کشته خرید
جمعه سیاه چگونه کار می‌کند؟
آخرین پنجشنبه ماه نوامبر روز مهمی در ایالات‌متحده است. یک روز تاریخی که از قضا آن را با نام «روز شکرگزاری» (Thanksgiving) نامگذاری کرده‌اند. یک تعطیلات ملی مهم برای اهالی آمریکای شمالی که به عنوان روزی برای شکرگزاری و جشنواره برداشت محصول آغاز شد و حالا آن را به عنوان نماد صلح بین‌فرهنگی، فرصت آمریکا برای تازه‌واردان و تقدس خانه و خانواده در نظر می‌گیرند. از آنجا که روز شکرگزاری به طور سنتی روز پنجشنبه است و به روزهای شنبه و یکشنبه و تعطیلات آخر هفته منتهی می‌شود، همواره جمعه بین تعطیلات روز شکرگزاری و آخر هفته روز مهمی بوده است. جمعه بعد از روز شکرگزاری را «جمعه سیاه» (Black Friday) می‌گویند. یک اتفاق مهم برای سیاست، فرهنگ و البته اقتصاد در دنیا که به‌تدریج راه خود را باز کرده و حالا نه‌تنها به عنوان یک سنت در ایالات‌متحده، بلکه در همه جهان «جمعه سیاه» اهمیتی اساسی دارد.
حتماً تصاویر مردمی را که در صف‌های طولانی منتظر باز شدن مغازه‌ها و هجوم به فروشگاه‌ها هستند دیده‌اید. احتمالاً دقیق‌ترین توصیفی که بتوان از «جمعه سیاه» به دست داد این جمله باشد که این روز «آغاز فصل خرید کریسمس» است. روزی که مردم ایالات‌متحده و تمام جهان به طور جدی حرکت به سوی کریسمس و جشن‌های پایان سال میلادی را آغاز می‌کنند. گویا با پایان نوامبر و آغاز دسامبر قرار است اقتصاد دنیا هم در آخرین ماه سال میلادی مورد توجه جدی قرار بگیرد. سنتی که فارغ از بحث‌های تاریخی و فلسفی، همیشه وجه اقتصادی بارزی هم داشته و چه زمانی برای توجه به این موضوع بهتر از پایان هر سال.
«جمعه سیاه» همان دکمه‌ای است که اقتصاد دنیا را در پایان یک سال دوباره به راه می‌اندازد. بسیاری از فروشگاه‌ها در این روز اجناس خود را با تخفیف ارائه می‌دهند و معمولاً یک روز کاری بسیار طولاتی از صبح تا نیمه‌شب و گاهی حتی از روز شکرگزاری را آغاز می‌کنند. فروش برخی از فروشگاه‌ها تا دوشنبه که به آن «دوشنبه سایبری» گفته می‌شود یا برای یک هفته با نام «هفته سایبری» ادامه دارد. جمعه سیاه به طور معمول شلوغ‌ترین روز خرید سال در ایالات‌متحده و حالا در سراسر جهان است. جمعه سیاه بین 23 و 29 نوامبر برگزار می‌شود و به‌طور معمول بسیاری از کارمندان، به جز آنهایی که در خرده‌فروشی کار می‌کنند، در این روز مرخصی دارند! یک روز سرشار از مرخصی و اتفاق که بسیاری از مردم جهان هرسال برای رسیدن به آن لحظه‌شماری می‌کنند.
فلسفه جمعه سیاه
برای قرن‌ها، «سیاه»، صفتی برای ایام مصیبت بود. از قضا در میان این مصیبت‌ها و روزهای تلخ، جمعه یکی از کلیدی‌ترین روزها بود. با گشت‌وگذار در تاریخ آمریکا، می‌توان از این جمعه‌های سیاه پیدا کرد. اما در میانه سنت‌های این کشور مهم‌ترین «جمعه سیاه» به وحشت طلایی در سال 1869 اطلاق می‌شود. این «جمعه سیاه» به دلیل توطئه جی گولد و جیمز فیسک اتفاق افتاد. این دو سرمایه‌گذار با همکاری آبل کوربین شوهرخواهر کوچک‌تر اولیس گرانت، رئیس‌جمهور وقت ایالات‌متحده، یک حلقه طلا تشکیل دادند تا بازار طلا را منحرف کنند و قیمت این فلز گرانبها را در بورس طلای نیویورک افزایش دهند. گولد و فیسک با استفاده از رابطه کوربین با برادرشوهرش -رئیس‌جمهور- توانستند به اطلاعات محرمانه‌ای در مورد سیاست‌های دولت برای طلا دست پیدا کنند که به جلوگیری از فروش طلا و در نتیجه دستکاری آنان در بازار طلا منجر شد. اتفاقی که بعدها از آن به عنوان یک رسوایی یاد شد و وحشت طلایی آن سال را رقم زد.
