و همچنین افراد دیگری است که گفته می‌شود نیروهای RSF (گروه شبه‌نظامی نیروهای پشتیبانی سریع) و شبه‌نظامیان متحد آنها در منطقه در طول هشت روز در ماه ژوئن کشته‌اند. کشته‌شدگان شامل هفت زن و هفت کودک و همچنین افرادی هستند که به دلیل ناتوانی در درمان جراحت‌های واردشده در اثر خشونت جان خود را از دست دادند.
ولکر تورک، کمیسر عالی حقوق بشر، در بیانیه‌ای در روز پنجشنبه گفت: «من به شدت کشتار غیرنظامیان و افراد غیرنظامی را محکوم می‌کنم و از رفتار بی‌رحمانه و بی‌احترامی در قبال کشته‌شدگان و خانواده‌ها و جوامعشان وحشت‌زده شده‌ام.» کشف این گور دسته‌جمعی در دارفور غربی یادآور تاریخ معاصر سودان است. در سال 2003، دولت سودان شبه‌نظامیان موسوم به جنجوید را به کار گرفت (که در نهایت RSF از آنها توسعه یافت) تا به طرز وحشیانه‌ای قیام جمعیت غیرعرب در منطقه دارفور را سرکوب کنند. جنجوید با جمعیت غیرنظامی نیز وحشیانه رفتار کرد و باعث کشته شدن صدها هزار نفر و آواره شدن بیش از دو میلیون نفر شد.
درگیری در دارفور در آگوست سال 2020 رسماً با توافق صلح میان گروه‌های شورشی دارفور و دولت انتقالی پایان یافت اما خشونت ادامه پیدا کرد و شبه‌نظامیان گروه‌های اقلیت قومی را هدف قرار دادند و هزاران نفر هنوز آواره هستند. کشورهایی مانند مصر و اتیوپی که در همسایگی سودان هستند نیز تحت تاثیر درگیری در این کشور قرار دارند.
درگیری‌ها ممکن است در ادامه بر ثبات این کشورها تاثیر بگذارد یا آنها را با جمعیتی از پناهندگان مواجه کند. اتحادیه آفریقا و ائتلافی از کشورها از جمله ایالات‌متحده و عربستان سعودی در سه ماه گذشته تلاش کرده‌اند تا صلح میان دو طرف متخاصم را میانجیگری کنند، اما این تلاش‌ها تاکنون نتیجه‌ای نداشته است.
به گزارش رویترز، نمایندگان RSF و SAF روز شنبه برای ازسرگیری مذاکرات پس از یکسری درگیری‌های مرگبار در بحری و عمران عازم جده، عربستان سعودی شدند. اما با توجه به نقض مکرر آتش‌بس و تلاش‌های نیروهای RSF و SAF (ارتش سودان) برای از بین بردن روند انتقال سودان به دموکراسی، تصور صلح پایدار دشوار است.
درگیری کنونی از تمایل نیروهای RSF برای مستقل ماندن از ارتش عادی شروع شد و دو طرف تاکنون نشان داده‌اند که علاقه‌ای به گفت‌وگوهای اساسی در مورد آتش‌بس پایدار ندارند. علاوه بر این، به نظر می‌رسد هیچ یک از طرفین برای بازگرداندن کشور به مسیر حاکمیت غیرنظامی دموکراتیک، که مردم سودان برای سال‌ها خواستار آن بوده‌اند، برنامه‌ریزی نکرده باشد.
بحران انسانی در سودان
پس از اعتراضات گسترده غیرنظامیان و کودتای نظامی که دیکتاتور عمر البشیر را در سال 2019 سرنگون کرد، عبدالله حمدوک الکنانی، نخست‌وزیر سابق صلاحیت این را داشت که کشور را در گذار به حکومت غیرنظامی و دموکراتیک رهبری کند.
اما نیروهای مسلح سودان (SAF) به فرماندهی ژنرال عبدالفتاح البرهان عبدالرحمن در این روند مداخله کردند و حمدوک را در اکتبر 2021 برکنار کردند. اگرچه حمدوک یک ماه بعد برای مدت کوتاهی به مقام خود بازگردانده شد، اما در ژانویه 2022 رسماً از سمت خود استعفا کرد. برهان از آن زمان تاکنون رئیس دولت بوده است.
