خیّران بازار تهران

موسسه خیریه حمایت از کودکان سرطانی (محک)، در راستای سهیم کردن تعداد بیشتری از افراد جامعه در ایفای مسوولیت اجتماعی خود اقدام به برگزاری همایش‌های بین‌المللی با عنوان «مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها» کرده است. در همین راستا بیست و هفتم بهمن‌ماه سال جاری، سومین همایش بین‌المللی «مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها» با حمایت اتاق بازرگانی تهران، برگزار می‌شود.
از جمله اهدافی که موسسه خیریه محک برای برگزاری این همایش‌ها در نظر گرفته است عبارتند از: ایجاد آگاهی درباره مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها و بررسی فواید آن از تمامی جوانب، تعریف و جذب پروژه‌های مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها در محک، جلب توجه مدیران بنگاه‌های اقتصادی و مدیران سازمان‌های تصمیم‌گیرنده و افزودن دیدگاه مسوولیت اجتماعی در کنار وظیفه اصلی آنها که سود‌آوری است، ایجاد تصویری شایسته از روحیه مردمی، همکاری و همراهی ایرانیان در جامعه بین‌المللی.
هفته گذشته نیز نشست خبری این همایش به مناسبت روز جهانی سرطان کودک با حضور یحیی آل‌اسحاق رئیس اتاق تهران، احمدرضا پورفلاح رئیس کمیسیون صنایع اتاق ایران و از اعضای هیات مدیره محک و سعیده قدس بنیانگذار محک برگزار شد. در این نشست، فعالان اقتصادی درباره تاثیر حقوق اجتماعی در حکومت‌داری، نقش کم شدن مسوولیت اجتماعی در ایجاد خشونت و ناهنجاری، اولویت سلامت محروم‌ترین مناطق جامعه، اهمیت دادن کشورهای توسعه‌یافته به ایفای صحیح مسوولیت اجتماعی و مشخص نبودن چارچوب کمک و خدمت به جامعه در ایران سخن گفتند.
بانیان این موسسه خیریه پیشتر نیز در سال‌های 1389 و 1391 به ترتیب اولین و دومین کنفرانس مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها و سرطان کودکان را با همراهی و حمایت اتاق بازرگانی تهران برگزار کرده بودند و در آن کنفرانس‌ها نیز جمعی از اندیشمندان و مدیران صنایع به بررسی تاثیر مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها و تاثیر آن بر درمان بیماری سرطان کودکان و ابعاد و زوایای مختلف آن پرداخته بودند.

ضرورت ایفای مسوولیت اجتماعی
در ایران سالانه بیش از ۳۰ هزار نفر به علت ابتلا به سرطان جان خود را از دست می‌دهند و پیش‌بینی می‌شود این میزان تا دو دهه آینده دو برابر افزایش یابد. در این میان بخشی از آمارهای مربوط به سرطان در ایران را کودکان به خود اختصاص می‌دهند.
همان‌طور که به طور میانگین سالانه نزدیک به دو هزار کودک ایرانی مبتلا به انواع سرطان می‌شوند که هزینه‌های درمان هر کدام از آنها نیز به طور میانگین بیش از 50 میلیون تومان است.
به طور قطع تحمیل چنین هزینه‌های سنگینی برای درمان بیماری‌ای که در ایران سومین عامل مرگ و میر است، بر هر خانواده ایرانی که فرزندش به این بیماری دچار شده، ممکن نیست و از سوی دیگر نیز سرطان فقط بیماری ثروتمندان نیست که فقط به سراغ خانوارهای متمول برود. بلکه این بیماری روزانه تمام اقشار اجتماعی را تهدید می‌کند. در این میان نیز بیشترین آسیب را از این بیماری گران‌قیمت خانواده‌هایی می‌بینند که قادر به تامین هزینه‌های درمان خود نیستند.‌
در چنین شرایطی ایفای مسوولیت اجتماعی توسط بخش خصوصی بیش از هر زمانی به‌ چشم و البته به‌کار می‌آید و البته در همین راستا و برای حمایت از کودکان سرطانی بود، که در سال 1370، محک به عنوان موسسه مستقل از دولت تاسیس شد و رفته‌رفته در طول سال‌های اخیر به بزرگ‌ترین حامی کودکان سرطانی و البته خانواده‌های آنها در ایران تبدیل شده است. این موسسه جزو موسساتی است که به صورت کار گروهی، وارد حیطه مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها شده است و هم‌اکنون نیز، بیمارانی از کشورهای عراق، ارمنستان، افغانستان و آذربایجان را می‌پذیرد.