اما اولین استفاده شناخته‌شده از «جمعه سیاه» برای اشاره به روز بعد از روز شکرگزاری در مجله «مدیریت و نگهداری کارخانه» (Factory Management and Maintenance) در نوامبر 1951 و دوباره در سال 1952 رخ داد. نکته عجیب این نامگذاری درباره کارگرانی بود که برای داشتن یک آخر هفته چهارروزه بعد از روز شکرگزاری، خود را به مریضی می‌زدند و سر کار حاضر نمی‌شدند. اما این مساله‌ای نبود که «جمعه سیاه» به خاطر آن همه‌گیر شود. آنچه این روز را به «جمعه سیاه» تبدیل کرد، اصطلاحاتی بود که پلیس شهر فیلادلفیا برای توصیف ازدحام جمعیت و ترافیک همراه با شروع فصل خرید کریسمس مورد استفاده قرار داد. پلیس فیلادلفیا روز جمعه بعد از شکرگزاری را به دلیل خیابان‌های شلوغ، مملو از رانندگان و عابران پیاده‌ای که برای تماشای بازی فوتبال آمریکایی می‌رفتند و به دنبال خریدوفروش بودند، جمعه سیاه نامید. در سال 1961، بازرگانان فیلادلفیا تلاش کردند وضعیت را بهبود بخشند و یک کارشناس روابط عمومی برای برداشتن توصیف منفی «سیاه» توصیه کرد که نام این روزها را به «جمعه بزرگ» تغییر دهند، اما این «سیاه خیلی گیراتر از هر «بزرگ»ی بود.
استفاده از عبارت جمعه سیاه به‌آرامی گسترش یافت و روزنامه نیویورک‌تایمز اولین‌بار در 29 نوامبر 1975 با اشاره به «شلوغ‌ترین روز خرید و پرترافیک‌ترین روز سال» در فیلادلفیا به جمعه سیاه اشاره کرد. هر چند که به‌تدریج جمعه سیاه مورد توجه رسانه‌ها هم قرار می‌گرفت اما روزنامه فیلادلفیا اینکوایرر در سال 1985 گزارش داد که خرده‌فروشان در سین‌سیناتی و لس‌آنجلس هنوز از این اصطلاح بی‌اطلاع بودند.
شاید بتوان گفت مهم‌ترین فلسفه‌ای که برای نامگذاری این روز با نام «جمعه سیاه» شکل گرفت به همین روزنامه فیلادلفیا اینکوایرر مربوط باشد. در اوایل دهه 1980 گروهی از بازرگانان به استفاده از یک «اصطلاح تمسخرآمیز» برای اشاره به یکی از مهم‌ترین روزهای خرید سال اعتراض داشتند. آنان بخش مهمی از سال را با ضرر کار می‌کردند اما در ماه پایانی و درست بعد از روز شکرگزاری موفق به کسب سود می‌شدند. رویه‌های حسابداری و بررسی سوابق مالی در آن زمان به این صورت بود که از جوهر قرمز برای نشان دادن مقادیر منفی و از جوهر سیاه برای نشان دادن مقادیر مثبت استفاده می‌کردند. بر اساس این نظریه، جمعه سیاه، آغاز دوره‌ای است که خرده‌فروشان به مقادیر مثبتی از سود دست پیدا کرده و آن را با جوهر سیاه وارد گزارش‌های مالی خود می‌کردند. همین مساله هم باعث شد که این روز را به دلیل ورود به تراز مالی مثبت و استفاده از جوهر سیاه، «جمعه سیاه» نامگذاری کنند.
پیشینه جمعه سیاه
وقتی از آغاز فصل خرید کریسمس سخن می‌گوییم درباره مهم‌ترین فصل خریدوفروش حرف می‌زنیم. اقتصاد کریسمس در اغلب کشورهای دنیا بسیار مهم است، زیرا کریسمس اغلب یک فصل فروش با حجم بالا برای تامین‌کنندگان کالا در سراسر جهان است. با خرید هدایا، تزیینات و لوازم برای جشن گرفتن، فروش در این ایام به طرز چشمگیری افزایش پیدا می‌کند. فصل خرید کریسمس در کشورهای مختلف جهان در زمان‌های مختلفی آغاز می‌شود اما بر اساس برخی آمارها در ایالات‌متحده یک‌چهارم کل هزینه‌های شخصی در طول فصل خرید کریسمس /تعطیلات انجام می‌شود. روز بعد از روز شکرگزاری از سال 1952 به عنوان آغاز فصل خرید کریسمس ایالات‌متحده در نظر گرفته شده است.
