دلالی در اغما

یکی دو سال نیست. نزدیک سه دهه است چهار‌راه استانبول و سبزه‌میدان پاتوق دلالانی است که روزانه هزاران دلار ارز را می‌خرند و می‌فروشند و جابه‌جا می‌کنند. خودشان می‌گویند نبض بازار ارز اینجا می‌زند و قیمت‌ها از همین‌جا تعیین می‌شود. اما روز 29 دی‌ماه بود که بانک مرکزی «مقررات ناظر بر عملیات ارزی صرافی‌ها» را ابلاغ کرد. ابلاغیه‌ای چند‌بندی برگرفته از قانون پولی و مالی برای حذف دلالان از جریان معاملات ارزی. نبض بازار ارز از دست دلالان گرفته شد و به دست صرافان مجاز بانک مرکزی افتاد. بر اساس ابلاغیه‌ای که به صرافی‌های مجاز ابلاغ شد تنها صرافی‌های دارای مجوز فعالیت معتبر از بانک مرکزی، می‌توانند معاملات ارزی را انجام دهند و انجام هرگونه عملیات صرافی جز از طریق صرافی‌ها مانند خرید و فروش توسط دلالان یا در فضای اینترنتی و مجازی ممنوع است. اما برای صرافی‌های مجاز هم شروطی گذاشته شده است؛ صرافی‌ها در صورتی مجاز به خرید و فروش ارز هستند که قبلاً نسبت به اعلام همزمان نرخ خرید و فروش ارز در محل استقرار صرافی یا تارنمای صرافی اقدام کنند. معاملات همه باید در سامانه «سنا» ثبت شود؛ معاملات عمده به‌صورت همزمان و معاملات جزیی تا پایان روز کاری.

علاوه بر این نرخ ارز در بازار آزاد هم قرار است توسط کانون صرافان تعیین شود و مکانیسم آن به این‌گونه است که این مصوبه کانون صرافان را مکلف کرده است در ساعات رسمی فعالیت بانک‌ها هر یک ساعت یک بار میانگین موزون نرخ خرید صرافی‌ها و میانگین موزون نرخ فروش صرافی‌ها را محاسبه و در تارنمای خود اعلام کند. نکته این است که نرخ‌های اعلام‌شده تنها یک ساعت اعتبار دارد و شامل کل روز نیست.

نکته دیگری که در این مصوبه اعلام شده معاملات فردایی دلالان را حذف کرده است. انجام معاملات آتی و سلف ارز فقط بر اساس دستورالعمل مصوب بانک مرکزی مجاز خواهد بود. در پایان هم تاکید شده متخلفان از این مقررات به استناد قانون پولی و بانکی کشور، قانون تنظیم بازار غیر‌متشکل پولی و قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز تحت تعقیب قرار خواهند گرفت.

از روز ابلاغ مقررات انجام معاملات ارزی تا زمان تدوین این گزارش گرچه بساط خرید و فروش ارز در چهارراه استانبول و سبزه‌میدان برچیده شد و قرار بود نرخ ارز توسط تارنمای کانون صرافان اعلام و ابلاغ شود اما در سایت رسمی این کانون نه خبری از نرخ‌های جدید است و نه خبری از به‌روز شدن یک ساعت به یک ساعت آنها. معاون ارزی بانک مرکزی همان زمان در گفت‌وگو با ایرنا گفته بود هدف بانک مرکزی حذف دخالت عوامل غیرمجاز از بازار ارز و کم شدن نوسانات در این بازار است. اما وی هدفی دیگر را هم عنوان کرده بود؛ ایجاد شفافیت در معاملات ارزی.

طبیعتاً زمانی که همه مبادلات و خرید و فروش ارز کشور در سامانه سنا ثبت شود و بانک مرکزی بر آن نظارت داشته باشد به نوعی شفافیت هم ایجاد می‌شود. اما نکته دیگری هم وجود دارد؛ بانک مرکزی همه معاملات ارزی را می‌تواند رصد کند. مبدأ و مقصد همه معاملات مشخص می‌شود. طرحی که به نوعی یادآور موضوع پیمان‌سپاری ارزی در دولت قبل است. همه موظف بودند ارز خود را از طریق سامانه‌ای عرضه و تهیه کنند.

جدای از نقد این موضوع، شاید اولین سوالی که مطرح می‌شود این باشد که با وجود اینکه سال‌هاست نوسانات ارزی در بازار آزاد وجود دارد و دولت هم همیشه همه کاسه‌ کوزه‌های ارزی را سر دلالان شکسته چرا اکنون فکر اجرای مقررات ارزی را اجرایی کرده است و به جد پای اجرای این طرح ایستاده و حتی از نیروی انتظامی هم برای اجرای طرح خود کمک خواسته؟ شاید بتوان بخشی از سوال را در شرایط سخت مالی سال گذشته بررسی کرد. شرایطی که در آن در صورت ادامه تحریم‌ها از یک سو و تداوم کاهش نفت از سوی دیگر، ذخایر ارزی محدود می‌شود و لازم است دولت نبض بازار را در دست داشته باشد و ناظر بزرگ معاملات باشد.