و ما در حالی شاهد رشد موسسه نیکوکاری محک هستیم که اولین حامیان آن در هنگام تاسیس موسسه شرکت‌هایی از بخش خصوصی بوده‌اند. البته حمایت از کودکان محک فقط در انحصار بخش خصوصی نبود و رفته‌رفته حمایت از محک در بین مردم هم جا افتاده و روز به روز بر تعداد داوطلبان فعال در موسسه محک افزوده شد. همان‌طور که در حال حاضر در گوشه و کنار کمتر خانه و شرکتی است که قلک محک حضور نداشته باشد.
یکی از اعضای هیات مدیره موسسه خیریه محک، احمد پور‌فلاح، مدیرعامل شرکت بزرگ تاسیساتی سکو ایران است. او که عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران و عضو شورای مرکزی کمیته ایرانی اتاق بازرگانی بین‌الملل (ICC) است، بارها در سخنان خود به اهمیت مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها برای رسیدن به توسعه پایدار اشاره کرده و معتقد است هیچ کشوری به توسعه‌یافتگی و هیچ ملتی به رفاه نمی‌رسد مگر آنکه بخش خصوصی رشد‌یافته‌ای داشته باشد و باید فرهنگ اعتنا به مسوولیت‌های اجتماعی را در بخش خصوصی و جامعه پررنگ کرد.
پورفلاح همچنین بر ضرورت وجود تشکل‌های غیردولتی برای رشد فکری و بالا بردن توانایی‌های افراد جامعه تاکید می‌کند و می‌گوید سازمان‌ها با جلب اعتماد و کمک‌های مردمی، در ابعاد ملی و بین‌المللی می‌توانند در جهت رفع گرفتاری‌های اجتماعی عرصه مناسبی برای سازمان‌ها ایجاد کنند تا به ایفای نقش خود بپردازند و مسوولیت اجتماعی خود را در قبال جامعه‌ای که محور فعالیت‌های اقتصادی آنهاست، انجام دهند.
البته همکاری در گرداندن محک تنها اقدام خیرخواهانه بخش خصوصی نیست. یکی دیگر از فعالان اقتصادی که دستی هم در امور خیریه دارد علاءالدین میرمحمدصادقی است. کسی که او را به‌عنوان پدر گچ و سیمان ایران می‌شناسند. او همچنین رئیس خانه معدن ایران و بنیانگذار و رئیس هیات مدیره اتاق‌های مشترک ایران و کاناداست.
او در کارنامه کارهای خیر خود، کمک به خانواده‌های زندانیان، راه‌اندازی صندوق‌های قرض‌الحسنه و همکاری در تاسیس مدارس اسلامی را دارد. علاوه بر این مدرسه‌سازی نیز از دیگر اقدامات خیرانه علاءالدین میرمحمدصادقی است که از جمله آنها می‌توان به مدارس احسان و نرگس اشاره کرد. همچنین میرمحمدصادقی بنیانگذار سازمان اقتصاد اسلامی، صندوق‌های قرض‌الحسنه و چندین موسسه خیریه و عام‌المنفعه در زمینه‌های دینی، مذهبی، علمی، آموزشی، بهداشتی، درمانی، امدادی و حمایتی است. که برای نمونه می‌توان به ستاد دیه، صندوق قرض‌الحسنه جاوید و موسسه ایجاد مدارس اشاره کرد.
پدر گچ و سیمان ایران درباره کسانی که بر اساس آموزه‌های اسلامی، صاحب کسب و کار هستند معتقد است این افراد باید خمس اموال خود را بپردازند. او با تاکید بر اینکه در این زمینه اجباری از سوی حکومت وجود ندارد، می‌گوید هیچ‌گاه، دخل و خرج تاجران و صاحبان صنعت، مورد کند و کاو قرار نمی‌گیرد. اما وجدان دینی حاکم بر نفس فعالان اقتصادی، آنان را به این سو ترغیب می‌کند که 20 درصد از درآمد خود را پس از کسر هزینه‌ها به خمس اختصاص دهند. در اسلام همچنین توصیه شده است که برای مصونیت از برخی آسیب‌ها صدقه و خیرات بپردازید.
