رشد۱۰ برابری تجارت

بهرام امیراحمدیان/کارشناس مسائل ترکیه

روابط ترکیه با ایران از روندی منطقی پیروی می‌کند. با تاسیس جمهوری ترکیه در سال 1923، ایران با این کشور همسایه روابط حسنه‌ای داشته است. حتی این روابط با پیوستن ترکیه به ناتو در آغاز دهه 50 هم پابرجا و باثبات بود. اگرچه روابط سیاسی در دوره‌هایی با تنش‌هایی همراه بوده است، اما این موارد سبب کندی روند مناسبات اقتصادی و تجاری نشده است. عمده تجارت خارجی ایران به جز نفت و گاز، توسط بخش خصوصی صورت می‌گیرد. اتاق‌های بازرگانی مشترک دو طرف در این زمینه کوشش‌هایی داشته‌اند که روندی متعادل را دنبال کنند. طبیعی است که شرکای تجاری سعی می‌کنند به نوعی در روند، نوع کالا و کالای مبادله‌ای ثبات ایجاد کنند. در سال 1380 حجم تجارت خارجی ایران با ترکیه (بدون نفت) حدود 350 میلیون دلار بود. از این مقدار 2/58 میلیون دلار صادرات ایران به ترکیه و 8/209میلیون دلار صادرات ترکیه به ایران بود. در این سال ترکیه 28/1 درصد از صادرات ایران را به‌خود اختصاص می‌داد. در برابر سهم ترکیه در واردات ایران 9/0 درصد بود که حتی به یک درصد هم نمی‌رسید. در مجموع سهم ترکیه از کل تجارت با ایران فقط یک درصد از حجم تجارت خارجی ایران را تشکیل می‌داد. در سال 1390 ترکیه با صادرات 3/3 میلیارد دلار کالا به ایران 4/5 درصد از کل واردات ایران را به خود اختصاص داده است. در برابر ایران با صادرات 1/1 میلیارد کالا (بدون نفت) حدود 4 درصد از کل حجم صادرات خود را به ترکیه اختصاص داده است. مجموعاً در سال 1390 حجم تجارت خارجی دو کشور به 5/6 میلیارد دلار رسیده است. بدین ترتیب طی 10 سال گذشته دو کشور توانسته‌اند حجم تجارت خارجی خود را شش برابر افزایش دهند. مقامات هر دو کشور بر این باور هستند که حجم تجارت خارجی و همکاری‌های اقتصادی دو کشور توان‌های بالقوه فراوانی دارند که باید به‌کار گرفته شوند و هنوز ظرفیت‌هایی خالی در هر دو طرف برای همکاری‌های اقتصادی وجود دارد. ترکیه از ایران نفت وارد می‌کند، نفت خام وارداتی در ایران در پالایشگاه‌های ترکیه به محصولات نفتی تبدیل می‌شود. در این فرآیند شرکت‌های نفتی ترکیه ارزش‌افزوده‌ای ایجاد می‌کنند و از طرف دیگر مالیات‌هایی به دولت پرداخت می‌کنند. بنابراین کوشش می‌شود در این روند وقفه‌ای ایجاد نشود. پرداخت‌های ترکیه سبب گشایش‌های اعتباری برای خرید کالاها و خدمات ترک توسط بخش خصوصی و دولتی ایران می‌شود. هر نوع توقف در این روند، می‌تواند برای هر دو طرف زیان‌آور باشد. از این رو سعی بر این است که در این مبادلات اقتصادی نظم و ترتیب و مهم‌تر از همه ثبات وجود داشته باشد. تغییر منبع واردات و نوع و ترکیب نفت می‌تواند سبب تغییر سیستم‌های تولید و تصفیه باشد که روندی کند و پرهزینه است. روند تجارت خارجی ایران با ترکیه به استثنای ترانزیت گاز ترکمنستان به ترکیه، از ثبات برخوردار بوده است. بنابراین برای سال‌های آینده نیز این روند ادامه خواهد یافت. فراز و نشیب سیاسی در روابط دو کشور تاثیری مقطعی و کوتاه‌مدت داشته، ولی با توقف همراه نبوده است. سالانه صدها هزار گردشگر ایرانی از ترکیه دیدار دارند و درآمدهای قابل توجهی به بخش خدمات و گردشگری ترکیه سرازیر می‌کنند. نبود رژیم ویزای ورود به خاک دو کشور، کمک شایان توجهی به گسترش روابط دو کشور داشته است. ترانزیت کالا از هر دو کشور، درآمدهای قابل توجهی به هر دو سو می‌رساند. به همین جهت، دشواری‌هایی که در روابط دو کشور براثر عوامل تنش‌زای بحران در سوریه پدید آمده است، سبب برخی نارضایتی‌ها در فضای سیاسی شده است. بحران استقرار سپر دفاع موشکی و جنگ داخلی در سوریه، می‌تواند تاثیری در روابط دو کشور داشته باشد، اما نمی‌تواند بر روند مبادلات تاثیر منفی زیادی برساند. هر دو کشور به عنوان قدرت‌های منطقه‌ای و عضو اکو، ظرفیت‌های خالی قابل توجهی برای همکاری دارند. ترکیه دارای تجربیات فراوانی در بخش خدمات به‌ویژه بخش گردشگری است که ایران می‌تواند از این تجربیات بهره گیرد. خروج نیروهای خارجی از افغانستان و مرحله بازسازی آن، زمینه‌های خوبی برای همکاری مشترک در بخش‌های تجاری، ساختمان، صنعت و حتی خدمات آموزشی است که نیازمند فراهم آوردن جو همکاری‌های دو کشور است.