گفته می‌شود یکی از دلایل اهمیت «جمعه سیاه» با ایده «رژه بابانوئل» مرتبط بود. رژه‌های بابانوئل که به آن رژه‌های کریسمس نیز گفته می‌شود، رژه‌هایی هستند که در برخی کشورها برای جشن افتتاح رسمی فصل کریسمس با ورود بابانوئل برگزار می‌شود. رژه‌ها معمولاً شامل سورتمه‌های بابانوئل، گروه‌های رقص یا گروه‌هایی است که آهنگ‌های کریسمس را می‌نوازند. در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، بسیاری از رژه‌های بابانوئل یا روز شکرگزاری به وسیله فروشگاه‌های بزرگ حمایت می‌شد. رویه حمایت فروشگاه‌های بزرگ از رژه بابانوئل از سال 1905 در کانادا و از سوی فروشگاه بزرگ ایتون (Eaton) آغاز شد. «رژه روز شکرگزاری میسی» که از سال 1924 در منهتن نیویورک و با حمایت فروشگاه میسیز (Macy›s) برگزار شد، جمعه سیاه را به یک روز بسیار مهم تبدیل کرد. میسیز (در اصل
R. H. Macy & Co) یک فروشگاه زنجیره‌ای آمریکایی است که در سال 1858 رولند هاسی میسی آن را تاسیس کرد. فروشگاه‌های بزرگ از رژه‌ها برای راه‌اندازی یک هجمه تبلیغاتی بزرگ استفاده می‌کردند. در نهایت، این به یک قانون نانوشته تبدیل شد که هیچ فروشگاهی سعی نمی‌کند قبل از پایان رژه، تبلیغات کریسمس را انجام دهد. بنابراین، روز بعد از روز شکرگزاری به زمانی تبدیل شد که فصل خرید به طور رسمی آغاز می‌شود. در نهایت در اواسط دهه 1990 بود که با جشن گرفتن مفهوم مثبت جوهر سیاه، «جمعه سیاه» ایالات‌متحده را فرا گرفت و در کمپین‌های تبلیغاتی، چاپی و تلویزیونی در سراسر این کشور ظاهر شد.
تکامل جمعه سیاه
جایی در طول مسیر تاریخ اقتصاد، جمعه سیاه جهشی بزرگ در همه جهان داشت. خیابان‌های شلوغ، فروشگاه‌های مملو از خریداران که حتی برای جای پارک دعوا می‌کردند و بر سر جدیدترین اسباب‌بازی می‌جنگیدند، جمعه سیاه را به رویداد خرید دیوانه‌وار و فوق‌العاده امروزی تبدیل کرد. در دهه 2000 بود که جمعه سیاه رسماً بزرگ‌ترین روز خرید سال نامگذاری شد. تا آن زمان، این عنوان به شنبه قبل از کریسمس اختصاص داشت. همان‌طور که خرده‌فروشان بیشتری شروع به تبلیغ فروش‌های «نمی‌توان از دست داد» پس از شکرگزاری کردند، و تخفیف‌های جمعه سیاه بیشتر و بیشتر شد، مصرف‌کنندگان آمریکایی دیگر نمی‌توانستند در برابر کشش این روز خرید بزرگ مقاومت کنند.
در سال 2011، «والمارت»، به عنوان یکی از مهم‌ترین فروشگاه‌های خرده‌فروشی در آمریکا، اعلام کرد که به جای باز کردن درهای خود در صبح جمعه، فروش خود را در عصر روز شکرگزاری آغاز خواهد کرد. این امر موجب ایجاد یک جنون در میان سایر خرده‌فروشان بزرگ شد که به‌سرعت از آن پیروی کردند. امروز جمعه سیاه یک رویداد طولانی‌تر است که برخی به آن «آخر هفته سیاه» می‌گویند.
جمعه سیاه از سال 2010 به بعد به سبک مراسمی که در ایالات‌متحده برگزار می‌شد، در بسیاری از کشورهای دنیا هم به‌تدریج انجام شد. امروز در بسیاری از کشورهای دنیا همزمان با خرده‌فروشی‌های آمریکا در سایر کشورها هم جمعه سیاه به عنوان یک روز مهم برای خرید مورد توجه قرار گرفته است.