البته او همواره بر ضرورت ایفای نقش صحیح دولت تاکید کرده و معتقد است دولت در قبال مردم وظایفی دارد که باید آنها را انجام دهد و اگر آنها را انجام نمی‌دهد باید مواخذه شود. ولی وظایف دولت نباید مانع از آن باشد که مردم نسبت به کار خیر اقدام کنند. دولت‌ها و حکومت‌ها بدون همکاری مردم نمی‌توانند وظایف‌شان را انجام دهند. دولت یا کوتاهی می‌کند یا امکاناتش به همین میزان پاسخگو است. اما این، وظایف بخش خصوصی را در رسیدگی به وضعیت گروه‌های نیازمند نفی نمی‌کند.
یکی دیگر از خیرین بخش خصوصی، کارآفرین و تاجر ایرانی و مدیرعامل شرکت سپهرآسیاست. او که از اعضای شورای اسلامی شهر تهران در دوره چهارم است و در نوع خود در زمینه کارآفرینی نیز دست به قلم می‌برد، بنیانگذار موسسه نیکوکاری مهرآفرین است.
فاطمه دانشور، دستی در نگارش مطالب در زمینه کارآفرینی در جراید هم دارد و از فعالیت‌های او در این زمینه می‌توان به نویسندگی و عضویت در شورای دبیران و مشاوران مجله پنجره خلاقیت، مجله‌ای در زمینه کارآفرینی اشاره کرد.
این زن تاجر بنیانگذار موسسه مهرآفرین است. مهرآفرین خانواده‌های بی‌سرپرست، خودسرپرست و بدسرپرست را تحت پوشش قرار می‌دهد و با اعطای کمک‌های مالی عام‌المنفعه به خانواده‌های تحت پوشش، برای اشتغال این خانواده‌ها، ارتقای فرهنگ و بهداشت و درمان آنها تسهیلات ایجاد می‌کند.
او پیشتر درباره اقدامش برای تشکیل این موسسه گفته بود: در عهدی که با خدای خود در زمان تشرف به مکه مکرمه بستم تصمیم گرفتم چنانچه اگر مشکلات شدیدم در کسب و کار برطرف شود، بخشی از درآمد خود را به امور خیریه اختصاص دهم و وقتی پس از بازگشت از مکه امیدهایم زنده شد و کسب و کارم در تجارت و صادرات مواد معدنی رونق گرفت تصمیم گرفتم به عهد خود وفا کنم و اقدام به تاسیس موسسه نیکوکاری کردم تا به وسیله آن بتوانم به صورت سازماندهی شده و پیوسته بخشی از فعالیت‌های نیکوکارانه خود را انجام دهم.
علاوه بر آنچه درباره فعالیت‌های نیکوکارانه بخش خصوصی ذکر شد که البته، تعدادشان بسیار بیشتر از این افراد است، بخش خصوصی در قالب بزرگ‌تر اتاق‌های بازرگانی شهرهای مختلف نیز اقدام به انجام فعالیت‌های خیرخواهانه می‌کند. برای مثال می‌توان به کمک‌های سازمان‌یافته به زلزله‌زدگان آذربایجان شرقی، تامین آذوقه رزمندگان جنگ و کمک به زلزله‌زدگان بم اشاره کرد.
همچنین یکی از فعالیت‌های خیرانه اتاق بازرگانی تشکیل جامعه نیکوکاری ابرار بود که هدفش اصلاح نگرش منفی جامعه نسبت به صاحبان کسب و کار و سرمایه‌داران اعلام شده است.
احمد پور‌فلاح درباره تشکیل جامعه نیکوکاری ابرار گفته است: پیش از تشکیل ابرار، انجام امور خیریه در قالب حرکت‌های انفرادی شکل می‌گرفت اما اکنون نهادی در اتاق بازرگانی وجود دارد که امور خیریه در آن دنبال می‌شود.

بازاریان خیر ایرانی
مروری بر تاریخ فعالیت‌های اجتماعی بازاریان در ایران نشان می‌دهد بازاریان ایرانی به صورت سنتی دستی در انجام امور خیر داشته‌اند، یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های آنها مدرسه‌سازی بوده است. علاوه بر این بیمارستان بازرگان ایران توسط تجار و بازاریان احداث و وقف اتاق تهران شد.
