باید شکست

پیش‌بینی بازار خودرو در سال 1393 کاری پیچیده است. از این جهت که این بازار به شدت تحت تاثیر تصمیمات دولت در خصوص قیمت، واردات و تولید خودرو در کشور است. اگر بخواهیم یک دید کلی از این بازار در آینده داشته باشیم، امیدوار هستیم دولت آقای روحانی به نحوی تصمیم بگیرد که صنعت خودرو از انحصار خارج شود و تولید خودرو و واردات خودرو در فضایی رقابتی شکل بگیرد. به نظر می‌رسد اگر سیاست‌ها به این سمت باشد، هم صنعت خودرو داخلی می‌تواند به سمت پیشرفت حرکت کند و هم مصرف‌کننده ایرانی می‌تواند به آنچه در مورد خودرو حقش شمرده می‌شود، برسد. تقریباً در دو دهه گذشته به دلیل حمایت از پیشرفت صنعت خودرو سیاست‌های نادرستی اتخاذ شده است. حتی در بعضی مواقع سیاست‌ها به نحو مطلوب تدوین شده‌اند، اما به درستی اجرا نشده‌اند؛ لذا اکنون شاهدیم که در حال تولید خودرویی هستیم که با درجه نازلی از کیفیت به بالاترین قیمت به مصرف‌کننده ایرانی فروخته می‌شود. این امر علاوه بر اینکه به اقتصاد کشور لطمه می‌زند، اجحاف بزرگی به ایرانی‌هاست. چرا که خسارت‌های زیادی به جان انسان‌ها و محیط زیست وارد می‌کند. امیدواریم سیاست‌ها در بازار خودرو به نحوی پیش برود که شاهد اصل رقابت در صنعت خودرو کشور باشیم. بایستی صنعت خودرو روی پای خودش بایستد. چرا که در این چند سال به میزان کافی حمایت شده است. از این طریق مصرف‌کننده ایرانی به حق خود پس از چندین سال خواهد رسید که بتواند خودرو باکیفیت و مورد نیاز خودش را از بازار متناسب با درآمد خود تامین کند. هم‌اکنون قیمت‌های خودرو به نحوی است که هیچ تناسبی با درآمد عامه مردم ایران ندارد؛ لذا بسیاری از خانواده‌های ایرانی توان خرید خودرو را ندارند. طیف دیگری از خانواده‌های ایرانی بالاجبار خودرویی را می‌خرند که از کیفیت و ایمنی لازم برخوردار نیست و از این طریق لطمه می‌خورند. گروهی هم به دلیل توانمندی بالای مالی، خودرو خارجی مناسب می‌خرند و روز ‌به‌ روز هم به نفع آنها می‌شود. چرا که قیمت خودرو در ایران به دلیل انحصاری بودن، سیر صعودی داشته است. دولت تدبیر و امید اگر می‌خواهد امید را به ایرانیان در سال 1393 بدهد، یکی از موارد آن این است که مردم بتوانند خودرو با کیفیت لازم و متناسب با درآمد خودشان تهیه کنند. این امر هم موجب افزایش رفاه خانواده با توجه به سطح زندگی‌شان می‌شود و هم اینکه تلفات انسانی تصادفات ناشی از نقص خودرو کاهش می‌یابد و هم محیط زیست بیش از این تخریب نمی‌شود. از طرفی از دولت انتظار می‌رود که در سال 1393 واردات خودرو هم از حالت انحصاری خارج شود. واردات انحصاری به همان اندازه تولید انحصاری برای اقتصاد و مردم خطرناک است. هم‌اکنون شاهدیم هرچند تعرفه واردات خودرو 40 درصد است اما عملاً مشاهده می‌شود خودروهای خارجی تا حدود 5/2 برابر قیمت خود به دست مصرف‌کننده ایرانی می‌رسد. به عبارتی مصرف‌کننده‌ ایرانی حدود 150 درصد بیشتر از قیمت همان خودرو در خارج از کشور پول پرداخت می‌کند در حالی که درآمدش بسیار کمتر است. اگر سیاست‌های دولت در این زمینه به گونه‌ای باشد که مردم راضی باشند، هم به نفع اقتصاد است هم در