تاریخ انتشار:
بخش خصوصی تهاتر را راه‌حل برون‌رفت از مشکلات تحریم می‌داند
بازگشت به ایده‌های قدیمی
با وجود آنکه واژه تهاتر قدری غریب است و چند وقتی است روی آن تمرکز شده، اما بشر بدون استفاده از این نام، از این روش به کرات در تاریخ استفاده کرده است.
با وجود آنکه واژه تهاتر قدری غریب است و چند وقتی است روی آن تمرکز شده، اما بشر بدون استفاده از این نام، از این روش به کرات در تاریخ استفاده کرده است. به این ترتیب میتوان گفت روش تهاتر قدیمی همان روش مبادله پایاپای بوده که بدون نیاز به استفاده از پول، خانوارها مازاد خود را عرضه و نیاز خود را در قبال آن دریافت می‌کردند. این رویداد به عنوان یکی از اولین اتفاق‌های اقتصادی خانوارها در تاریخ عنوان شده و منجر به تشکیل یک زنجیره تولید و مصرف منسجم و کامل شده است. امروزه با گسترش جوامع و افزایش نیازها و تنوع آنها، محصولات و خدمات نوینی پا به عرصه ظهور گذاشته که امکان انجام مبادلات را از حالت دوطرفه خارج و زنجیره‌های تولید و مصرف را ایجاد کرده است. به همین دلیل دیگر مبادله کالا با کالا به طور مستقیم از میان برداشته شد و واسطه‌ای به نام پول وارد ماجرا شد. اما این به معنای حذف مبادله‌های کالا با کالا نبود، بلکه این روش نیز به عنوان یکی از روش‌های تجارت همچنان پابرجا بود؛ چنانچه امروز هم از این روش استفاده می‌شود، با این تفاوت که از آن تحت عنوان «تهاتر» یاد می‌کنند.
نسخه‌های جدید تهاتر
هر کشوری که دارای منابع نفتی است، از روش تهاتر به عنوان یکی از روش‌های فروش نفت استفاده می‌کند. این را کارشناسانی می‌گویند که سال‌هاست در این عرصه مشغول فعالیت هستند. در این روزها که تحریم‌های غربی‌ها نفت ایران را نشانه رفته، میتوان از روش‌هایی همانند تهاتر نفت با کالا و چیزهایی از این دست، راه خوبی برای دور زدن این تحریم‌ها پیدا کرد. خود تهاتر نیز انواع مختلفی دارد و تنها به مبادله مستقیم کالا با کالا ختم نمی‌شود. امروزه قراردادهای نوین و مدرنی به صورت تهاتر به خصوص در حوزه تجارت خارجی نوشته و اجرا می‌شود. در شرایطی که جابه‌جایی پول میان دو کشور با مشکل مواجه شده باشد، این روش بسیار کارآمد خواهد بود. بسیاری بر این باورند که شرایط ویژه اقتصاد ایران می‌طلبد تا بار دیگر استفاده از روش‌های مختلف تهاتر جایگزین روش‌های مبادله‌ای فعلی شود. این در حالی است که مدیران مربوطه در وزارت نفت و وزارت صنعت، معدن و تجارت بر این باورند که در حال حاضر هم از تهاتر استفاده می‌شود و این نام، عنوان دور از ذهنی برای تجارت ایران نیست، ضمن اینکه این روش مزایایی هم برای کشور دارد. چندی پیش معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت از تشکیل کمیته تهاتر در ستاد وزارت صنعت، معدن و تجارت خبر داد و به طور رسمی اعلام کرد تهاتر نفت با کالا آغاز شده است. حمید صافدل در این رابطه گفته بود: در ماه‌های گذشته در دو، سه مورد تهاتر کالا با نفت عملیاتی شده و برخی کالاها به میزان محدود با روش تهاتر توسط برخی شرکت‌ها وارد کشور شده است. به گفته وی امکان فروش نفت از سوی بخش خصوصی با مصوبه دولت فراهم شده اما باید به این نکته توجه داشت که این امکان بی‌تاثیر از قطعنامه جدیدی که علیه ایران در روزهای آینده اعلام خواهد شد، نخواهد بود؛ ضمن اینکه بازار هدف و جابه‌جایی‌های کالایی نیز از این موضوع متاثر خواهد شد.