درگیری میان البرهان و ژنرال محمد حمدان داگالو از نیروهای RSF در نهایت در اوایل صبح روز 15 آوریل به هرج‌ومرج و خشونت گسترده در پایتخت سودان منجر شد. از آن زمان تاکنون، تلاش‌ها برای آتش‌بس در جهت اجازه دادن به ارسال کمک‌های بشردوستانه و دسترسی به آن شکست خورده است و بر اساس گزارش سازمان بین‌المللی مهاجرت سازمان ملل، حدود 8 /2 میلیون نفر آواره شده‌اند. به دست آوردن اطلاعات دقیق در مورد تعداد کشته‌شدگان در درگیری دشوار بوده است، اما این تعداد ممکن است به سه هزار نفر برسد. درگیری‌ها از خارطوم، جایی که در ابتدا متمرکز بود به شهرهای خارطوم شمالی، عمران و بحری و منطقه دارفور گسترش یافته است.
وضعیت انسانی در سراسر کشور وخیم است. روز شنبه، مارتین گریفیث، معاون دبیرکل سازمان ملل در امور بشردوستانه خشونت را محکوم کرد و بر چالش ارسال کمک‌های بشردوستانه در درگیری‌ها تاکید کرد.
گریفیث در بیانیه‌ای گفت: «ما نمی‌توانیم زیر شلیک اسلحه کار کنیم. اگر غارت وقیحانه ذخایر ادامه یابد نمی‌توانیم ذخایر غذا، آب و دارو را دوباره پر کنیم. اگر از دسترسی کارکنان ما به افراد نیازمند جلوگیری شود، نمی‌توانیم کمک‌ها را تحویل دهیم.»
به گفته گریفیث تخمین زده می‌شود که 13 میلیون کودک، یا حدود نیمی از کودکانی که در سودان باقی مانده‌اند، شدیداً به کمک‌های بشردوستانه نیاز دارند. او در بیانیه‌اش متذکر شد که بدون آتش‌بس پایدار، ارائه چنین کمک‌هایی چالشی دائمی خواهد بود. «ما به تعهدات قابل پیش‌بینی از سمت طرف‌های درگیر نیاز داریم تا به ما امکان دهد با خیال راحت کمک‌های بشردوستانه را به افراد نیازمند در هر کجا که هستند، برسانیم.»
SAF و RSF اعلامیه تعهد جده برای حفاظت از غیرنظامیان سودان را در 11 می سال جاری امضا کردند که براساس آن هر دو طرف قول دادند که به «تعهدات اصلی تحت قوانین بین‌المللی بشردوستانه برای تسهیل اقدامات بشردوستانه برای برآوردن نیازهای غیرنظامیان» در طول درگیری‌ها احترام بگذارند.
حقوق بین‌المللی بشردوستانه ایجاب می‌کند که «مرده‌ها با احترام به خاک سپرده شوند»، ترجیحاً در گورهای فردی و مطابق با آداب مذهبی جامعه یا گروه خود و در صورتی که شرایط ایجاب کند که دفن گروهی انجام شود هویت مردگان باید شناسایی شده باشد.
اما به نظر می‌رسد گور دسته‌جمعی در دارفور این استانداردها را نقض می‌کند، به ویژه با توجه به شواهدی که نشان می‌دهد غیرنظامیان از جمع‌آوری و شناسایی کشته‌های خود منع شده‌اند. وجود این گورها همچنین نشانگر خشونت هدفمند علیه گروه‌های قومی غیرعرب است که تکرار وحشیانه‌ای از روزهای آغاز به کار RSF به عنوان شبه‌نظامیان جنجوید در سال 2003 است.
دادگاه کیفری بین‌المللی که بشیر دیکتاتور سابق سودان را به جنایات علیه بشریت، جنایات جنگی و نسل‌کشی به خاطر نقشش در درگیری‌های دارفور متهم کرده بود، روز پنجشنبه اعلام کرد که مجدداً درباره قتل‌ها در دارفور و همچنین گزارش‌های تجاوزهای جمعی و جنایات مبتنی بر جنسیت، غارت و جنایات علیه کودکان تحقیق خواهد کرد. رویترز روز جمعه گزارش داد که چندین گروه بشردوستانه نیروهای RSF را متهم کردند که بیش از پنج هزار نفر را که تخمین زده می‌شود 3500 نفر از آنها غیرنظامی از جمله زنان و اتباع خارجی هستند در وضعیت اسفناکی در خارطوم نگه داشته است. RSF این اتهامات را رد کرده است.