بلندمدت به نفع خودروسازان داخلی خواهد بود که از این قالب انحصارگری بیرون بیایند و به سمت کیفی‌سازی حرکت کنند. از طرفی واردات بایستی تسهیل یابد. کشورهای بزرگ هرچند سیاست‌هایی را در جهت حمایت از یک صنعت همانند خودرو تدوین کرده‌اند، اما هم به لحاظ زمان و هم به لحاظ نوع سیاست محدود بوده است. یعنی این حمایت از جانب دولت‌ها موقتی بوده است تا خودروسازان به سمت ارتقای کیفیت حرکت کنند و هم تولید اقتصادی داشته باشند. اما صنعت خودرو ایران این روند را طی نکرده است؛ لذا بحث حمایت از خودرو در ایران دیگر منقضی شده است. تاکنون دو دهه انواع حمایت‌ها از این صنعت به عمل آمده است. بایستی خودروسازان داخلی را به یک چارچوب رقابتی سوق داد تا بتوانند در کشور تولید اقتصادی داشته باشند، نه اینکه صرفاً به تولید فیزیکی بپردازند. ما نباید نگران ورشکستگی یک شرکت خودروسازی باشیم. ورشکستگی یک اصل پذیرفته‌شده اقتصادی است. اینکه ما نگران باشیم که اگر شرکت خودروساز یا قطعه‌ساز ورشکسته شود اقتصاد کشور ضرر می‌کند اشتباه است. اگر یک واحد تولیدی نتواند تولید اقتصادی داشته باشد، اصل ورشکستگی شامل حال آن است. به این مفهوم که این واحد تولیدی یا تعطیل می‌شود یا تغییر مدیریت و مالکیت می‌دهد تا تولید اقتصادی شکل بگیرد به صورتی که در کل، اقتصاد کشور نفع خواهد برد. ما در ایران نگران ورشکستگی واحدهای تولیدی هستیم. متاسفانه مفهوم ورشکستگی در ایران به درستی تبیین نشده است. این مفهوم در تمامی کشورهای پیشرفته هم دیده می‌شود. شرکت‌هایی که به دلایلی همچون سوء مدیریت یا کمبود منابع مالی یا اقتصادی عمل نکردن ‌نتوانند خودشان را در بازار نگه دارند، محکوم به ورشکستگی‌اند. اقتصاد در این صورت است که سود می‌برد. خودرویی که اکنون با چندین برابر قیمت در ایران فروخته می‌شود، خودرویی که قبل از رسیدن به دست مشتری، پولش دریافت می‌شود، دارای زیان اقتصادی نیست. بایستی ببینیم ریشه وضع برخی قوانین حمایت از صنعت چه بوده است. حتی ممکن است قانون در برخی موارد نیاز به اصلاح داشته باشد. اگر قرار بر این باشد که به یک صنعت خاص به طور مداوم کمک شود این به ضرر اقتصاد کشور است. خودروسازان به اندازه کافی تاکنون کمک دریافت کرده‌اند. برای مثال ایران‌خودرو برای توقف تولید خود 310 میلیون دلار پول دریافت کرد. خودروسازان با وجود دو دهه حمایت همه‌جانبه، نتوانسته‌اند حداقل‌ها را برای مردم ایران تامین کنند. اگر حمایت‌ها همچنان وجود داشته باشد صنعت خودرو داخلی پیشرفت نخواهد کرد. ما تعرفه سنگین بر واردات خودرو بستیم اما باز هم خودروسازان ایرانی قادر به رقابت نیستند. دولت بایستی ببیند این حمایت‌های چندساله چه میزان بازدهی داشته است. دولت وظیفه حمایت از مصرف‌کننده را هم دارد. اگر مصرف‌کننده راضی باشد حتماً تولید‌کننده واقعی و تولید‌کننده اقتصادی هم راضی خواهند بود. اما اگر تلاش دولت بر حمایت از تولید‌کننده غیراقتصادی باشد، در همین وضعیت درجا خواهیم زد؛ لذا واردات بایستی تسهیل شود. کشورهایی مثل آلمان و ژاپن که تولید‌کننده باکیفیت‌ترین خودروها در جهان هستند بازارهای خود را به روی خودروهای