تشکیل کمیته تهاتر کالا با نفت
شنیده‌ها حاکی از این است که وزارت صنعت از تهاتر کالا با نفت توسط بخش خصوصی استقبال می‌کند و حتی مواردی هم ذکر شده که شرکت‌های زیادی موفق به تهاتر کالا با گندم شده‌اند. به همین دلیل است که کمیته تهاتر در این وزارتخانه شکل گرفته است. معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت معتقد است برای پخته کردن این ایده از چندین گروه تجار، بازرگانان قدیمی و صاحب‌نظران بانکی نظرخواهی و برخی پیشنهادهای آنها در کمیته ویژه‌ای بررسی شده است. رئیس کل سازمان توسعه تجارت ایران افزود: به دنبال آن هستیم که این روش را که در تعداد شرکت‌های محدودی پیاده‌سازی کرده‌ایم، برای گروه بیشتر کالایی و کشورهای متنوع هدف توسعه دهیم.
تهاتر یک روش سنتی نیست
نکته قابل توجه درباره این روش مبادله که بسیاری آن را یک روش حقوقی دانسته‌اند، این است که تهاتر صرفاً یک روش سنتی مبادله کالا با کالا نیست. قراردادهای مختلف و نوین و مدرنی به صورت تهاتر به خصوص در حوزه تجارت خارجی نوشته و اجرا می‌شود که قراردادهای بای‌بک یا همان بیع متقابل نمونه‌ای از آن است. هرچند بسیاری از کارشناسان معتقدند در شرایط فعلی که تحریم‌های غرب به شکل گسترده‌ای در راه است، اگر از روش تهاتر زودتر از اینها استفاده می‌شد، در حال حاضر ابتکار عمل به دست ایران بود، اما هنوز هم برای اجرای این روش به شکل گسترده و برنامه‌ریزی‌شده دیر نیست. ساخت پالایشگاه در کشورهای دیگر از جمله مالزی و یا کشورهای آفریقایی برای جلب مشتری دائم برای نفت ایران یکی از روش‌های تهاتر است که از سال‌های گذشته در دستور کار وزارت نفت قرار گرفته، اما توجه لازم و کافی به آن مبذول نشده؛ به طوری که احتمال آن می‌رود که از اولویت‌های برنامه‌های این وزارتخانه خارج شده باشد. دلیل اطمینان خاطری که این روش ایجاد می‌کند این است که پول نفت دیر یا زود به کشور بازمی‌گردد و قفل کردن سیستم بانکی از سوی غرب، نمی‌تواند مانع تجارت ایران با کشورهای دیگر و یا مانعی برای فروش نفت ایران شود. نکته قابل تامل دیگر این است که با استفاده از روش تهاتر، تجارت خارجی کشور دوباره شکل متنوعی به خود می‌گیرد. اما ممکن است از محدودیت منابع ارزی و عدم گسترش تجارت خارجی به عنوان معایب تهاتر یاد شود که در شرایط کنونی اهمیت زیادی ندارد.