دوشنبه سایبری و هفته سایبری
در طول سال‌های اخیر جمعه سیاه به دلیل استقبال عمومی به روزهای بعد از آن هم کشیده شد و در یکی از مهم‌ترین اتفاقات پدیده‌ای به نام «دوشنبه سایبری» شکل گرفت. «دوشنبه سایبری» یک اصطلاح جدید، نوواژه یا نئولوژیسم است که در سال 2005 بخش Shop.org فدراسیون ملی خرده‌فروشی آن را ابداع کرد. به شکل دقیق‌تر، اصطلاح «دوشنبه سایبری» را آلن دیویس ابداع کرد و اولین‌بار در فصل تعطیلات 2005 در جامعه تجارت الکترونیک به کار برده شد. این اصطلاح بر مبنای پژوهش‌های سال 2004 نشان می‌داد: «یکی از بزرگ‌ترین روزهای خرید آنلاین سال» دوشنبه پس از شکرگزاری است. در اواخر نوامبر 2005، نیویورک‌تایمز گزارش داد: «نام دوشنبه سایبری از این مشاهده شکل گرفت که میلیون‌ها آمریکایی شاغل تازه از تعطیلات آخر هفته شکرگزاری به اینترنت پرسرعت در محل کار خود در روز دوشنبه بازگشته بودند و آنچه دوست داشتند را به صورت آنلاین می‌خریدند.» باید به این نکته توجه کرد که در سال 2005، سرعت اینترنت در خانه‌ها کند بود!
خرده‌فروشان در دوشنبه سایبری متوجه شدند بسیاری از مصرف‌کنندگان که برای خرید در آخر هفته شکرگزاری خیلی شلوغ بودند یا آنچه به دنبالش بودند را پیدا نکردند، در آن دوشنبه از خانه یا محل کار به صورت آنلاین خرید می‌کردند. نتایج گزارشی در سال 2010 نشان می‌داد که بیشترین افزایش سالانه در بازدیدها در دوشنبه سایبری با رشد 16درصدی صورت گرفته است. در سال 2013، فروش آنلاین دوشنبه سایبری 18 درصد نسبت به سال قبل افزایش یافت و به رکورد 73 /1 میلیارد دلار، با میانگین ارزش سفارش 128 دلار رسید. در سال 2014، دوشنبه سایبری شلوغ‌ترین روز سال با فروش بیش از دو میلیارد دلار در هزینه‌های آنلاین بود که 17 درصد نسبت به سال قبل افزایش داشت.
استقبال فراوان از جمعه سیاه و بعد از آن دوشنبه سایبری موجب شد که بحث فروش آنلاین یکی از مهم‌ترین وجوه خرید را در این روزها قرار دهد. به این ترتیب با گذر از دوشنبه سایبری مفهوم «هفته سایبری» هم به وجود آمد. یکی از پژوهشگران اقتصاد سفر درباره دوشنبه سایبری و هفته سایبری توصیه مهمی دارد: «اگر می‌خواهید یک معامله واقعی در جمعه سیاه داشته باشید، از مرکز خرید دوری کنید. جمعه سیاه و دوشنبه سایبری همگی بخشی از هفته سایبری هستند.»
کارکردهای جمعه سیاه
از آنجا که خرده‌فروشان متوجه شدند که می‌توانند با کاهش قیمت‌ها جمعیت زیادی را جذب کنند، جمعه سیاه به روز خرید تبدیل شد، حتی بهتر از فروش لحظه آخری کریسمس. برخی از خرده‌فروشان اقلام خود را در صبح روز شکرگزاری برای فروش ارائه می‌کنند، یا روزها یا هفته‌ها قبل از رویداد واقعی، محصولات ویژه آنلاین را برای مصرف‌کنندگان ایمیل می‌کنند. اقلامی که بیشترین خرید را دارند، وسایل الکترونیکی و اسباب‌بازی‌های محبوب هستند، زیرا ممکن است به‌شدت تخفیف خورده باشند. با این حال، فروش بزرگ شامل کاهش قیمت در همه چیز از اثاثیه منزل گرفته تا پوشاک است.
جمعه سیاه یک «روز طولانی» است. به طور سنتی، بسیاری از خرده‌فروشان بعدازظهر روز شکرگزاری درها را به روی انبوهی از مردمی که با نگرانی بیرون پنجره‌ها منتظر بودند، باز می‌کردند. با این حال، پس از همه‌گیری کووید 19، روند بسته ماندن در روز شکرگزاری و باز شدن در اوایل جمعه بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. شاید یکی از مهم‌ترین دلایل این تصمیم انتقاد به رویکرد تعطیل نبودن روز شکرگزاری بود.
برای کسانی که نمی‌خواهند خارج از فروشگاه‌ها صف بکشند، فروش آنلاین «جمعه سیاه» معمولاً در همان زمان یا حتی کمی زودتر از فروش در فروشگاه شروع می‌شود. خریداران در «جمعه سیاه» می‌توانند انتظار داشته باشند که گزینه‌های متعدد و مناسبی را پیدا کنند چون قیمت‌ها آن‌قدر پایین است که خرده‌فروشی ممکن است سودی نداشته باشد که بخواهد خریداران را جذب کند. اکثر خرده‌فروشان بزرگ اسکن‌ها، کوپن‌ها و پیشنهادهای تبلیغات جمعه سیاه خود را از قبل به صورت آنلاین ارسال می‌کنند تا به مصرف‌کنندگان زمان بدهند از فروش‌های پیش‌رو و برنامه‌ریزی خرید خود مطلع شوند. سایر شرکت‌ها رویکرد متفاوتی را در پیش می‌گیرند و تا آخرین لحظه ممکن منتظر می‌مانند تا آگهی‌های جمعه سیاه خود را منتشر کنند؛ به این امید که سروصدایی ایجاد و مشتریان مشتاقانه محصولات آنها را بررسی کنند.
