ارزان و ناامن

کاهش سریع سرعت رشد اقتصاد جهانی و نگرانی‌‌ها درباره قریب‌الوقوع بودن رکود جهانی بر بازار کالاهای اساسی فشار وارد کرده است. با وجود این، در بسیاری از اقتصادها، قیمت‌ها به دلیل افت ارزش واحد پول داخلی همچنان بالاست. این موضوع می‌تواند بحران غذا و انرژی را که هم‌اکنون در بسیاری از کشورها وجود دارد، تشدید کند. با تشدید کندی رشد جهانی، انتظار می‌رود قیمت‌های کامودیتی در دو سال آینده روندی کاهشی داشته باشند اما همچنان به‌طور قابل توجهی بالاتر از میانگین پنج سال گذشته خواهند بود. بر اساس گزارش چشم‌انداز بازارهای کالایی بانک جهانی که اکتبر امسال منتشر شده است، برآورد می‌شود قیمت‌های انرژی 11 درصد در سال 2023 و 12 درصد در سال 2024 با افت مواجه شوند. قیمت فلزات و محصولات کشاورزی هم به ترتیب 5 و 15 درصد در سال 2023 کاهش خواهند داشت و در سال 2024 بازار این محصولات به تعادل می‌رسد. با این حال چشم‌انداز بانک جهانی ریسک‌های متعددی را هم در کوتاه‌مدت و هم در میان‌مدت در نظر گرفته است. بازارهای انرژی با نگرانی‌های متعددی در طرف عرضه مواجه هستند و این در حالی است که نگرانی‌ها درباره در دسترس بودن انرژی در زمستان اروپا همچنان کاملاً مرتفع نشده است. قیمت‌های بالاتر از انتظار حامل‌های انرژی می‌تواند به کالاهای دیگر نیز کشیده شود، به‌خصوص غذا که از دیرباز با چالش بزرگی به نام ناامنی غذایی مواجه است. افت سریع‌تر در رشد جهانی یک ریسک رو به نزول کلیدی به‌خصوص برای قیمت نفت و فلزات خواهد بود.

روندهای اخیر

اغلب کامودیتی‌ها بعد از افزایش تقاضا پس از همه‌گیری و جنگ اوکراین به نقطه اوج قیمتی خود رسیدند اما حالا با کاهش رشد جهانی و نگرانی‌ها درباره تشدید رکود جهانی، قیمت‌ها از اوج خود فاصله گرفته‌اند. با وجود این، برخی کالاهای اساسی به دلیل تفاوتشان در شرایط عرضه و در واکنش به تضعیف تقاضا روندی واگرا داشتند. علاوه بر این افت ارزش واحدهای پولی در بسیاری از کشورها منجر به این شد که قیمت کامودیتی به واحد پولی محلی افزایش پیدا کند.

به عنوان مثال از فوریه تا سپتامبر 2022، قیمت دلاری نفت برنت شش درصد افت داشت اما با این حال به دلیل افت ارزش واحد پولی، تقریباً 60 درصد از واردکنندگان نفت خام در بازارهای نوظهور و اقتصادهای در حال توسعه با افزایش قیمت نفت به واحد پولی خود مواجه شدند. تقریباً 90 درصد از این اقتصادها شاهد افزایش چشمگیر قیمت گندم به ارز داخلی بودند. در نتیجه فشار تورم کامودیتی‌محور در بسیاری از کشورهایی که ارزش پول ملی همچنان نسبت به دلار در حال افت است می‌تواند همچنان ادامه داشته باشد، حتی با وجود افت اخیر در قیمت کامودیتی. این موضوع می‌تواند به تداوم بحران غذا و انرژی در بسیاری از اقتصادهای در حال توسعه منجر شود.