سابقه تهاتر ایران با کشورهای دیگر
هرچند سابقه تهاتر به سال‌های بسیار دور و همراه با تاریخ برمی‌گردد، اما در سال‌های پیش از انقلاب ایران با اتحادیه شوروی سابق تهاتر کالا داشت. ورود تجهیزات مورد نیاز به کشور در مقابل کالاهایی که آنها به آن نیاز داشتند، نمونه‌های بارز تهاتر است. صادرات بیسکویت و مواد خوراکی به کشوری مانند رومانی و واردات ماشین‌آلاتی از جمله تراکتور نیز نمونه‌هایی از این دست است. در دوران پس از انقلاب اسلامی نیز ایران با ترکیه تهاتر داشت که کالاهای زیادی از جمله گندم، ماشین‌آلات موردنیاز پتروشیمی‌ها و صنایع از این طریق تامین می‌شد. یکی از راه‌های تهاتر، تهاتر بین دو کشور است که در آن یک حساب توسط نظام بانکی دو کشور افتتاح می‌شود و در آن با تعیین میزان خرید سالانه نفت و محاسبه آن، مبادلات انجام می‌شود و بهره آن هم بین دو کشور قسمت می‌شود. لازم به ذکر است پیش از آنکه معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت از تشکیل کمیته تهاتر خبر دهد، یک کمیته BTC وجود داشت که فروشنده کالا به ایران یک خریدار نفت معرفی می‌کرد و این خریدار نفت را به جای کالایی که فروخته، دریافت می‌کرد. اتحادیه پایاپای آسیایی (ACU) که قبل از انقلاب هم در کشور فعال بوده مکانیسم موفقی برای تهاتر است که اکنون کمرنگ شده اما راه‌اندازی دوباره آن دور از ذهن نیست. اتحادیه پایاپای آسیایی متشکل از کشورهای ایران، پاکستان، هند و بنگلادش است که می‌توانند وارد تهاتر کالا شوند. در نهایت مکانیسم دیگری هم برای تهاتر وجود دارد که در فازهای مختلف پارس جنوبی به کار گرفته شده است. بیع متقابل می‌تواند ظرفیت‌های خالی را وارد چرخه استفاده کند. در کنار بیع متقابل میتوان از off take هم استفاده کرد که در آن سرمایه‌گذار با خریدار تفاوت دارد. در مجموع باید گفت تهاتر در شرایط فعلی می‌تواند مدیریت را تسهیل کند و مورد استفاده قرار گیرد. برون‌سپاری هم نوع دیگری از تهاتر است که بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای مثال حیدرآباد هند سالانه 500 میلیون دلار از راه برون‌سپاری درآمد کسب می‌کند. آنچه مسلم است این است که در حال حاضر امکان رفع برخی نیازهای کشور در داخل وجود ندارد و یا مواد اولیه آن در کشور موجود نیست، بنابراین به نظر می‌رسد بهترین راهکار این باشد که با روش‌های جدیدی از جمله تهاتر، کالاهای مورد نیاز را به کشور وارد کرد. به گفته مسوولان ذی‌ربط، تمامی آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های لازم در کشور وجود دارد و تنها یک عزم ملی و همکاری چندجانبه برخی وزارتخانه‌های اقتصادی و بخش خصوصی لازم است تا با استفاده از این روش در شکل‌های مختلف آن، ایران بار دیگر آمار صادرات و واردات خود را بالا ببرد.