افزون بر این نقل شده است هنگامی که تامین آب شرب با دشواری‌های بسیاری همراه بود، بازاریان با ایجاد چاه و قنات، برای مسافرانی که راه طولانی را می‌پیمودند آب آشامیدنی تدارک می‌دیدند.

محمدحسین امین‌الضرب که بود و چه کرد؟
محمدحسین امین‌الضرب نیز یکی از مشهورترین تاجران خیر ایرانی است. او که از سال ۱۳۰۶ تا ۱۳۱۱ ریاست اتاق تجارت تهران را بر عهده داشت، دوره زمامداری مظفرالدین‌شاه اولین دستگاه تولید برق را از روسیه خرید و به این شکل، برق وارد ایران کرد و برق جای گاز را گرفت. به دلیل همین کارش، محمدحسین امین‌الضرب لقب «پدر برق ایران» را گرفت. او از تجار خیر ایرانی بود و در زمان حیاتش برای مردم فعالیت‌های نیکوکارانه زیادی انجام داده بود. برای نمونه زمانی که در سال 1288 قحطی آمد، مرحوم امین‌الضرب با بخش بزرگی از ثروتش برای مردم گندم خرید.
البته این فقط فعالان اقتصادی ایرانی نیستند که در انجام امور خیریه پیشگام‌اند. نگاهی به خیران مشهور و مطرح دنیا نشان می‌دهد بخش بزرگی از این خیران فعلان بخش خصوصی هستند.
بیل گیتس که با مایکروسافت شهرت جهانی دارد، مشهورترین آنهاست. شاید مهم‌ترین اقدام خیرخواهانه او را بتوان تاسیس بنیاد بیل و ملیندا گیتس دانست. این بنیاد در آغاز و در سال ۲۰۰۰ میلادی با سرمایه ۱۰۶ میلیون دلار بنیانگذاری شد و در طول دو سال کار این انستیتو، سرمایه آن به دو میلیارد دلار افزایش یافت.
او همچنین به طور مدام به بخش علوم کامپیوتری دانشگاه هاروارد، کتابخانه‌ها، مدارس و مراکز خیریه شهر سیاتل کمک مالی می‌کند.
گوردون مور، موسس شرکت اینتل و مدیر‌عامل سابق آن نیز یکی دیگر از خیران بخش خصوصی است. او در سال 2000 میلادی حدود پنج میلیارد دلار به موسسه خیریه گوردون و بتی مور پرداخت کرد. این مرکز روی کمک به موسسه‌های علمی، حفاظت از محیط زیست و آموزش پرستارها متمرکز است.
مارک زوکربرگ، موسس فیس‌بوک نیز یکی از مطرح‌ترین خیرهای بخش خصوصی است. گفته می‌شود او سالانه بالغ بر 2/2 درصد از ثروت خالص خود را به کارهای عام‌المنفعه می‌دهد.

دولت نیکوکار، مردم نیکوکار
به طور کلی هر قدر که جامعه مدنی در یک کشور قدرت بیشتری داشته باشد، تشکل‌ها و البته بخش خصوصی به جای دولت مسوولیت هدایت امور خیریه را بر عهده می‌گیرد. در اغلب کشورهای توسعه‌یافته هم که جامعه مدنی پر‌قدرتی را تجربه می‌کنند، بار انجام امور خیر بر عهده بخش خصوصی است.
ارتقای رتبه ایران از جایگاه 91 در سال 2011 به جایگاه 14 در سال 2014 در «شاخص جهانی بخشش» که بنیاد کمک‌های خیریه (CAF)، آن را ارائه می‌کند، نشان می‌دهد ایرانیان با درک لزوم دستگیری از اقشار محروم‌تر، به سوی آن می‌روند که به جای توقع از دولت برای حل مشکلات‌شان، خودشان برای بر طرف کردن مسائل‌شان آستین بالا بزنند.
هر چند که منتقدین با دیده تردید به رشد ایران در شاخص جهانی بخشش می‌نگرند و با توجه به وجود نگاه سیاسی حاکمیت به نهادی مردم‌نهاد و ایجاد محدودیت‌هایی برای فعالیت‌های سمن‌ها در ایران و البته ایجاد نشدن تغییر محسوسی در این زمینه بعید است که طی دو سال ایران چنین رشدی در شاخص جهانی بخشش کرده باشد