تاریخ انتشار:
ایران این بار به بروندی کمک مالی می‌کند
اقتصاد سیاسی امداد
شش دهه پیش بود که کشور آمریکا در قالب طرح ترومن بیش از ۲۵۰ میلیون دلار به ایران کمک کرد. آن زمان ایران جزو کشورهای جهان‌سومی بود که به شدت به چنین پول‌هایی نیاز داشت؛ هرچند که چند سال بعد از شروع این طرح، کمیته تحقیق سنای آمریکا اعلام کرد این پول‌ها به مقصد نهایی نرسیده و حیف و میل شده است.
شش دهه پیش بود که کشور آمریکا در قالب طرح ترومن بیش از 250 میلیون دلار به ایران کمک کرد. آن زمان ایران جزو کشورهای جهان‌سومی بود که به شدت به چنین پول‌هایی نیاز داشت؛ هرچند که چند سال بعد از شروع این طرح، کمیته تحقیق سنای آمریکا اعلام کرد این پول‌ها به مقصد نهایی نرسیده و حیف و میل شده است. حال 60 سال از آن زمان می‌گذرد و هر چند خیلی از آمارهای مراجع رسمی چندان تایید نمی‌کند ایران در لیست کشورهای توسعه‌یافته قرار دارد اما به نظر می‌رسد قرار است ایران سیاستی را در پیش بگیرد که دهه‌ها قبل کشورهای قوی‌تر از نظر اقتصاد در قبال ایران در نظر می‌گرفتند. آن طور که اخیراً اعلام شده قرار است ایران از بودجه کمک‌های توسعه‌ای خود در برخی کشورها مراکزی مانند مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای بسازد. به نظر می‌رسد استارت اولیه این اقدام هم از سال 91 خورده است. 14 شهریورماه سال 1391 آن زمان که اجلاس سران جنبش عدم تعهد در ایران برگزار شده بود، وزیر امور خارجه جمهوری بروندی به ساختمان سازمان آموزش‌های فنی و حرفه‌ای رفت و با رئیس این سازمان دیدار و گفت‌وگو کرد. حاصل آن دیدار هشت ماه بعد مشخص شد. زمانی که ششم اردیبهشت‌ماه سال 1392
کوروش پرند از ساخت مراکز آموزش مهارتی در کشور بروندی توسط ایران خبر داد و از بودجه کمک‌های توسعه‌ای ایران سخن گفت. وی گفته بود: به محض دریافت این کمک‌ها، کار راه‌اندازی و تجهیز مراکز آموزشی را آغاز خواهیم کرد. هم‌اکنون در انتظار کمک‌های توسعه اقتصادی دولت هستیم و به مجرد دریافت این کمک‌ها، ساخت و تجهیز مراکز مذکور آغاز خواهد شد. همان زمان وی به تجربه کره جنوبی در کشور بروندی هم اشاره کرده بود تا نشان دهد تنها ایران نیست که قرار است چنین کاری انجام دهد. پرند به سرمایه‌گذاری کره جنوبی در بروندی اشاره کرده و گفته بود: با وجود آنکه این کشور در بروندی مرکز فنی و حرفه‌ای دایر و آن را تجهیز کرده است اما متاسفانه چون مربی را آموزش نداده تمام تجهیزات روی زمین باقی‌مانده است، در حالی که راه‌اندازی مرکز آموزشی بدون تربیت مربی و به صرف در اختیار قرار دادن تجهیزات و امکانات نمی‌تواند نیروی کار متخصص و کار آزموده بار بیاورد.
دیپلماسی مهارت
یک سال و چند ماه بعد نیز رئیس سازمان آموزش‌های فنی و حرفه‌ای بار دیگر از کمک‌های توسعه‌ای ایران به کشورهای آفریقایی سخن گفت و از عبارت «دیپلماسی مهارت» بهره برد. وی این بار نیز عنوان کرد: دیپلماسی مهارت، فصل جدیدی در تعاملات بین‌المللی به ویژه برای کشورهایی که دغدغه توسعه دارند، محسوب می‌شود. همکاری آموزشی با کشورهای آفریقایی از جمله برنامه‌های سازمان فنی و حرفه‌ای در اجرای دیپلماسی مهارتی بین‌المللی است که دنبال می‌شود.