نسخه‌های جدید تهاتر
هر کشوری که دارای منابع نفتی است، از روش تهاتر به عنوان یکی از روش‌های فروش نفت استفاده می‌کند. این را کارشناسانی می‌گویند که سال‌هاست در این عرصه مشغول فعالیت هستند. در این روزها که تحریم‌های غربی‌ها نفت ایران را نشانه رفته، میتوان از روش‌هایی همانند تهاتر نفت با کالا و چیزهایی از این دست، راه خوبی برای دور زدن این تحریم‌ها پیدا کرد. خود تهاتر نیز انواع مختلفی دارد و تنها به مبادله مستقیم کالا با کالا ختم نمی‌شود. امروزه قراردادهای نوین و مدرنی به صورت تهاتر به خصوص در حوزه تجارت خارجی نوشته و اجرا می‌شود. در شرایطی که جابه‌جایی پول میان دو کشور با مشکل مواجه شده باشد، این روش بسیار کارآمد خواهد بود. بسیاری بر این باورند که شرایط ویژه اقتصاد ایران می‌طلبد تا بار دیگر استفاده از روش‌های مختلف تهاتر جایگزین روش‌های مبادله‌ای فعلی شود. این در حالی است که مدیران مربوطه در وزارت نفت و وزارت صنعت، معدن و تجارت بر این باورند که در حال حاضر هم از تهاتر استفاده می‌شود و این نام، عنوان دور از ذهنی برای تجارت ایران نیست، ضمن اینکه این روش مزایایی هم برای کشور دارد. چندی پیش معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت از تشکیل کمیته تهاتر در ستاد وزارت صنعت، معدن و تجارت خبر داد و به طور رسمی اعلام کرد تهاتر نفت با کالا آغاز شده است. حمید صافدل در این رابطه گفته بود: در ماه‌های گذشته در دو، سه مورد تهاتر کالا با نفت عملیاتی شده و برخی کالاها به میزان محدود با روش تهاتر توسط برخی شرکت‌ها وارد کشور شده است. به گفته وی امکان فروش نفت از سوی بخش خصوصی با مصوبه دولت فراهم شده اما باید به این نکته توجه داشت که این امکان بی‌تاثیر از قطعنامه جدیدی که علیه ایران در روزهای آینده اعلام خواهد شد، نخواهد بود؛ ضمن اینکه بازار هدف و جابه‌جایی‌های کالایی نیز از این موضوع متاثر خواهد شد.
تشکیل کمیته تهاتر کالا با نفت
شنیده‌ها حاکی از این است که وزارت صنعت از تهاتر کالا با نفت توسط بخش خصوصی استقبال می‌کند و حتی مواردی هم ذکر شده که شرکت‌های زیادی موفق به تهاتر کالا با گندم شده‌اند. به همین دلیل است که کمیته تهاتر در این وزارتخانه شکل گرفته است. معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت معتقد است برای پخته کردن این ایده از چندین گروه تجار، بازرگانان قدیمی و صاحب‌نظران بانکی نظرخواهی و برخی پیشنهادهای آنها در کمیته ویژه‌ای بررسی شده است. رئیس کل سازمان توسعه تجارت ایران افزود: به دنبال آن هستیم که این روش را که در تعداد شرکت‌های محدودی پیاده‌سازی کرده‌ایم، برای گروه بیشتر کالایی و کشورهای متنوع هدف توسعه دهیم.
تهاتر یک روش سنتی نیست
نکته قابل توجه درباره این روش مبادله که بسیاری آن را یک روش حقوقی دانسته‌اند، این است که تهاتر صرفاً یک روش سنتی مبادله کالا با کالا نیست. قراردادهای مختلف و نوین و مدرنی به صورت تهاتر به خصوص در حوزه تجارت خارجی نوشته و اجرا می‌شود که قراردادهای بای‌بک یا همان بیع متقابل نمونه‌ای از آن است. هرچند بسیاری از کارشناسان معتقدند در شرایط فعلی که تحریم‌های غرب به شکل گسترده‌ای در راه است، اگر از روش تهاتر زودتر از اینها استفاده می‌شد، در حال حاضر ابتکار عمل به دست ایران بود، اما هنوز هم برای اجرای این روش به شکل گسترده و برنامه‌ریزی‌شده دیر نیست. ساخت پالایشگاه در کشورهای دیگر از جمله مالزی و یا کشورهای آفریقایی برای جلب مشتری دائم برای نفت ایران یکی از روش‌های تهاتر است که از سال‌های گذشته در دستور کار وزارت نفت قرار گرفته، اما توجه لازم و کافی به آن مبذول نشده؛ به طوری که احتمال آن می‌رود که از اولویت‌های برنامه‌های این وزارتخانه خارج شده باشد. دلیل اطمینان خاطری که این روش ایجاد می‌کند این است که پول نفت دیر یا زود به کشور بازمی‌گردد و قفل کردن سیستم بانکی از سوی غرب، نمی‌تواند مانع تجارت ایران با کشورهای دیگر و یا مانعی برای فروش نفت ایران شود. نکته قابل تامل دیگر این است که با استفاده از روش تهاتر، تجارت خارجی کشور دوباره شکل متنوعی به خود می‌گیرد. اما ممکن است از محدودیت منابع ارزی و عدم گسترش تجارت خارجی به عنوان معایب تهاتر یاد شود که در شرایط کنونی اهمیت زیادی ندارد.