قیمت‌های انرژی واگرایی گسترده‌ای داشته و از زمان آغاز جنگ در اوکراین به شدت نوسانی بوده است. هر بشکه نفت خام برنت در فصل سوم سال 2022 سقوط شدیدی را تجربه کرده که این موضوع ناشی از رکود جهانی در سال 2023 و احتمال انقباضی‌تر شدن شرایط مالی بوده است. در اکتبر و پس از اینکه اوپک‌پلاس خبر از کاهش تولید دو میلیون‌بشکه‌ای تولید روزانه کشورهای عضو خود داد، قیمت‌ها مجدداً روندی صعودی گرفت ولی همچنان زیر 100 دلار معامله می‌شود. قیمت گاز طبیعی هم به دلیل اقدامات تهاجمی برخی کشورها برای بازسازی موجودی منابع خود و همزمان با کاهش جریان گاز از روسیه در آگوست سال 2022 به بالاترین سطح خود رسید. مدتی بعد که سطح موجودی مخازن به سطوح هدف رسید قیمت‌ها کاهش و تقاضا با افت مواجه شد. قیمت زغال‌سنگ هم در سه ‌ماه سوم سال 2022 به روند صعودی خود ادامه داد. این در حالی است که بسیاری از کشورها از زغال‌سنگ به عنوان جایگزینی برای گاز طبیعی استفاده کرده‌اند. در سه ‌ماه گذشته، قیمت گاز طبیعی در اروپا و قیمت زغال‌سنگ به‌طور متوسط 420 و 180 درصد بالاتر از میانگین پنج‌ساله بوده است.

در سه‌ ماه سوم سال 2022 قیمت کالاهای اساسی غیرانرژی افتی 13درصدی را تجربه کرد. قیمت اکثر فلزات کاهش داشت که منعکس‌کننده رشد جهانی ضعیف و نگرانی‌ها از رکود در چین بود. فلزات گران‌بها هم در مقیاس فصلی افتی 9درصدی داشتند که دلیل اصلی آن افزایش شدید نرخ‌های بهره بانک‌های مرکزی جهان بود. قیمت کالاهای کشاورزی هم در این فصل 11 درصد افت داشت. ترس از کمبود غذا که در ابتدای سال به شدت احساس می‌شد حالا اندکی کاهش یافته است. صادرات از اوکراین مجدداً آغاز شده و موجودی انبارهای مواد غذایی همچنان بالاتر از سطوح تاریخی است؛ موضوعی که به عنوان یک ضربه‌گیر برای سال‌های 2023-2022 عمل کرده است. با وجود کاهش قیمت کالاهای کشاورزی در مقایسه با سقف ماه مارس، این محصولات نزدیک به 9 درصد نسبت به سال قبل گران شده‌اند. کمبود عرضه مورد انتظار در فصل جاری برای برخی کالاهای اساسی کلیدی به ویژه ذرت، در کنار آب‌وهوای سرد و افزایش قیمت انرژی می‌تواند منجر به این شود که قیمت مواد خوراکی و کشاورزی تا پایان سال همچنان بالا بماند.

چشم‌انداز و ریسک‌ها

بعد از رشد 60درصدی در سال 2022، پیش‌بینی می‌شود قیمت انرژی در سال 2023 حدود 11 درصد و در سال 2024 حدود 12 درصد کاهش پیدا کند. عوامل کلیدی این چشم‌انداز شامل رشد جهانی آهسته‌تر، تقاضای ضعیف‌تر برای گاز طبیعی، کاهش مصرف صنایع و خانوارها و همچنین برخی واکنش‌های طرف عرضه به‌خصوص عرضه زغال‌سنگ می‌شود. با وجود این، قیمت‌ها تا سال 2024 همچنان 50 درصد بالاتر از میانگین پنج‌ساله جهانی خواهد بود. تداوم روند صعودی قیمت انرژی به پیامدهای تورمی منجر خواهد شد که از جمله آنها می‌توان به افزایش هزینه‌های برق و حمل‌ونقل برای کسب‌وکارها اشاره کرد. فشارهای تورمی ناشی از قیمت‌های کامودیتی در کشورهایی که با افت ارزش چشمگیر پول ملی در برابر دلار مواجه شده‌اند بسیار شدیدتر خواهد بود.

