لرزش جهان‌گستر

در طول سال 2013 بزرگ‌ترین بازارهای بورس جهان ویژگی سحرآمیزی داشتند: آنها روندی صعودی و پرشتاب را طی کردند. به خاطر محرک‌های مالی و خوش‌بینی فزاینده نسبت به رشد جهانی اقتصاد شاخص S&P500 آمریکا و نیکی ژاپن در سال گذشته به ترتیب 30 و 57 درصد صعود کردند. اما در ماه گذشته این ویژگی سحرآمیز ناگهان از بین رفت. از آغاز ژانویه بیش از سه تریلیون دلار از ارزش سهام در کل جهان کاسته شد. شاخص‌های S&P500، نیکی و MSCI در بازارهای نوظهور به ترتیب تقریباً 5 ،14و 9 درصد نزول داشتند. اینکه پس از افزایشی قابل ملاحظه سرمایه‌گذاران اندکی از سود خود را از دست بدهند موضوع تعجب‌آوری نیست. ارزش سهام به‌ویژه در آمریکا بیش از حد بالا رفته بود: شاخص S&P500 سال 2013 را با 25 برابر درآمد 10ساله خود به پایان رساند که بسیار فراتر از میانگین 16 آن است. اما اندک اخبار بد اقتصادی اخیر نمی‌تواند عامل افت بازار و ایجاد نگرانی باشد. هیچ دلیل اقتصادی قانع‌کننده‌ای نمی‌تواند توضیح دهد چرا به عنوان مثال، یک گزارش ضعیف و غیرمنتظره در مورد صنایع تولیدی آمریکا ممکن است شاخص نیکی ژاپن را در یک روز چهار درصد پایین بیاورد. ساده‌تر آن است که افت بازار به عنوان یک روند ضروری اصلاح قیمت‌ها تلقی شود.