از لحاظ تاریخی، معمول بود که فروش جمعه سیاه تا آخر هفته بعد ادامه پیدا کند. با این حال، این عمل تا حد زیادی در سال‌های اخیر کمتر مورد استقبال قرار گرفته است؛ شاید به این دلیل که خرده‌فروشان در تلاش برای ایجاد احساس فوریت بیشتر بوده‌اند.
اهمیت جمعه سیاه
برخی از سرمایه‌گذاران و تحلیلگران به اعداد جمعه سیاه به عنوان راهی برای سنجش سلامت کلی صنعت خرده‌فروشی نگاه می‌کنند. دیگران این تصور را که جمعه سیاه دارای قابلیت پیش‌بینی واقعی سه‌ماه چهارم سال برای کل بازارهای سهام است به تمسخر می‌گیرند و در عوض پیشنهاد می‌کنند که این کار فقط باعث سود یا زیان بسیار کوتاه‌مدت می‌شود.
با این حال، به طور کلی، بازار سهام می‌تواند با داشتن روزهای تعطیل اضافی برای شکرگزاری یا کریسمس تحت تاثیر قرار گیرد. پدیده‌ای که به عنوان «اثر تعطیلات» یا «اثر آخر هفته» شناخته می‌شود، تمایل به افزایش فعالیت معاملاتی و بازدهی بالاتر روز قبل از تعطیلات یا آخر هفته طولانی را دارد و این باعث می‌شود بسیاری از معامله‌گران به دنبال سرمایه‌گذاری در این دست‌اندازهای فصلی باشند.
جمعه سیاه آنلاین
هر چند دوشنبه سایبری به شکلی جدی مهم‌ترین روز برای خریدوفروش آنلاین پس از جمعه سیاه است اما از سال 2009 خرده‌فروشان مراحل فروش آنلاین را در جمعه سیاه نیز آغاز کردند. در سال 2009، اکثر خرده‌فروشان فروش آنلاین به سبک جمعه سیاه را آغاز کردند، در حالی که اعتقاد داشتند بسیاری از مشتری‌ها ترجیح می‌دهند برای خرید در روز شکرگزاری یا جمعه سیاه کلیک کنند تا اینکه قبل از طلوع صبح از خواب بیدار شوند و به فروشگاه‌ها بروند. ده‌ها خرده‌فروش پیشنهادهای ویژه‌ای را در وب‌سایت‌های خود ارائه می‌کردند، اگرچه همه آنها با آنچه در جمعه سیاه در فروشگاه‌ها یافت می‌شد، یکسان نبودند. در 23 ژوئیه 2010، «تارگت» اولین فروش آنلاین یک‌روزه خود را به نام «بازگشت به جمعه سیاه» اعلام کرد. در 27 اکتبر 2010، سیرز کمپین «جمعه سیاه اکنون» خود را با فروش جمعه سیاه در 30 و 31 اکتبر و هر جمعه بعدی تا کریسمس آغاز کرد. مانند سایر خرده‌فروشان، سیرز فروش جمعه سیاه خود را زود آغاز کرد، زیرا مصرف‌کنندگان به دنبال خرید زودتر در هفته‌های قبل از کریسمس بودند. در سال 2011 فروش 816 میلیون دلار بود که افزایش 26درصدی نسبت به سال 2010 است. در سال 2012 فروش بیش از یک میلیارد (1.042) بود که 28 درصد نسبت به سال 2011 افزایش داشت و این اولین‌بار بود که خرید آنلاین جمعه سیاه به بیش از یک میلیارد دلار می‌رسید. در سال 2013 فروش آنلاین 1.930 میلیارد بود که 85 درصد افزایش نسبت به سال قبل داشت. در سال 2014 فروش آنلاین 2.400 میلیارد بود که 24 درصد افزایش داشت. در سال 2015 فروش آنلاین 7 /2 میلیارد بود که 13 درصد افزایش داشت. این افزایش نسبت به سال‌های دیگر کمترین میزان بوده است. در سال 2016 فروش آنلاین 3.340 میلیارد بود که افزایش 28درصدی را نشان می‌دهد. در سال 2017 فروش آنلاین 03 /5 میلیارد بود که افزایش 51درصدی را نسبت به سال 2016 نشان می‌دهد و فقط دو میلیارد دلار از این رقم مربوط برای فروش گوشی تلفن همراه بوده است. در سال 2018 فروش آنلاین 2 /6 میلیارد بود که افزایش 23درصدی را نسبت به سال 2017 نشان می‌دهد. در سال 2019، 2 /93 میلیون خریدار در طول جمعه سیاه آنلاین خرید و خرده‌فروشان 4 /7 میلیارد دلار درآمد کسب کردند. نکته مهم در این سال آن بود که فروش آنلاین روز جمعه سیاه از فروش دوشنبه سایبری (3 /83میلیون) در کل خریداران آنلاین پیشی گرفت و نسبت به سال قبل 19 درصد افزایش داشت.