پیش‌بینی می‌شود قیمت هر بشکه نفت خام برنت در سال 2023 در محدوده 92دلاری باشد که نسبت به پیش‌بینی 100دلاری سال 2022 افت اندکی را نشان می‌دهد. این در حالی است که انتظار می‌رود قیمت هر بشکه نفت خام برنت در سال 2024 به 80 دلار کاهش یابد. برآوردها حاکی از آن است که مصرف نفت به رشد کمتر از دودرصدی خود در سال 2023 ادامه خواهد داد و این در حالی است که چین به آرامی در حال بازگشایی مجدد است و انتقال از گاز طبیعی به نفت به ویژه در تولید برق همچنان ادامه دارد. کندی سریع‌تر از انتظار رشد جهانی و ادامه محدودیت‌های کوویدی در چین مهم‌ترین ریسک‌های نزولی مصرف نفت خواهد بود. در حین رکود جهانی قبلی تقاضای نفت در سال نخست دو درصد و در سال دوم یک درصد افت کرده بود.

انتظار می‌رود بازارهای نفت در ماه‌های آینده با فشار بیشتری مواجه شوند. تشدید تحریم‌ها علیه صادرات نفت روسیه، پایان آزادسازی ذخایر استراتژیک نفت در کشورهای مختلف و کاهش تولید اعضای اوپک‌پلاس چشم‌انداز این بازار را تحت تاثیر قرار داده است. این رویدادها تاثیری بیش از جبران افزایش تولید در چند کشور، به ویژه ایالات متحده، خواهد داشت.

چشم‌انداز این بازار درگیر ریسک‌های متعددی به ویژه در طرف عرضه است. نخست، تولید در ایالات متحده است که می‌تواند ناامیدکننده باشد چرا که تولیدکنندگان تقسیم سود نقدی به سهامدارانشان را بر افزایش تولید اولویت داده‌اند و افزایش هزینه‌های مواد اولیه سرمایه‌گذاری‌های جدید در این حوزه را محدود کرده است. دوم، چشم‌انداز تولید روسیه است که وابسته به اثر اقدامات تجاری است. صادرات روسیه در سال آینده می‌تواند به دو میلیون بشکه در روز برسد و این در حالی است که تحریم اتحادیه اروپا روی نفت و فرآورده‌های نفتی روسیه اعمال شده باشد. سقف قیمت نفت پیشنهادی گروه 7 می‌تواند بر میزان صادرات نفت روسیه تاثیرگذار باشد اما این یک سازوکار امتحان‌نشده است و برای به هدف رسیدن نیازمند مشارکت گسترده اقتصادهای در حال توسعه و بازارهای نوظهور است. سوم، آزادسازی نفت خام از ذخایر استراتژیک شامل آمریکا قرار است امسال به پایان برسد، این در حالی است که ممکن است این آزادسازی بیشتر هم شود، موضوعی که ریسک خالی شدن ذخایر استراتژیک را به همراه دارد.

با توجه به کاهش سطح ذخایر نفتی، ظرفیت تولید اضافی محدود و ادامه تنش‌های ژئوپولیتیک بازار نفت مستعد اوج‌گیری قیمت است. تحقق برخی از این خطرات می‌تواند چالش‌های مرتبط با امنیت انرژی را در بسیاری از کشورها تشدید کند.

