اقتصاد روی آب

این روزها شاهد تولد رشته‌های تحصیلی جدید هستیم؛ رشته‌هایی که از ترکیب دو رشته به وجود می‌آیند. مثلاً روانشناسی و معماری. اگر دقت کرده باشید این روزها بازار مطالب و رشته‌های ترکیبی داغ است و جالب است بدانید که همین امر بسیاری از چالش‌های بزرگ بشر را حل کرده است. در این شماره می‌خواهیم اقتصاد را با جغرافیا پیوند بزنیم. تا به حال این موضوع ذهن شما را درگیر کرده است که بروز بلایای طبیعی در یک منطقه چه تاثیری در اقتصاد آن منطقه می‌گذارد؟ ما در این مطلب به تاثیر سیل بر اقتصاد می‌پردازیم. سیل شدید اغلب باعث آسیب‌های قابل توجهی به یک منطقه می‌شود؛ از جمله تاثیر بر اقتصاد محلی، اختلال در حمل‌ونقل و آسیب رساندن به زیرساخت‌ها. در حالی که بررسی خرابی‌ها درک درستی از خسارات مربوط به محصولات و اموال ناشی از سیلاب‌های بزرگ ارائه می‌کند، ما همچنین باید به بررسی اثرات بلندمدت این خرابی‌ها بپردازیم و مسائل مربوط به بازیابی در یک منطقه و تعامل میان مناطق مجاور را در طول فرآیند بازیابی در نظر بگیریم. در این مقاله، نقش سیل‌های بزرگ و کوچک بر اشتغال، کسب‌وکارها و همچنین دیگر مسائل اقتصادی را بررسی می‌کنیم.

اقتصاد‌‌سیل 

سیل یکی از رایج‌ترین بلایای طبیعی است که می‌تواند در مناطق مختلف جغرافیایی از مناطق گرمسیری گرفته تا مناطق ساحلی رخ دهد. امروزه دانش، فناوری اطلاعات و سیستم‌های هشدار دقیق می‌توانند تلفات ناشی از وقوع سیل را محدود کنند، اما به هر حال آسیب‌های اقتصادی جدی متوجه محصولات کشاورزی، مشاغل و زیرساخت‌ها می‌شود. این امر به‌ویژه زمانی صادق است که رویدادهای مهم آب و هوایی به سیل‌های عظیم منجر شود. یکی از نمونه‌های اخیر در بخش‌هایی از غرب میانه ایالات‌متحده در سال 2019 به وقوع پیوست. این رویداد که «سیل بزرگ 2019» نام گرفت، عمدتاً در امتداد رودخانه میسوری رخ داد و بیش از 13 میلیون ساکن در 11 ایالت را تحت تاثیر قرار داد. این فاجعه سیل موجب کشته شدن چهار نفر و حدود 3 /6 میلیارد دلار خسارت به اموال و صنعت کشاورزی شد. در حالی که بسیاری از صنایع در منطقه مختل شده بودند، تولیدات کشاورزی در ایالت‌های جنوبی به شکل قابل توجهی تحت تاثیر سیل‌های بزرگ و بارندگی‌های شدید مداوم قرار گرفت. علاوه بر این، مدت طولانی جاری شدن سیل، کاشت محصول را میلیون‌ها هکتار کاهش داد. همچنین در بسیاری از شهرها و شهرستان‌های منطقه صدمات بسیاری به زیرساخت‌ها وارد کرد و سطح بالای آب موجب اختلال در تردد قایق‌های باری و سایر وسایل حمل‌ونقل شد و بر بسیاری از صنایع اثر منفی گذاشت. بیشتر رویدادهای سیل دارای اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت هستند که ممکن است بسته به زیرساخت‌های موجود، برنامه‌ریزی و تلاش‌های بازیابی جامعه متفاوت باشد. اثرات منفی بلندمدت ناشی از سیل‌های بزرگ  بیشتر از تلفات مستقیم اولیه مشاهده‌شده در منطقه سیل‌زده است؛ به طور مثال یکی از این اثرات بلندمدت مهاجرت جمعیت و تخصیص منابع عمومی و خصوصی است. ممکن است صنایع وابسته به نیروی کار بزرگ‌تر، مانند بخش تولید یا خدمات، از نظر جابه‌جایی پس از یک رویداد بزرگ سیل، نسبت به صنایعی که بیشتر به منابع طبیعی یا امکانات رفاهی در منطقه آسیب‌دیده وابسته هستند، انعطاف‌پذیرتر باشند و این به معنای حذف این شرکت‌ها پس از وقوع سیل از آن منطقه در نتیجه کوچک شدن چرخه اقتصادی آن منطقه است. اگر یک شرکت تولیدی محلی یا شرکت بزرگ مرتبط با خدمات پس از متحمل شدن خسارات جدی ناشی از سیل، جابه‌جا شود، نتیجه آن کاهش دائمی در کمک‌های این شرکت به اقتصاد محلی خواهد بود. از سوی دیگر، احتمال از دست دادن دائمی فعالیت‌های مرتبط با کشاورزی ناشی از سیل ممکن است در مناطق زیر سلطه کشاورزی نسبتاً کم باشد. با این حال، زمین‌های کشاورزی ممکن است مجبور به پاکسازی و بازسازی شوند، که ممکن است به دلیل تاخیر در فعالیت‌های تولیدی موجب خسارات اقتصادی پس از سیل شود، اما از منطقه سیل‌زده حذف نمی‌شود، در نتیجه نقش منفی کمتری بر اقتصاد منطقه دارد.