این سخنان برای اولین مرتبه نیست که در اقتصاد ایران مطرح می‌شوند. پیش از این نیز شاید چندین مورد مشابه کمک‌های اقتصادی ایران به کشورهایی مثل افغانستان، پاکستان و عراق مطرح شده بود. مثلاً در سال 2002 در کنفرانس توکیو ایران متعهد شد 250 میلیون دلار کمک بلاعوض به افغانستان در چارچوب تعریف پروژه‌های مختلف اختصاص دهد. یا پنج سال پیش در کنفرانس بین‌المللی پاکستان که در ژاپن برگزار شد، ایران تعهد داد به کشور پاکستان 330 میلیون دلار کمک کند. این اتفاق در مورد کشورهایی مانند سریلانکا، سنت وینسنت، نیکاراگوئه و چند کشور دیگر رخ داد اما آنچه مشخص است چندان نظم و الگوی خاصی در این کمک‌ها مشاهده نمی‌شود. با این حال، هم‌اکنون نیز به نظر می‌رسد این بار سیاست جدید ایران کمک‌های توسعه‌ای به کشورهای آفریقایی است که از نظر اقتصادی سهم قابل توجهی در دنیا ندارند.
هدف از کمک‌های توسعه‌ای
اما تجربه ایران درباره کمک‌های توسعه‌ای به کشورهایی نظیر افغانستان تنها معطوف به ایران نیست. در همان کنفرانس توکیو کشورهای مختلفی متعهد به پرداخت بیش از 15 میلیارد دلار به صورت وام و کمک‌های بلاعوض برای توسعه افغانستان شدند که ایران هم جزیی از آن کشورها بود. معمولاً کشورهای کمک‌کننده مقاصدی دارند. از نگاه برخی کارشناسان این کمک‌ها برای کشوری مثل ایران می‌تواند در توسعه صادرات این کشور نقش داشته باشد اما سوال مهم این است که اگر ایران به چنین سیاستی اعتقاد دارد پس چرا تاکنون برنامه مدون و استراتژی مشخصی در این باره توسط دولتمردان اعلام نشده است؟ حتی در ردیف‌های بودجه‌ای سالانه دولت نیز موردی با عنوان بودجه کمک‌های توسعه‌ای به کشورهای دیگر اصلاً وجود ندارد و طبق اعلام برخی منابع، این اعتبارها از بودجه وزارت امور خارجه تامین می‌شود. از سوی دیگر از نگاه برخی کارشناسان هنوز در ساز و کار اجرای این سیاست ایران نیز ابهاماتی وجود دارد. یکی از مهم‌ترین ابهامات این است که این کمک‌های ایران قرار است چگونه به اقتصاد کشورهای دیگر تزریق شود و چگونه می‌توان پس از ورود این پول‌ها به اقتصادهایی که دولت آنها حرف اول را می‌زند
مطمئن بود که این اعتبارها صرف طرح‌های از پیش مشخص می‌شود. این نگرانی به این دلیل است که از نگاه برخی کارشناسان در برخی کشورها چون کمک‌های توسعه‌ای از طریق دولت وارد اقتصاد می‌شود اثرگذاری اقتصادی آن بحث‌برانگیز و ممکن است این کمک‌ها خود باعث گسترش بوروکراسی‌های دولتی شوند. به همین دلیل آنچه به نظر می‌رسد در کمک‌های توسعه‌ای مورد توجه قرار نمی‌گیرد بخش خصوصی کشورهای کمک‌کننده و کمک‌شونده است که اگر قرار باشد ایران از ساز و کار بخش خصوصی کشورهای جهان‌سومی اقدامات کمکی خود را انجام دهد آن وقت باید ابتدا در این کار از بخش خصوصی خودش مدد بگیرد. با این حال به نظر می‌رسد همه کمک‌های توسعه‌ای دولت ایران به کشورهای دیگر از طریق دولت‌ها بوده و تاکنون بخش خصوصی کشوری در این گونه موارد دعوت به همکاری نشده است. موضوع قابل توجه دیگر استمرار همکاری پس از کمک‌هاست. مثلاً شاید پس از ساخت بیمارستان و درمانگاه در کشورهای عراق و بولیوی کارشناسان انتظاری برای آینده آن نداشتند اما اختصاص کمک مالی برای ساخت مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای به نظر می‌رسد زمانی می‌تواند برای ایران هم سودی داشته باشد که همکاری‌ها از طریق ارائه آموزش در
آن کشور و پس از آن حتی صادرات خدمات فنی و مهندسی استمرار پیدا کند. در هر صورت آنچه در این کمک‌های توسعه‌ای مهم‌تر از هر مقوله‌ای به نظر می‌رسد پاسخ به ابهاماتی است که استراتژی اصلی دولت ایران در این قبال را مشخص می‌کند.
دیدگاه تان را بنویسید