قیمت گاز طبیعی و زغال‌سنگ هم در سال‌های 2023 و 2024 کاهشی پیش‌بینی شده ولی با این حال همچنان بالاتر از میانگین قبل از همه‌گیری برآورد می‌شود. انتظار می‌رود تا سال 2024، قیمت گاز طبیعی آمریکا و زغال‌سنگ استرالیا در مقایسه با متوسط پنج سال گذشته خود دو برابر شوند در حالی که قیمت گاز اروپا احتمالاً چهار برابر خواهد شد. انتظار کاهش قیمت گاز طبیعی ناشی از تقاضای ضعیف‌تر صنایع و خانوارها و استفاده آنها از منابع جایگزین است. این در حالی است که انتظار می‌رود تولید زغال‌سنگ در چین و هند افزایش یابد. چشم‌انداز کوتاه‌مدت قیمت گاز طبیعی و زغال‌سنگ به‌شدت وابسته به وضعیت زمستان در اروپاست. رشد جهانی آهسته‌تر نفت خام نیز یک ریسک نزولی کلیدی برای چشم‌انداز گاز طبیعی در سال آینده به حساب می‌آید.

نگرانی‌ها در مورد کمبود انرژی به ویژه در اروپا نیازمند همکاری سیاستی دقیق میان واردکنندگان کلیدی است تا مانع از افزایش شدید قیمت انرژی و اختلال در عرضه آن شود.

در چشم‌انداز بلندمدت، قیمت‌های بالای انرژی نیازمند تغییر در الگوهای صنعتی در کشورهای اروپای شمالی خواهد بود که به‌طور تاریخی به واردات گاز طبیعی از طریق خط لوله وابسته‌اند. در واقع قیمت‌های بالای انرژی همین حالا هم منجر به تعطیلی برخی تجهیزات در صنایع انرژی‌بر نظیر واحدهای شیمیایی و کودسازی شده و الگوی تولیدی بسیاری دیگر را تغییر داده است. این تغییرات باید منجر به کاهش انتشار کربن از اتحادیه اروپا شده و ممکن است گذار انرژی این قاره را سرعت ببخشد. در کشورهای دیگر پیامدهای انتشار کربن کمتر مشخص است. کاهش شدت کربن در سطح جهان برای رسیدن به اهداف تغییرات اقلیمی امری ضروری است.

به دنبال کاهش نزدیک به دودرصدی قیمت فلزات اساسی، پیش‌بینی می‌شود قیمت فلزات در سال 2023 بیش از 15 درصد ریزش داشته باشد و در سال 2024 به ثبات برسد. این ضعف نشانگر زوال چشم‌انداز رشد جهانی و کاهش تقاضای چین خواهد بود. ریسک‌های مربوط به چشم‌انداز کوتاه‌مدت برای فلزات نیز نزولی بوده و منعکس‌کننده رشد جهانی کمتر از انتظار و سقوط بخش مسکن چین است. یک ریسک رو به بالا افزایش بیش از انتظار انرژی است که به افزایش هزینه‌های تولید برای فلزسازان منجر خواهد شد. در بلندمدت، انتظار می‌رود تقاضای فلزات افزایش یابد که این موضوع به کمک سیاست‌های دولتی اخیر به منظور شتابدهی به گذار انرژی و تقویت حوزه تجدیدپذیر امکان‌پذیر خواهد شد.

در نهایت پیش‌بینی می‌شود قیمت محصولات کشاورزی در سال 2023 افتی پنج‌درصدی را تجربه کند و سپس در سال 2024 به ثبات برسد. این افت پیش‌بینی‌شده در سال 2023 ناشی از برداشت فراتر از انتظار گندم جهانی، عرضه پایدار برنج و ازسرگیری صادرات غلات از اوکراین خواهد بود. با وجود این ریسک‌های صعودی زیادی در این پیش‌بینی وجود دارد. نخست، اختلال در صادرات از روسیه و اوکراین دو صادرکننده کلیدی غلات که می‌تواند در عرضه جهانی مجدداً اختلال ایجاد کند. دوم، افزایش بیشتر قیمت‌های انرژی یا اختلال در عرضه آن که می‌تواند فشار بیشتری بر قیمت غلات و روغن‌های خوراکی تحمیل کند. سوم، الگوهای اقلیمی خطرناک که بازده تولید را کاهش می‌دهد.