خارجی باز گذاشته‌اند و همین امر به ارتقای صنعت خودروی‌شان انجامیده است. معتقد هستم بایستی به خودروسازان همان‌طور که خودشان هم می‌خواهند اجازه داده شود که به قیمت آزاد اقدام به فروش کنند و دولت نباید در قیمت‌گذاری دخالت کند. اما به شرطی درهای بازار باز شود که واردات صفر یا حداکثر با پنج درصد تعرفه واقعی صورت بگیرد. این امر معامله‌ای دوسر برد است. دولت به دلیل حمایت‌های خود از خودروسازان تعرفه بالا برای واردات در نظر گرفته است و اجازه واردات خودرو را به آسانی نمی‌دهد. پس دولت در این شرایط حق دارد که به قیمت‌گذاری بپردازد. همکاری با کمپانی‌های خودروسازی خارجی نیز در صورت حل مشکلات تحریم در سال 1393 دو حالت دارد. حالت اول به گونه‌ای است که خودروسازان خارجی به شکل مستقل در ایران سرمایه‌گذاری کرده و در بازار رقابتی اقدام به فروش کنند. کاری که هم‌اکنون در ترکیه، مالزی و هند شاهدیم. تولید این شرکت‌ها به گونه‌ای که تحت نظر خودروسازان ایرانی نباشد به ایجاد فضای رقابتی و ارزش افزوده اقتصادی از لحاظ ایجاد اشتغال واقعی و مولد در ایران می‌انجامد. اما حالت دوم وضعیتی است که خودروسازان ایرانی بخواهند تولید خودرو به وسیله آنها یا از طریق آنها انجام شود. در واقع در این حالت خودروسازان داخلی تلاش خواهند کرد تا انحصار خود را به گونه‌ای دیگر بر بازار خودرو ایران حفظ کنند. مطمئن باشید این روش هم به ضرر اقتصاد و مردم است و هم شرکت‌های خارجی در کوتاه‌مدت از بازار ایران خارج می‌شوند؛ یا اینکه به دنبال ارتقای کیفیت نمی‌روند. در مورد نگرانی خروج ارز به منظور واردات خودرو از کشور، هر چند باید تلاش شود تا حتی‌الامکان ارز برای موارد غیر‌ضروری از کشور خارج نشود اما به نظر بنده ارزی که از کشور به منظور واردات خودروهای باکیفیت خارج شود در کوتاه‌ترین زمان با صرفه‌جویی در مصرف بنزین، کاهش اثرات سوء زیست‌محیطی و کاهش تصادفات و نتیجتاً هزینه‌های آن جبران خواهد شد. ناگفته نماند که در حال حاضر برای تولید همین خودروهای به اصطلاح ملی و داخلی ارز قابل توجهی از کشور برای تامین بخشی از قطعات، مواد اولیه جهت تولید قطعات و همچنین حق لیسانس از کشور خارج می‌شود. بهترین دلیل و اثبات خروج ارز قابل توجه از کشور برای تولید خودرو‌های موجود این است که در سال گذشته با افزایش قیمت ارز در کشور بلافاصله خودروسازان قیمت‌های خود را متناسب با افزایش قیمت ارز افزایش دادند!

مصرف‌کننده ایرانی در شرایط بازار انحصاری حق تصمیم‌گیری ندارد. در حالی که در بازار رقابتی مصرف‌کننده ایرانی بهترین تصمیم را خواهد گرفت. در شرایط فعلی مصرف‌کننده ایرانی تابع تصمیماتی است که برایش گرفته می‌شود. چون صنعت خودرو انحصاری است انتخاب مصرف‌کننده بسیار پایین است. مردم در این شرایط مجبورند برای رفع نیازشان به همین بازار مراجعه و به هر قیمتی اقدام به خرید خودرو کنند. مصرف‌کننده ایرانی در سال 1393 چشم به دست دولت تدبیر و امید دارد که آیا به فکر منافع واقعی مصرف‌کننده ایرانی هست یا اینکه به بهانه ایجاد اشتغالی که هیچ گاه با واقعیت تطبیق نداشته به حمایت از خودروسازان ادامه می‌دهد.