رفتار اقتصادی در جمعه سیاه
طبق گزارش فدراسیون ملی خرده‌فروشی (NRF)، 7 /196 میلیون مصرف‌کننده در ایالات‌متحده در تعطیلات پنج‌روزه آخر هفته 2022 بین روز شکرگزاری و دوشنبه سایبری خرید کرده‌اند که نزدیک به 17 میلیون دلار افزایش از سال 2021 نشان می‌دهد که بالاترین رقم از زمان شروع ردیابی این داده‌ها در سال 2017 است. میانگین مبلغی که در تعطیلات آخر هفته 2022 خرج شده، 44 /325 دلار بود که افزایش قابل توجهی در مقایسه با 27 /301 دلار در سال 2021 نشان می‌دهد.
این ارقام در سال 2022 در حالی به دست آمد که پیش از آن وضعیت اقتصادی در سال‌های گذشته متغیر بوده است. به طور مثال در ایالات‌متحده در سال 2014، حجم مخارج در جمعه سیاه برای اولین‌بار از زمان رکود سال 2008 کاهش یافت. 9 /50 میلیارد دلار در پایان هفته جمعه سیاه (چهار روز) خرج شد که 11 درصد نسبت به سال قبل کاهش داشت. علت این امر از آن رو بود که بسیاری از خرده‌فروشان تبلیغات خود را در کل ماه‌های نوامبر و دسامبر پخش می‌کنند، نه اینکه آنها را در یک روز خرید یا آخر هفته متمرکز کنند.
جمعه سیاه و دوشنبه سایبری در سال 2022 هر دو رکوردهای هزینه خریداران را به ترتیب با 12 /9 و 3 /11 میلیارد دلار شکستند. در حالی که فروش در اوایل فصل شروع شد، در ماه اکتبر، بسیاری از خریداران تا هفته سایبر منتظر ماندند تا مطمئن شوند که بهترین تخفیف ممکن را دریافت می‌کنند. در حالی که قیمت‌ها به دلیل تورم در سال 2022 بالاتر بود، تخفیف‌ها نیز افزایش پیدا کرد.
فروش آنلاین روز جمعه سیاه از 21 درصد در سال 2021 به 13 درصد در سال 2022 کاهش پیدا کرد، زیرا خریداران از خرید مستقیم از فروشگاه‌ها بعد از اتمام کووید 19 تردید نداشتند. در همین حال، خرید از طریق گوشی تلفن همراه در سال 2022 افزایش یافت و 55 درصد از فروش از طریق تلفن هوشمند انجام شد. این درصد در سال 2021، 51 درصد بود.
در سال 2022، خرید اسباب‌بازی رکوردهای جدیدی را به ثبت رساند. اسباب‌بازی‌های برتر شامل کارت‌های پوکمون، لگو، چرخ داغ، دیزنی انکانتو، عروسک‌های LOL Surprise، کوکاملون و هاچیمالز بودند. این در حالی بود که در این سال علاوه بر لوازم الکترونیکی و رایانه، خرید کتاب، جواهرات، لوازم خانگی و کالاهای ورزشی نیز در روز جمعه سیاه افزایش یافت.
طبق آخرین داده‌های فدراسیون ملی خرده‌فروشی ارقام مربوط به فروش آخر هفته شکرگزاری بین سال‌های 2017 تا 2021 به ترتیب 174 میلیون، 165 میلیون، 190 میلیون، 186 میلیون و 180 میلیون بوده است. در حالی که در این سال‌ها میانگین هزینه انجام‌شده بین 335 تا 301 دلار در حال نوسان بوده، به ترتیب 3 /58 میلیارد دلار، 7 /51 میلیارد دلار، 8 /68 میلیارد دلار، 1 /58 میلیارد دلار و 2 /54 میلیارد دلار هزینه شده است.