سابقه تهاتر ایران با کشورهای دیگر
هرچند سابقه تهاتر به سال‌های بسیار دور و همراه با تاریخ برمی‌گردد، اما در سال‌های پیش از انقلاب ایران با اتحادیه شوروی سابق تهاتر کالا داشت. ورود تجهیزات مورد نیاز به کشور در مقابل کالاهایی که آنها به آن نیاز داشتند، نمونه‌های بارز تهاتر است. صادرات بیسکویت و مواد خوراکی به کشوری مانند رومانی و واردات ماشین‌آلاتی از جمله تراکتور نیز نمونه‌هایی از این دست است. در دوران پس از انقلاب اسلامی نیز ایران با ترکیه تهاتر داشت که کالاهای زیادی از جمله گندم، ماشین‌آلات موردنیاز پتروشیمی‌ها و صنایع از این طریق تامین می‌شد. یکی از راه‌های تهاتر، تهاتر بین دو کشور است که در آن یک حساب توسط نظام بانکی دو کشور افتتاح می‌شود و در آن با تعیین میزان خرید سالانه نفت و محاسبه آن، مبادلات انجام می‌شود و بهره آن هم بین دو کشور قسمت می‌شود. لازم به ذکر است پیش از آنکه معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت از تشکیل کمیته تهاتر خبر دهد، یک کمیته BTC وجود داشت که فروشنده کالا به ایران یک خریدار نفت معرفی می‌کرد و این خریدار نفت را به جای کالایی که فروخته، دریافت می‌کرد. اتحادیه پایاپای آسیایی (ACU) که قبل از انقلاب هم در کشور فعال بوده مکانیسم موفقی برای تهاتر است که اکنون کمرنگ شده اما راه‌اندازی دوباره آن دور از ذهن نیست. اتحادیه پایاپای آسیایی متشکل از کشورهای ایران، پاکستان، هند و بنگلادش است که می‌توانند وارد تهاتر کالا شوند. در نهایت مکانیسم دیگری هم برای تهاتر وجود دارد که در فازهای مختلف پارس جنوبی به کار گرفته شده است. بیع متقابل می‌تواند ظرفیت‌های خالی را وارد چرخه استفاده کند. در کنار بیع متقابل میتوان از off take هم استفاده کرد که در آن سرمایه‌گذار با خریدار تفاوت دارد. در مجموع باید گفت تهاتر در شرایط فعلی می‌تواند مدیریت را تسهیل کند و مورد استفاده قرار گیرد. برون‌سپاری هم نوع دیگری از تهاتر است که بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای مثال حیدرآباد هند سالانه 500 میلیون دلار از راه برون‌سپاری درآمد کسب می‌کند. آنچه مسلم است این است که در حال حاضر امکان رفع برخی نیازهای کشور در داخل وجود ندارد و یا مواد اولیه آن در کشور موجود نیست، بنابراین به نظر می‌رسد بهترین راهکار این باشد که با روش‌های جدیدی از جمله تهاتر، کالاهای مورد نیاز را به کشور وارد کرد. به گفته مسوولان ذی‌ربط، تمامی آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های لازم در کشور وجود دارد و تنها یک عزم ملی و همکاری چندجانبه برخی وزارتخانه‌های اقتصادی و بخش خصوصی لازم است تا با استفاده از این روش در شکل‌های مختلف آن، ایران بار دیگر آمار صادرات و واردات خود را بالا ببرد.
دیدگاه تان را بنویسید