پنل بین‌دولتی تغییرات آب‌وهوایی

  پنل بین‌دولتی تغییرات آب‌وهوایی (IPCC)، پیش‌بینی می‌کند، تغییرات آب‌وهوایی ممکن است الگوهای بارش را در بسیاری از مناطق در سراسر جهان دگرگون کند و این احتمال وجود دارد که بارش‌های شدید و فراوانی آن در بیشتر مناطق مختلف زمین افزایش یابد. همان‌طور که گزارش اخیر IPCC بیان می‌کند، چنین رویدادهایی بر تولید غذا و تامین آب نقش منفی می‌گذارند، از این رو، به طور بالقوه اثر منفی بر سلامت انسان خواهند داشت. اختلال در فعالیت‌های تجاری و آسیب به اموال نیز از پیامدهای احتمالی برای بخش صنعت به دلیل افزایش احتمال وقوع سیل، پیش‌بینی شده است.

اثر سیل بر اقتصاد

در حال حاضر تعدادی از مطالعات بین‌کشوری وجود دارد که اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت کلان اقتصادی بلایای طبیعی را ارزیابی می‌کند. یافته‌های کلی در این مطالعات در مورد نقش بلایا بر بازده اقتصادی را می‌توان به این صورت بیان کرد: به صورت مستقیم، بلایای طبیعی می‌توانند عوامل تولید،  نیروی کار و سرمایه فیزیکی را از بین ببرند یا برایشان مانع ایجاد کنند. این تاثیرات مستقیم باعث ایجاد وقفه در کسب‌وکار موسسه‌ها می‌شود و اثرات غیرمستقیم دیگری بر شرکت‌های بالادست و پایین‌دست زنجیره تامین خواهد داشت. دوره پس از وقوع سیل می‌تواند چندین مسیر را دنبال کند. اگر سرمایه ازدست‌رفته جایگزین نشود، سطح تولید برای همیشه کاهش می‌یابد. اگر موجودی سرمایه ازدست‌رفته جایگزین شود، در حالی که تولید ممکن است بلافاصله پس از رویداد کاهش یابد، انتظار می‌رود در دوره‌های بعدی با نرخی حتی بالاتر افزایش یابد. پژوهشگران اقتصادی بر این باورند که به‌روزرسانی و ترکیب فناوری‌ها در حوزه‌های مختلف انگیزه اولیه برای افزایش بالقوه خروجی بلندمدت است. علاوه بر این، تعدادی از پژوهشگران احتمال نقش مثبت اشتغال را برجسته می‌کنند. ارزیابی اثرات فاجعه صرفاً از طریق سطح خود فاجعه (سطح بالا آمدن آب و...) تعیین نمی‌شود، بلکه از طریق عواملی خاص مانند استراتژی‌های سرمایه‌گذاری نیز قابل سنجش است. پژوهشگران در حوزه مطالعات بین‌کشوری این ایده را مطرح می‌کنند که سرمایه‌های قدیمی‌تر در برابر بلایای طبیعی آسیب‌پذیرتر هستند، بنابراین آنها پیشنهاد کردند که قدمت سرمایه در هنگام تجزیه‌وتحلیل اثرات کوتاه‌مدت بلایا بر تولید باید در نظر گرفته شود. نکته مهم بعدی این است که همیشه احتمال وقوع سیل -هرچند اندک- را مد نظر قرار دهیم و تمهیدات لازم  پس از وقوع سیل را پیش‌بینی کنیم. حتی اگر احتمال وقوع سیل کم باشد، نادیده گرفتن  وقوع چنین رویدادهایی در مدل رشد سولو  (یک مدل رشد اقتصادی با ویژگی‌های برون‌زا بودن، بلندمدت بودن و در چارچوب اقتصاد نئوکلاسیک) به پیش‌بینی‌های نادرست منجر می‌شود. دلیل این امر آن است که زیان‌های ناشی از فاجعه (غیر از اثرات بعدی و چالش‌های اقتصادی و سیاسی مختلف   در روند بازسازی) را نمی‌توان به‌سادگی با استفاده از هزینه‌‌های محدود  جایگزین کرد. شبیه‌سازی‌های مختلف جغرافیایی نشان می‌دهند که تغییر در دارایی‌های سرمایه‌ای، به زمان سپری‌شده پس از وقوع سیل بستگی دارد. این ارزیابی نشان می‌دهد که تحلیل‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت ممکن است به نتایج متفاوتی در رابطه با اثرات بلایا بر عملکرد شرکت برسد.