حواشی جمعه سیاه
«جمعه سیاه به‌سرعت در حال از دست دادن معنای خود در بسیاری از زمینه‌هاست.» این جملاتی بود که یکی از تحلیلگران اقتصادی در سال 2015 درباره جمعه سیاه به زبان آورد. او تحلیل می‌کرد که بسیاری از فروشگاه‌ها در روز شکرگزاری کار خود را شروع می‌کردند و در برخی از مکان‌ها حتی بازگشایی خرده‌فروشی‌ها زودتر از آن آغاز شد. اما آنچه در سال‌های اخیر به طرز عجیبی اهمیت جمعه سیاه را کاهش داده، خرید آنلاین بوده است. نظرسنجی گالوپ در سال 2012 نشان داد که تنها 18 درصد از بزرگسالان آمریکایی قصد داشتند در جمعه سیاه خرید کنند.
در سال 2020، مقاله‌ای بیان می‌کرد که «سنت سرمایه‌داری آمریکایی سال‌هاست که با افزایش محبوبیت خرید آنلاین رو به زوال رفته است» اما آنچه به مثابه یک ضربه کاری عمل کرد، همه‌گیری کووید 19 در سال 2020 بود «که به طور چشمگیری الگوهای خرید را تغییر داد و ظاهراً ضربه مهلکی به جمعه سیاه زد».
تا سال 2021، انتظار می‌رفت که هزینه‌ها در طول فصل تعطیلات همچنان افزایش یابد، اما جمعه سیاه دیگر یک روز واحد نبود. در عوض فرصتی برای خرده‌فروشان بود تا در طول فصل معاملات خود را انجام دهند، زیرا خرید آنلاین همچنان رفتار مصرف‌کننده را تغییر می‌داد. کووید 19 تغییرات در حرکت خریدار و خرده‌فروش به سمت تراکنش‌های آنلاین را افزایش داده بود. اختلالات زنجیره تامین باعث شد مصرف‌کنندگان زمانی که می‌توانستند اقلام را پیدا کنند، زودتر خرید خود را انجام دهند.
از حواشی اقتصادی که بگذریم، جمعه سیاه حواشی اجتماعی هم کم نداشته است. در سال 2008 در نیویورک یک مرد 34ساله که کارمند فروشگاه بزرگ والمارت بود، زیر دست و پای مردم که از هیجان درها را شکسته بودند، کشته شد. گفته می‌شود این حادثه اولین مورد منجر به مرگ در جریان فروش جمعه سیاه بوده است. در همان روز دو نفر به دلیل درگیری بر سر جای پارک در کالیفرنیا کشته شدند. بعد از حادثه والمارت در سال 2008، هرسال اتفاقاتی منجر به مرگ به طرق مختلف از شلیک با اسلحه تا استفاده از سلاح سرد در ایالات‌متحده گزارش شده است. جمعه سیاه روزی پر از حاشیه است و احتمالاً همین حاشیه‌هاست که آن را برای بسیاری از مردم جذاب و تبدیل به یک سنت ویژه کرده است.
یکی از مهم‌ترین حواشی جمعه سیاه اتفاقات عجیبی است که به کلاهبرداری منجر شده است. به همان اندازه که شور و شوق زیادی برای خرید در جمعه سیاه وجود دارد و بسیار هم هیجان‌انگیز است اما ارقام منتشرشده از سوی مرکز امنیت سایبری ملی بریتانیا (NCSC) نشان می‌دهد که در سال 2021، 3 /15میلیون پوند از مصرف‌کنندگان در طول دوره خریدوفروش کریسمس (نوامبر 2021 تا ژانویه 2022) کلاهبرداری شده است. این عدد به اندازه‌ای است که می‌توان آن را با ضرر متوسط هزار پوند برای هر نفر برابر دانست.
جمعه سیاه سال 2023
جمعه سیاه در سال 2023، روز 24 نوامبر برگزار می‌شود. باید به این نکته توجه کرد پولی که مصرف‌کنندگان در جمعه سیاه خرج می‌کنند به عنوان معیاری برای اقتصاد در نظر گرفته می‌شود. این ارقام به اقتصاددانان راهی برای سنجش اعتماد مصرف‌کننده و مخارج اختیاری می‌دهد. به نظر می‌رسد امسال هم جمعه سیاه به‌شدت مورد توجه قرار گیرد. چرا که بهترین زمان برای خرید هر چیزی است که به آن فکر می‌کنید؛ از جمله اقلام بزرگ مانند تلویزیون، کنسول‌های بازی و رایانه‌های شخصی. حتی برخی از خرده‌فروش‌ها فروش خود را از 30 اکتبر شروع کرده‌اند تا فضا را برای خریداران زودتر باز کنند.
