سهم ناچیز چاپ از بازارهای جهانی

بابک عابدین/رئیس اتحادیه صادرکنندگان صنعت چاپ

با وجود آنکه صنعت چاپ یکی از مهم‌ترین صنایع تکمیلی در دنیا تلقی می‌شود، فقدان حمایت واقعی از سوی دولتی‌ها موجب شده این صنعت در کشور ما سیری قهقرایی داشته باشد. صنعت چاپ مکمل سایر صنایع تولیدی است و در غیاب استفاده از فناوری‌های روز دنیا در این بخش هیچ صنعت دیگری نمی‌تواند به جایگاه واقعی خود در بازارهای داخلی و خارجی دست پیدا کند، بنابراین توجه جدی‌تر دولتی‌ها به این صنعت بسیار ضروری است.
صنعت چاپ را به نوعی می‌توان زیر‌ساخت عرضه محصولات و مصنوعات مصرفی و صنعتی به مصرف‌کننده دانست. این صنعت از رسانه‌های مکتوب تا محصولات و مصنوعات مصرفی و صنعتی را پوشش می‌دهد، تا جایی که می‌توان ادعا کرد در غیاب این صنعت ارتباط ذهنی مصرف‌کننده با کالا به شکل قابل توجهی قطع می‌شود.
اگرچه سهم صنعت چاپ از گردش مالی جهانی چیزی در حدود یک هزار میلیارد دلار است، اما سهم این صنعت از گردش مالی کشور از حدود چهار میلیارد دلار در سال 90 به کمتر از سه میلیارد در سال 92 کاهش یافته که نمادی از رکود اقتصادی حاکم بر کشور است. این رقم در سال جاری نیز به همین میزان کاهش یافته است. اعمال تحریم‌های شدید و یک‌جانبه غرب علیه کشور از یک‌سو و محقق نشدن وعده‌های دولتمردان و بندهای مربوط به حمایت از صنعت چاپ از دلایل اصلی این افت کار در صنعت چاپ ایران بوده است.
در صورت تداوم عدم توجه لازم به این صنعت نگرانی‌ها تبدیل به چالش‌ها و صدمات جبران‌ناپذیری خواهد شد و با توجه به اقدامات موثر دولت و مسوولان برای بهبودی روابط اقتصادی و بین‌المللی سیر ورودی رقبای خارجی برای جذب بازار داخلی آغاز شده و ما نه‌تنها توان صادرات را از دست خواهیم داد، بلکه در معرض از دست دادن سهم بازار داخلی نیز هستیم.
همگام شدن پیشرفت‌های روز دنیا در تولید محصولات به‌روز و با‌کیفیت منوط به رشد و توسعه مداوم صنعت چاپ است که متاسفانه به دلیل فقدان حمایت جدی از این صنعت این هماهنگی و پیشرفت عملاً مختل شده است.
این در حالی است که صنعت چاپ را باید متفاوت از سایر صنایع دید، چرا که حرکت رو به جلو این صنعت روز‌به‌روز است و دستاوردهای آن به قدری بر سایر صنایع تاثیر می‌گذارد که نمی‌توان به سادگی از کنار آن گذشت.
نرخ بالای استهلاک در این صنعت به علاوه رشد سریع رو به جلو فناوری‌های مصرفی در آن از جمله مواردی است که باید برای همسانی و همگامی صنعت چاپ داخلی با آنچه در دنیا وجود دارد، همیشه مد نظر قرار داشته باشد. صنعت چاپ در صورت دستیابی به فناوری‌های روز دنیا علاوه بر کسب درآمد از محل فعالیت‌های داخلی می‌تواند در عرصه منطقه‌ای هم ایفای نقش کرده و درآمدزا باشد، همان‌طور که ترکیه از ارائه خدمات به کشورهای منطقه سالانه تا 34 میلیارد دلار درآمد کسب می‌کند.
این در حالی است که ایران به عنوان پهناورترین کشور منطقه جایگاه مناسبی برای کسب درآمد از صنعت چاپ دارد، اما به دلیل نبود حمایت‌های واقعی هرگز نتوانسته از این صنعت درآمد قابل توجهی کسب کند. ظرفیت‌های مناسبی برای حضور ایران در بازار منطقه به خصوص امارات که طی دهه اخیر به قطب فعالیت‌های تجاری منطقه‌ای تبدیل شده، در سال‌های اخیر به وجود آمده است. در این خصوص می‌توان به حضور صنعت چاپ ایران در نمایشگاه صنعت چاپ و صنایع مرتبط در سال 2011 در دوبی به عنوان گام اول در این راه یاد کرد.