 نخستین گام برای بازیابی منطقه سیل‌زده

پژوهش‌ها نشان می‌دهد که سرپا شدن کسب‌وکارها پس از وقوع بلایای طبیعی برای بهبود  جامعه در درازمدت اهمیتی بسیار دارد. اقتصاددانان دریافتند که سیل موجب افزایش قابل توجه آمار بیکاری می‌شود، اما تاثیر آن موقتی است.  بازیابی جامعه همچنین به میزان آسیب فیزیکی و اختلال در خدمات حیاتی مانند برق و خدمات شهری بستگی دارد. تاثیر بلایای طبیعی در یک جامعه بسته به صنایع مختلف متفاوت است. رستوران‌ها و فروشگاه‌های خرده‌فروشی به مشتریان محلی خدمات حیاتی متکی هستند،  بنابراین رفع اختلال در خدمات حیاتی مانند آب و گاز و... به بهبود سریع جامعه کمک می‌کند.  از سوی دیگر، بخش‌های ساختمانی و مهندسی ممکن است با انجام بازسازی‌ها به پیشرفت و خروج از بحران در یک منطقه سیل‌زده کمک کنند. پژوهشگران از یک رویکرد نظرسنجی برای بررسی الگوهای بازیابی کسب‌وکار در بخش‌های مختلف در شهرستان آرکانزاس (تگزاس) و شهرستان مونرو (فلوریدا) پس از طوفان‌های هاروی و ایرما استفاده کردند. آنها نشان دادند که چگونه صنایعی که از فعالیت‌های بازسازی در طول بازیابی پشتیبانی می‌کنند به فعالیت‌های کلیدی پس از وقوع سیل سرعت می‌بخشند، در حالی که رستوران‌ها و خدمات شخصی تا زمانی که نیازهای اولیه و حیاتی جامعه رفع اختلال نشده بود تمایل به بهبودی کامل نداشتند. اما حوزه معماری به این روند سرعت بخشید. به عبارت دیگر، برخی از صنایع ممکن است بلافاصله پس از وقوع بلایای طبیعی از آن سود ببرند، در حالی که برخی دیگر ممکن است طی زمان بیشتری به بهبودی کامل برسند. تعدادی از مطالعات، اهمیت در نظر گرفتن جنبه‌های مختلف اثرات اقتصادی و بازیابی روی بهبودی کسب‌وکارها را نشان می‌دهد. به عنوان مثال، اقتصاددانان بازگشایی مشاغل در نیواورلئان را پس از طوفان کاترینا ارزیابی کردند و اهمیت مشارکت حوزه‌های مختلف در روند بازیابی را نشان دادند. پژوهشگران همچنین از یک الگوی زمانی با اثرات فضایی برای بررسی   بازگشایی مشاغل در جنوب تگزاس پس از طوفان هاروی بهره بردند. آنها نقش شبکه‌های اجتماعی را در تصمیم‌گیری برای بازگشایی پس از طوفان برجسته می‌دانند. دامنه پژوهش‌های آنها، در سطح کسب‌وکار شهرستان‌هاست. با وجود این، شهرستان‌های همجوار با مناطق سیل‌زده ممکن است اثراتی متفاوت و غیرمستقیم را نسبت به شهرستان‌هایی که به طور مستقیم از سیل آسیب‌ دیده بودند تجربه کنند. به عنوان مثال، مشاغل در شهرستان‌های همسایه که با شهرستان سیل‌زده مرتبط هستند ممکن است دچار اختلال شوند. البته شهرستان‌های همسایه نیز می‌توانند در بازیابی منطقه سیل‌زده نقشی بسیار موثر ایفا کنند. به طور مثال، در حالی که رستوران‌ها ممکن است در مناطقی که تحت تاثیر مستقیم سیل هستند آسیب ببینند، مشتریان بالقوه می‌توانند به‌خوبی تقاضا را به رستوران‌های شهرستان‌های همسایه منتقل کنند. بنابراین، نقش شهرستان‌های همسایه در بازیابی را نباید نادیده گرفت.