اگر قصد دارید امسال در جمعه سیاه خرید کنید به این نکته توجه داشته باشید که بهترین محصولاتی که می‌توانید تهیه کنید کنسول‌های بازی، رایانه‌های شخصی و لپ‌تاپ، تلویزیون‌ها، تلفن‌های همراه، هدفون، تبلت‌ها و کتابخوان‌های الکترونیکی، بازی‌های ویدئویی، جاروبرقی، لوازم آشپزخانه، اسباب‌بازی‌ها و لباس است. بهترین خرده‌فروشان آنلاین جمعه سیاه هم آمازون، بست بای، والمارت، تارگت، گیم استاپ، دل، Costco، Kohls، میسی، ئی‌بی و... باشند.
رفتار مصرف‌کنندگان در جمعه سیاه
آیا تا به حال فکر کرده‌اید چرا مصرف‌کنندگان شبیه آدم‌های دیوانه خرید، خود را در جمعه سیاه پیدا می‌کنند؟ بر اساس برخی مطالعات، توانایی‌های تصمیم‌گیری منطقی در جمعه سیاه در ضعیف‌ترین حالت خود قرار دارند، زیرا بازاریابان می‌توانند به‌راحتی از ساختار شناختی مصرف‌کنندگان استفاده و آنها را وادار به خرج کردن بیشتر کنند.
خرده‌فروشان در سال‌های اخیر و در سطح جهانی هیاهویی در مورد پدیده جمعه سیاه ایجاد کرده‌اند. اگرچه جمعه سیاه در بسیاری از کشورهای جهان سابقه طولانی ندارد، اما علاقه محلی در مورد آن به اوج خود رسیده است. جمعه سیاه به عنوان یک بازار فروش که یک بار در سال اتفاق می‌افتد، یک رویداد فوق‌العاده است که با کاهش شدید قیمت همراه می‌شود. با این حال، جمعه سیاه احتمالاً فقط یک فروش فصلی دیگر است و وضعیت آن به عنوان یک رویداد استثنایی نباید ما را مجبور به تصمیم‌گیری در مورد خریدی کند که در غیر این وضعیت آن را انجام نمی‌دادیم.
وحشت زمانی گسترش می‌یابد که خریداران می‌ترسند بهترین معاملات فروش را از دست بدهند. خرده‌فروشان معمولاً با برجسته کردن محدودیت‌های موجودی‌های خود، علاقه مصرف‌کنندگان را برمی‌انگیزند تا ارزش درک‌شده این کالاها را افزایش دهند. در حالی که احساس کمبود می‌تواند نیاز به اقدام سریع‌تر را بیشتر تحریک کند، ما باید به این مساله فکر کنیم که با فکر کردن بیشتر به خرید خود آیا واقعاً یک فرصت بی‌نظیر را از دست می‌دهیم یا اسیر عجله، تعقیب و گریز می‌شویم.
همه انسان‌ها در تطابق با اعمال و رفتار دیگران، که ریشه در تکامل خود ما دارد، آرامش پیدا می‌کنند. با این حال، اعمال دیگران می‌تواند آنها را به سمت رفتارهای غیرمنطقی سوق دهد. بازاریابان از فشار و گستردگی جمعیت در جمعه سیاه استقبال می‌کنند؛ زیرا ازدحام، جمعیت بیشتری را جذب می‌کند. تعداد کمی از خریداران با خرید یک توستر با تخفیف 50درصدی احساس گناه می‌کنند وقتی مشتریان کناری آنها تلویزیون صفحه‌تخت را در سبد خرید خود دارند. وقتی همسالان ما این کار را انجام می‌دهند، تجربه دردناک جدایی از پول به یک عمل انسجام اجتماعی تبدیل می‌شود.
البته یک نکته را هم فراموش نکنید. گروهی از اقتصاددانان رفتاری معتقدند، دلایل زیادی برای شرکت نکردن در جمعه سیاه وجود دارد. آنها از زمینه‌های اجتماعی این روز بحث خود را شروع و اعلام می‌کنند: «شاید بیشتر از اینکه ساعت 2 بامداد در پارکینگ یک مرکز خرید صف بکشید دوست داشته باشید در آن ساعت بخوابید و وقت خود را با خانواده بگذرانید.» اما دلیل مهم‌تر آنها درباره این روز از یک وجه اقتصادی ناشی می‌شود: «اما یکی از قوی‌ترین دلایلی که هیچ فرد عاقلی نباید در جمعه سیاه شرکت کند این است: این جمعه با دقت طراحی شده است تا شما را وادار کند مانند یک احمق رفتار کنید ... هر مشوقی که یک مصرف‌کننده ممکن است برای شرکت داشته باشد، یا تا حد زیادی توهم است یا از طریق یک بازدارنده از طرف دیگر غلبه می‌کند. این یک آزمایش سراسری در مورد غیرمنطقی بودن مصرف‌کننده است که به عنوان یک افزونه شاد برای تعطیلات ظاهر شده است.»