بحران انسانی
سلیمه اسحاق، مدیر واحد مبارزه با خشونت علیه زنان در سودان، حالا و در شرایطی که بیشتر دولت در حال فروپاشی است هر کاری که می‌تواند انجام می‌دهد. او از طریق شبکه‌ای از موسسات خیریه و داوطلبان ارائه حمایت‌های بهداشتی و روانی به قربانیان را هماهنگ می‌کند، اما بسیاری از بازماندگان نمی‌خواهند هیچ تماسی با آنها گرفته شود. او می‌گوید: «شرایط در حال حاضر در خارطوم دشوار است. همه چیز آشفته است. ما حالا در تلاش هستیم تا کمپین آگاهی‌رسانی را بر چگونگی نحوه گزارش موارد حمله و دریافت کمک متمرکز کنیم.»
این کار تلاشی برای پاسخگو کردن عاملان و عدالت در زمان جنگ است. در همین حال، اینترنت مدام قطع می‌شود و قطعی برق هم مکرر است. در خارطوم از 88 بیمارستان تنها شش بیمارستان فعال هستند. بسیاری از پیام‌های دریافتی به وسیله برنامه رادیویی «سلام بر سودان» نشان‌دهنده تراژدی بیمارانی است که از بیماری کلیوی رنج می‌برند و نیاز به دیالیز منظم دارند اما نمی‌توانند به درمان دسترسی پیدا کنند.
نجلا، یکی از کسانی که با برنامه تماس گرفته، می‌گوید: «تقریباً در حال حاضر دارو وجود ندارد. من نتوانستم دارو برای برادر بیمارم تهیه کنم. خوشبختانه در داروخانه با فردی با همین بیماری آشنا شدم و او مقداری از داروهای خود را به من داد. برای ارائه درمان ضروری نیاز به کمک از هر منبعی که بشود داریم.»
وضعیت برای کارگران روزمزد هم ناگوار است. مبارک می‌گوید: «با مقدار اندکی پول زندگی را اداره می‌کردیم، اما دیگر نمی‌توانیم. فرصت شغلی وجود ندارد. من بچه دارم و مادر و خواهر و برادرم نیز با من زندگی می‌کنند. تمام پس‌اندازم را خرج کرده‌ام.» او می‌گوید همسایه‌هایش مقدار غذای کمی را که دارند با هم تقسیم کرده‌اند، اما شرایط هر روز وخیم‌تر می‌شود.
با وجود ضربه روحی که این وضعیت به همه وارد کرده این حس همبستگی در بدترین مواقع الهام‌بخش تیمی است که روی برنامه رادیویی کار می‌کنند.
مایس باقی، یکی از تهیه‌کنندگان این برنامه، می‌گوید: «اعتماد آنها به رادیو عربی بی‌بی‌سی چیزی است که مرا تحت تاثیر قرار داده است. به‌رغم مشکل در برقراری ارتباط، بسیاری از سودانی‌ها جزئیات زندگی خود را به اشتراک می‌گذارند زیرا اعتماد دارند که ما صادقانه به داستان‌هایشان گوش خواهیم داد و آنها را بازگو خواهیم کرد.»
در حالی که ده‌ها مورد تجاوز ناشی از درگیری‌ها در روزهای اخیر تایید شده است، واحد مبارزه با خشونت علیه زنان (CVAW) دولت سودان تخمین می‌زند که این رقم احتمالاً تنها دو درصد از کل موارد را نشان دهد.
عارف نور، مدیر سازمان Save the Children سودان، در بیانیه‌ای اعلام کرد: «ما می‌دانیم که اعداد رسمی فقط نوک کوه یخ هستند. کودکان 12ساله به دلیل جنسیت، قومیت و آسیب‌پذیری‌شان هدف آزار جنسی قرار می‌گیرند.»