 سیل، اتفاقی خوب برای شهرستان‌های همجوار

در این مقاله به بررسی نقش‌های منفی و مثبت مناطق مختلف جغرافیایی پرداختیم. درباره تاثیرات مثبت   بهتر است یادآور شویم که این تاثیرات مثبت مربوط به شهرستان‌های همسایه مناطق سیل‌زده است. همچنین  اشاره کردیم که شدیدترین سیل‌ها می‌توانند بسیار پرهزینه باشند و مسیر طولانی‌مدت فعالیت اقتصادی در یک منطقه آسیب‌دیده را تغییر دهند، اما یافته‌ها نشان می‌دهد که در بیشتر رویدادهای سیل، جوامع انعطاف‌پذیر هستند، به این معنا که فعالیت اقتصادی کلی پس از وقوع سیل‌های بزرگ باقی می‌ماند. با این حال، بررسی زیرساخت‌های اولیه این منطقه‌ها نتایج دقیق‌تری را ارائه می‌دهد. تجزیه‌وتحلیل‌ها همچنین نشان می‌دهد که این اثرات منفی طولانی‌مدت نیست. یافته‌ها همچنین نشان می‌دهد که فعالیت بخش خدمات در شهرستان‌های مجاور منطقه‌ای که سیل‌های بزرگ را تجربه کرده‌اند، به دنبال رویدادهای سیل افزایش می‌یابد. پژوهشگران همچنین بر این باورند که شهرستان‌های همجوار خدمات مورد نیاز را به مناطق آسیب‌دیده در پی سیل ارائه می‌دهند و این امر روند بازیابی را به طرز عجیبی سرعت می‌بخشد. این تجزیه‌وتحلیل پیامدهای سیاستی روشنی را ارائه می‌دهد که حکایت از آن دارند که موسسه‌های خدماتی کوچک آسیب‌پذیرتر هستند، بنابراین، حمایت کوتاه‌مدت هدفمند از سوی مقامات محلی، ایالتی و ملی را می‌طلبند. ارزیابی‌ها همچنین نشان می‌دهد که اقتصادهای منطقه از این نظر انعطاف‌پذیر هستند که اثرات آنها کوتاه‌مدت است و کسب‌وکارها در شهرستان‌های همجوار ممکن است در این دوران رونق پیدا کند که در بلندمدت نقشی مثبت در منطقه سیل‌زده خواهد داشت.  به طور کلی، این پژوهش درک ما را از چگونگی تاثیرپذیری کسب‌وکارها و فعالیت‌های اقتصادی از سیل و واکنش به آن افزایش می‌دهد.