در این نمایشگاه فعالان صنعت چاپ کشور برای اولین بار توانمندی‌های این بخش را در معرض دید و قضاوت تجار کشورهای منطقه قرار دادند و با وجود اینکه اولین حضورشان در این نمایشگاه بود، قراردادهای محدودی هم در این زمینه منعقد شد. دو سال بعد و در سال 2013 دومین حضور ایران در این نمایشگاه دوسالانه رقم خورد که دستاوردهای به مراتب بهتری از حضور اول به همراه داشت. در همین نمایشگاه مذاکراتی برای عقد قرارداد دو میلیون‌دلاری با یک شرکت نیجریه‌ای امضا شد، اما به دلیل ناممکن بودن صدور ضمانت‌های ارزی لازم به عنوان پشتوانه قرارداد به سرمنزل مقصود نرسید.
اتحادیه صادرکنندگان صنعت چاپ طی سال گذشته به تحرکات خود در این زمینه افزوده که حضور در نمایشگاه جمهوری اسلامی ایران در اربیل کردستان عراق را که منجر به عقد قرارداد 9 ماده‌ای همکاری با اتحادیه چاپخانه‌داران کردستان عراق شد در همین راستا می‌توان ارزیابی کرد.
این توافقنامه بر صدور خدمات پشتیبانی، فنی و مهندسی، ماشین‌آلات و مواد اولیه به کردستان استوار شده و هم‌اکنون هیاتی از اربیل به ایران آمده تا روند اجرایی این توافقنامه را مورد بررسی قرار دهد.
این موارد از این باب مطرح می‌شود که اگر ما نتوانیم در عرصه‌های این‌چنینی حضور پیدا کرده و کالای خود را معرفی کنیم،‌ نمی‌توانیم خود را به جهان بشناسانیم، همچنان که زمانی که در سال‌های 91 و 92 در این‌گونه نمایشگاه‌ها شرکت کردیم، بسیاری متعجب شده و می‌گفتند، مگر شما صنعت چاپ دارید؟
اما باید گفت،‌ نفس حضور در نمایشگاه‌های خارجی هزینه‌بر است که دولت هیچ حمایتی از آن نمی‌کند در حالی که در غیاب این حضور امکان آشنایی خریداران احتمالی کالا و خدمات ایرانی مرتبط با صنعت چاپ و فروش این کالاها و خدمات وجود ندارد.
حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی و کشورهای هدف موجب توسعه روابط اقتصادی و اجتماعی بازاریابی و بازارسازی، کسب دانش و اطلاعات از فناوری‌های نوین، اعتمادسازی، پژوهش و تحقیقات، روش‌های کاهش هزینه تولید، معرفی توانمندی‌های داخلی، توسعه و ارتقای محیط کسب‌وکار و تداوم حضور در بازار می‌شود.
حضور منسجم صنعتگران و تولیدکنندگان صنعت چاپ در نمایشگاه‌ها و همایش‌های بین‌المللی جهت توسعه و ترویج صادرات غیر‌نفتی نیاز به حمایت‌های مالی مستقیم دارد. با توجه به وسعت و حجم تولیدات صنعت چاپ، فضاهای نمایشگاهی باید در ابعاد وسیع‌تری نسبت به برخی از صنایع دیگر خریداری شود که در اغلب کشورهای در حال توسعه و حتی توسعه‌یافته دولت‌ها حمایت‌های بسزایی در این زمینه به فعالان اقتصادی ارائه می‌دهند.
صنعتگران و مدیران صنعت چاپ کشور همواره برای پیشرفت و توسعه کلیه توان خود را به کار گرفته و حتی در دشوارترین شرایط اقتصادی اقدام به سرمایه‌گذاری‌های کلان در بخش‌های مختلف کرده‌اند، این‌گونه سرمایه‌گذاری‌ها در شرایط رکود اقتصادی کاملاً آسیب‌پذیر است، ولی در صورت فراهم شدن فرصت‌های صادراتی با توجه به تجربه، توانمندی و دانش موجود در کشور می‌توان این رکود را با حضور در بازارهای بین‌المللی جبران کرده و تهدیدها را به فرصت‌ها تبدیل کرد.