از استحکام شدید به شکنندگی
قیمت‌ها همیشه پرش دارند اما در نهایت توسط اقتصاد زیر‌بنای آن تعیین می‌شوند. بنابراین خوش‌بینی مفرط کاری اشتباه است. اغلب اقتصاددانان نمی‌توانند نقطه عطف‌های ناگهانی در رشد اقتصادی جهان را پیش‌بینی کنند. کاهش ارزش‌ دارایی‌ها حتی اگر دیگر ادامه نیابد به چشم‌انداز رشد امسال به‌ویژه در بازارهای نوظهور آسیب خواهد رساند چرا که در این مناطق شرایط اعتباری سخت‌تر و سرمایه خارجی کمیاب‌تر است. گفته می‌شود قیمت کالاهای تجاری نیز رو به کاهش است. در ماه ژانویه قیمت سنگ‌آهن بیش از هشت درصد پایین آمد.
اما در مجموع ارزیابی این نشریه آن است که طبق شواهد موجود رونق سرمایه‌گذاری بیش از حد منطقی بوده است. وجود تعداد اندکی از اعداد و ارقام ناامید‌کننده به معنای توقف روند بهبودی اقتصاد زیربنای آمریکا نیست. با وجود اینکه سایر بازارهای نوظهور کندی رشد را در سال 2014 شاهد خواهند بود، این وضعیت به سقوط همه‌جانبه آنها منجر نخواهد شد. اکنون این اخبار قوت گرفته است که سیاست پولی هم در ژاپن و هم در اروپا تسهیل خواهد شد. به احتمال زیاد رشد جهانی اقتصاد از سه درصد سال گذشته (برمبنای برابری قدرت خرید) فراتر می‌رود. شرایطی که هم‌اکنون در جهان حاکم است فقط نشان‌دهنده یک وضعیت لرزان است و دلیلی برای سقوط نیست. چشم‌انداز اقتصاد آمریکا بهتر گواه بر این مدعاست. از آنجایی که ایالات‌متحده نیروی محرک بهبود اقتصاد جهان است پایداری ضعف آن به معنای چشم‌اندازی تیره برای اقتصاد جهان خواهد بود. اما این احتمال بعید است. آمارهای ضعیف ماه ژانویه از کاهش سفارش‌های تولید تا فروش اندک اتومبیل را می‌توان به شرایط آب‌وهوایی نسبت داد. آمریکا زمستان بسیار سرد و گزنده با بارش شدید برف و دمای منجمدکننده داشت. این وضعیت فعالیت‌های اقتصادی را مختل کرد. بنابراین کلیه آمارهای ماه ژانویه از جمله آمار اشتغال را که در 7 فوریه منتشر شدند باید با دیده اغماض نگریست. نکته مهم‌تر دیگر آن است که نباید انتظار داشت مخارج خانوارها یکباره افت کند. ترازنامه‌های خانوارهای آمریکایی هنوز قدرتمند هستند. درست است که روند نزولی بازار بورس به اعتماد مصرف‌کننده آسیب می‌زند اما دور شدن سرمایه‌گذاران از خطر باعث شد نرخ بازگشت اوراق قرضه خزانه‌داری کمتر شود که این به نوبه خود نرخ وام مسکن را کاهش خواهد داد. سیاست پولی دیگر به اندازه سال 2013 سختگیرانه نیست؛ و همه شواهد حاکی از آن است که سال 2014 رشدی حدود سه درصد را شاهد خواهد بود. البته شاید سرمایه‌گذاران از این خبر هیجان‌زده نشوند چرا که رشد سریعی در میان نیست. در پایان سال 2013 اقتصاد آمریکا رشدی حدود 2/3 درصد داشت. در اولین ماه‌های سال 2014 رشد کمتری اتفاق می‌افتد اما میانگین رشد سالانه از میانگین 9/1 درصدی سال گذشته فراتر می‌رود. کندی رشد اقتصادی چین کاملاً آشکار است. تازه‌ترین شاخص خرید مدیران بیان می‌کند فعالیت کارخانه‌ها به کمترین مقدار در شش ماه گذشته رسیده است. سوال این است که کندی رشد تا کجا و تا چه مدت ادامه می‌یابد. بسیاری از سرمایه‌گذاران نگران آن هستند که به شدت زمین بخورند. آنها استدلال می‌کنند چین به پایان الگوی مبتنی بر سرمایه‌گذاری خود رسیده است و اینکه این نوع رشد نه‌تنها کند می‌شود بلکه به بن‌بست مالی خواهد رسید. از این رو شایعاتی رواج یافته که محصولات بانکداری سایه دچار مشکل شده‌اند. با تمام این احوال، احتمال کند شدن رشد چین از توقف آن بسیار بیشتر است. دولت این توانایی را دارد که از بروز فاجعه جلوگیری کند و اقدام اخیر دولت در نجات محصولات بانکی حاکی از تمایل آن برای اجرای چنین هدفی است. اگر نگرانی‌ها در مورد زمین خوردن چین اغراق‌آمیز باشند آنگاه خطر سقوط گسترده بازارهای نوظهور نیز بی‌جاست چرا که روند رشد اقتصادی چین تاثیر مستقیم و بزرگی بر کل اقتصادهای نوظهور دارد. علاوه بر این، امید به رشد چین می‌تواند تاثیر زیادی بر تمایل سرمایه‌گذاران به خروج از دیگر بازارهای نوظهور داشته باشد و بنابراین ممکن است شرایط مالی آنها انقباضی‌تر شود. به عنوان مثال اگر ترکیه نرخ بهره را دو‌ برابر کند می‌تواند انتظار داشته باشد نرخ رشد سال 2014 به دو درصد برسد. این در حالی است که نرخ رشد در سال 2013 تقریباً چهار درصد بود. اما در اکثر مناطق افزایش کمتر از حد انتظار نرخ رشد صرفاً باعث نا‌امیدی از سرعت آن می‌شود نه اینکه نشان‌دهنده توقف و فاجعه باشد. دلیل نهایی برای خوش‌بینی محتاطانه آن است که به احتمال بسیار زیاد فعالان بازار در ژاپن و اروپا به اقدامات پولی جسورانه‌تری دست خواهند زد. با وجود نرخ پایین و نگران‌کننده 8/0درصدی تورم در اروپا، بانک مرکزی این قاره باید تلاش بیشتری برای تسهیل شرایط پولی به عمل آورد. اقدامات واقعاً جسورانه مانند خرید کلیه وام‌های بانکی در زمان رکود بازارهای مالی امری طبیعی است. این منطق در مورد ژاپن بیشتر مصداق دارد. در این کشور بازار بورس به پایین‌ترین سطح سقوط کرده و افزایش شدید مالیات بر مصرف از اول آوریل امسال به شدت به اقتصاد ضربه خواهد زد. بنابراین ژاپن مجبور است سیاست تسهیل پولی بیشتری به اجرا گذارد.

محتاج به یک قاشق شکر
اگر این تحلیل‌ها درست باشد بدبینی موجود حاکم بر بازار امری موقتی است. سرمایه‌گذاران با درک اینکه کشورهای ضعیف از جرگه اقتصاد جهانی خارج نخواهند شد می‌توانند نفس راحتی بکشند. پیش‌بینی می‌شود نتایج بسیار بهتر از آن چیزی باشد که هم‌اکنون بازارها درباره آن نگرانند. اما جایی برای هیجان وجود ندارد. بهبود وضعیت اقتصاد جهانی هنوز تا مرحله تکمیل راه زیادی دارد. این اقتصاد هنوز وابستگی زیادی به ایالات متحده دارد، از طرف چین در معرض خطر قرار می‌گیرد، و به موجی از تسهیل پول نیازمند است. به عبارت دیگر اقتصاد جهان هنوز به طرز شدیدی لرزان است.